تاریخ پربار ایران، ده ها جشن و آیین باستانی را در خود دارد که هر کدام از آن ها، از فرهنگ غنی و کهن ایرانی ریشه می گیرند. در تقویم باستانی ایران چندین جشن وجود داشته است که امروزه تنها دو یا سه جشن مانند نوروز، شب یلدا یا جشن سده برجای مانده و همچنان پرشور برگزار می شود. چه بهتر که بتوانیم با جشن ها و آیین های باستانی ایرانمان بیشتر آشنا شویم و در زنده نگه داشتن آن ها بکوشیم. یکی از بزرگ ترین جشن های ایران باستان، جشن های دوازده گانه بوده که در هر ماه از سال برگزار می شده است. یکی از این جشن های دوازده گانه، جشن اردیبهشتگان است که هر ساله در دومین ماه سال، یعنی اردیبهشت برگزار می شد و امروزه نیز در تقویم کنونی، روز دوم اردیبهشت به نام این عید باستانی مزین شده است.
اردیبهشتگان
در تقویم ایران باستان برای هر روز نامی مشخص کرده بودند که مصادف شدن روز با ماه هم نام، سبب برگزاری جشن در آن روز می شد. سومین روز از هر ماه در تقویم اوستایی روز اردیبهشت نام داشت و به همین دلیل روز سوم ماه اردیبهشت را اردیبهشتگان می نامیدند. جشن اردیبهشتگان در زمره جشن های آتش قرار دارد. از جشن اردیبهشتگان با عنوان «گلستان جشن» نیز یاد می شد. در تقویم امروزی روز دوم اردیبهشت را اردیبهشتگان عنوان کرده اند. هم زمان بودن این جشن با شکوفایی گل ها و سرسبزی طبیعت، زیبایی های دوچندان به جشن اردیبهشتگان بخشیده است. زرتشتیان در زمان برگزاری مراسم اردیبهشتگان لباس سفید می پوشند و دور آتش به شادی و پایکوبی می پردازند. در کتاب اوستا از امشاسپند اردیبهشت با عنوان سومین امشاسپند و نماینده قانون، نظم و اخلاق در جهان یاد می شود. بر طبق اعتقاد زرتشتیان، امشاسپند اردیبهشت جهان را از بی اخلاقی و گناه دور نگه می دارد و قانون الهی را در جهان استوار می کند. همچنین در باور زرتشتیان این امشاسپند نگهبان آتش نیز هست و آتش نماد راستی و پاکی به شمار می رود. گرما و نور آتش بدی ها را از جهان دور می کند و پاکی و راستی را به زمین هدیه می دهد. این روز برای پیروان دین زرتشتی بسیار مبارک است و آن ها جشن اردیبهشتگان را زمان به هم پیوستن خیر و نور در جهان می دانند.
نام سی روز ماه در تقویم باستانی ایران
1: اورمزد، 2: بهمن، 3: اردیبهشت، 4: شهریور 5: سپندارمذ، 6: خورداد، 7: امرداد، 8: دی به آذر، 9: آذر، 10: آبان، 11: خور، 12: ماه، 13: تیر، 14: گوش، 15: دی به مهر، 16: مهر، 17: سروش، 18: رشن، 19: فرودین، 20: بهرام، 21: رام، 22: باد، 23: دی به دین، 24: دین، 25: ارد، 26: اشتاد، 27: آسمان، 28: زامیاد، 29: مهر اسپند، 30: انیران
اردیبهشتگان در اوستا
در یزدان شناسی اوستایی، اردیبهشت را دومین امشاسپند می نامند که در اوستا به نام های «اَشه وهیشته» یا «ارته وهیشته» آمده است . در این نامگذاری اشه یا ارته به معنای درستی و نظم و جزء دوم یا وهیشته صفت عالی منسوب به آن به معنای بهترین می باشد. بنابراین، این لغت به معنای «راستی یا بهترین نظم و قانون» معنا می شود. امشاسپند نیز از جمله صفات پاک خداوند یا اهورامزدای زرتشتیان است. همان طور که در اوستا ذکر شده است، تمامی امشاسپندان دارای دو وجه مینوی و زمینی هستند. بنابراین، امشاسپند مزبور نیز در جهان مینوی به عنوان نماینده پاکی و راستی و نظم و قانون اهورایی و در زمین مسئولیت نگهبانی آتش را دارد. منظور از آتش نیز نظم و داد و راستی و پارسایی است. به دلیل این که یکی از کارهای ویژه اردیبهشت در عالم مادی، حراست از آتش است، بنابراین در مقوله جشن آتش نیز می تواند مصداق داشته باشد.
در توضیح بند بالا به آیه ای از اوستا اشاره می کنیم که در آن اهریمن با ظهور زرتشت فرار می کند و فریادکنان می گوید: «زرتشت مرا بسوزانید با امشا وهیشته و از زمین براند مرا» این آیه مشخص می کند که به دلیل نماینده بی نظمی و آشوب و دروغ و ناپاک بودن، اهریمن با آتش که منشا راستی و پاکی و داد و قانون است، فرار می کند.
خلف تبریزی در نوشته های خود درباره اردیبهشت چنین می نویسد:
«به دلیل این که این ماه، میانه ی فصل بهار است و نباتات در غایت نشو و نما و گل ها و ریاحین تمام شکفته و هوا در نهایت اعتدال می باشد، آن را اردیبهشت خوانند ». همین امر سبب شده است که کوشیار گیلانی آن را گلستان جشن بنامد. از میان تمامی گل ها یک گل به نام «مرزنگوش» به اردیبهشت اختصاص دارد.
آیین اردیبهشتگان
مراسم اردیبهشتگان در آتشکده های مختلف ایران برگزار می شود. در این روز زرتشتیان نقاط مختلف ایران در نزدیک ترین آتشکده یا زیارتگاه شهر محل سکونت خود جمع می شوند و با پوشیدن لباس سفید، کلاه و سربندهای مخصوص جشن اردیبهشتگان را برگزار می کنند. در شهرهای بزرگ تر که تعداد آتشکده ها بیشتر است، جشن اردیبهشتگان را در بزرگ ترین و معروف ترین آتشکده شهر برگزار می کنند. در بسیاری از شهرها این مراسم از ظهر آغاز می شود و تا شب نیز ادامه دارد.
در زمان آغاز مراسم اردیبهشتگان آتش می افروزند و با خواندن اوستا و ستایش اهورامزد به نکوداشت راستی و درستی می پردازند. قدمت این جشن به سالیان دور می رسد و در گذشته آداب و رسوم برگزاری جشن اردیبهشتگان با حال حاضر تفاوت هایی داشت. در زمان ایران باستان همه مردم شهر برای برگزاری این جشن به دربار پادشاهان می رفتند و سران هر دسته و گروه هدایایی را به پادشاهان پیشکش می کردند و هنرمندان به اجرای برنامه مشغول می شدند. پادشاهان نیز به هنرمندان پاداش می دادند و سپس به اوستا خوانی و ادای احترام به آتش مشغول می شدند. یاهان و گل ها نیز از گذشته تا به امروز نقش مهمی در اردیبهشتگان داشته اند؛ به همین دلیل از این روز با نام «گلستان جشن» نیز یاد می شود. بر اساس باور زرتشتیان در روز اردیبهشتگان باید بیش از هر روز دیگری از گناه و هرگونه بی اخلاقی و ناپاکی دوری کرد. زرتشتیان اعتقاد دارند که در این روز درهای نعمت به روی بندگان باز می شود و خیر و برکت جای شر و بدبختی را می گیرد. پس از دعا و نیایش و ستایش اهورامزدا، شرکت کنندگان به اجرای موسیقی و پایکوبی مشغول می شوند و تا زمان خاموش شدن آتش ها به شادی کردن ادامه می دهند. از معروف ترین شهرهای برگزارکننده مراسم اردیبهشتگان می توان به شهرهای یزد، کرمان، تهران، شیراز و اصفهان اشاره کرد.
سخن آخر
جشن اردیبهشتگان از جمله جشن های باستانی ایرانیان است که به عنوان یکی از آثار ناملموس فرهنگی شناخته می شود. متاسفانه امروزه این رسومات و جشن ها به فراموشی سپرده شده و عده ی معدودی از چنین جشن هایی آگاهی دارند. ایرانیان باستان به دنبال هر مناسبتی برای شادی و دورهمی بوده اند، امید به آن که ما مردمان امروزه نیز از این جشن ها و مراسمات مطلع شویم و در کنار یکدیگر شاد باشیم.
آشنایی با جشن گانش چاتوری هند
