آشنایی با جشن بیل گردانی

آداب جشن بیل گردانی

شهر باستانی و تاریخی نیمور، با داشتن سابقه تاریخی بلند دارای آداب و رسوم جالب و دیدنی است که در طول سال برگزار می شود. از جمله این آداب و رسوم می توان به لایروبی رود قم رود و مراسم بیل گردانی و عزاداری محرم و نخل برداری اشاره کرد.

جشن بیل گردانی به عنوان نمادی از تلاش و همدلی همه ساله در آستانه فصل آبیاری مزارع با حضور گروه های مختلف مردم در شهر تاریخی نیمور واقع در نزدیکی محلات در استان مرکزی برگزار می شود.
این آیین با قدمت حدود دوهزار ساله به عنوان نمادی برای تشکر الهه آب بوده و ریشه در فرهنگ آب و آبیاری و نمادی برای نشان دادن زور و پهلوانی به دشمنان بوده و به اعتقاد مردم منطقه نیم ور این بازی آئینی، به برکت و زیادی آب کمک می کند.

برای حفظ این رسم معنوی هر سال در مواقعی که مسیر جوی های آب توسط گل و لای و یا رشد گیاهان و علف های هرز در ماه اسفند و اوایل فصل بهار مسدود می شده و آبرسانی به مزارع این شهر به کندی انجام می گرفته، با اعلام بزرگان شهر، مردم با کمک یکدیگر به پاکسازی حریم جوی می پرداختند.

جشن نمادی از وحدت و همدلی است و پس از لایروبی جویهای آب، بیل گردانان شامل ورزشکاران منطقه به نوبت، هفت بیل مخصوص باغ را در دو دسته چهار و سه تایی به یکدیگر بسته و بیل گردانان این بیل ها را با مهارت و قدرت در دو جهت مخالف به صورت ضربدری بالای می چرخانند.

ورزشکاران یا بیل گردانان باید دو دسته بیل به وزن 32 کیلوگرم را بین 5 تا 30 بار بالای سر خود بچرخانند و در این هنگام با دعا و نیت به حرکت در آمدن هفت آسمان و نزول رحمت الهی قدرتمندی خود را برای مردم این منطقه به نمایش می گذارند.

این جشن چندین روز طول می کشد، و قبل از شروع مراسم بیل گردانی، لایروبان همراه با بیل های خود رژه رفتن تا محل برگزاری جشن که بر روی سکویی مخصوصی در مرکز نیمور است، انجام میدادند.
جشن بیل گردانی همچنین از جمله ورزش های بومی محلی استان مرکزی بوده و به عنوان اثر معنوی این استان در میراث معنوی کشور ثبت شده است.

این آیین که در سال ۸۹ به عنوان میراث معنوی کشور به ثبت رسیده، به طور سنتی در ابتدای فصل بهار و ایام نوروز انجام می گیرد.بعد از انجام لایروبی، هنگامی که آب به نخستین پخشگاه آب (وارگو) می رسد مردم جشن بزرگی که یادگار سنت های پهلوانی است بر پا می کنند.

شرکت کنندگان در این آیین بعد از مراسم مخصوص رژه لایروبان، دو دسته بیل را که با طنابی به هم متصل شده به نحوی دور سر خود بچرخاند که این دو دسته به هم برخورد نکند و ورزشکار هم بتواند تعادل خود را حفظ کند.داور این مسابقه تماشاگران هستند که با تشویق ها و یا هو کردن فرد پیروز را مشخص می کنند. این آیین همراه با موسیقی خاصی انجام می شود که با سازهای سنتی نواخته می شود.

در میان کشاورزان این منطقه از زمان پیشینیان رسم بوده که هر سال در مواقعی که گل و لای مسیر جوی های آب که از شعبه های رودخانه ی قم رود می باشد را مسدود می کرده و یا در اوایل فصل بهار که رشد گیاهان و علف های هرز باعث سختی آبرسانی به مزارع این شهرستان می شده، با اعلام بزرگان شهر، مردم در مسجد جامع مردم جمع شده و با کمک یکدیگر به پاکسازی حریم جوی می پرداختند.

در روز آخر لایروبی در نیمه ور، جوی روب ها پس از 20 روز تلاش گروهی سخت و طاقت فرسا، کار را قبل از ظهر تمام می کنند و به نیمه ور بر می گردند. در این روز برای بیل گردانی 7 بیل را انتخاب می کنند که 4 تا را در یک دسته و 3 تا را در دسته ای دیگر، با طناب محکم می بندند.

هر بیل گردان باید 4 بیل را با یک دست و 3 تای دیگر را با دست دیگر بگیرد و آنها را همزمان با هم در جهت مخالف یکدیگر، دور سر بچرخاند.به طور معمول هر بیل، بین 3 تا 5/3 کیلو وزن دارد. فکرش را بکنید که چرخاندن 7 بیل به طور همزمان و در 2 جهت مخالف به دور سر، چه کار مشکلی است، مخصوصا که وزن بیل ها در انتهای دسته 2 متری آنها قرار دارد! این کار، هم به توان بدنی، هم به تمرکز زیادی نیاز دارد.

اگر بیل ها به هم بخورند یا از دست بیل گردان بیفتند، بازی را باخته و جمعیت شروع به متلک پرانی و هو کشیدن می کنند.این آیین، هم ریشه در فرهنگ آب و آبیاری دارد و هم در قدیم نمادی برای نشان دادن زور و پهلوانی به دشمنان بوده است. مردم نیمور عقیده دارند این بازی آیینی، به برکت و زیادی آب کمک می کند.

رسم بیل گردانی

بیشترشان ریشه در باورها و سنت های محل برگزاریشان دارند. و قصه​ ها و حکایت​های جالبی در خود نهفته دارد. برخی از آنها هم چندان سابقه ای نداشته و تنها دلیل پیدایش و برگزاری شان شادی مردم آن محل و البته کشاندن گردشگران به آن مقصد است. در ایران هم مسابقات و آیین هایی هست که می تواند چنین کارکردهایی داشته باشد؛ مانند آیین «بیل گردانی» در محلات که شاید بتواند پایه ای باشد برای سفر ایرانیان به آن منطقه.

بیل های آیین بیل گردانی

این عملیات لایروبی تا یک ماه به طول می انجامد و هنگامی که آب نهر به نخستین انشعاب خود که در زبان محلی وارگو نامیده می شود می رسد، مردم منطقه جشنی سنتی که یادگار سنت های پهلوانی است، برگزار می کنند. این مراسم که بیل گردانی نام دارد، در میدان اصلی نیمور انجام می شود. که از سال ۸۹ به عنوان میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.

برگزاری جشن بیل گردانی

در آیین بیل گردانی، در طرفی ۴ بیل را به هم و در طرف دیگر ۳ بیل را به هم گره می زدند. نحوه چرخاندن بیلها به دور سرچنان است که بیلهای دست راست به چپ می چرخانند از آغاز تا پایان بیل گردانی پای راست را جلو می گذارند و باید تعادل بیل و خودشان را حفظ کنند.

تماشاچیان نیز به تشویق می پردازند. اما اگر کسی تعادلش را از دست بدهد و یا بیل ها به هم برخورد کند مورد تمسخر حاضران قرار می گیرد و همه او را به رسم قدیمی هو می کنند.

روز جشن

با فرا رسیدن روز جشن صدای جارچی از محل برگزاری به گوش می رسد که مردم را به شرکت در مراسم فرا می خواند. پس از آن که مردم جمع شدند مراسم هایی خاص انجام می شود که همراه با موسیقی محلی هم چاشنی تازه ای به این جشن کهن می بخشند.

رژه لایروبان

پیش از حضور پهلوانان و بیل گردانان در صحنه، مراسمی خاص انجامی می گیرد که از گذشته تا به امروز هر سال شکلی تازه به خود گرفته است اما اصیل ترین شکل آن به این گونه بوده که با نزدیک شدن به روزهای پایانی لایروبی، برنامه به گونه ای تنظیم می شد که در روز آخر، کار قبل از ظهر پایان یابد و از آن پس لایروب ها به سمت آبادی حرکت نمایند.

وقتی لایروبان به سوی آبادی بر می گشتند در بالای باغ ها و محلی موسوم به پل سنگی توقف می کردند و قاصدی را برای خبر کردن مردم می فرستادند. مردم با شنیدن خبر اسبی را به پیشواز آنها و در واقع به پیشواز آب می بردند و خودشان را برای جشن آماده می کردند. بیل گردانی از همان ابتدا، روز خاصی نداشت و بسته به میزان خرابی رودها هر ساله در روز خاصی اجرا می شد.

لایروبان بیل های خود را با طناب می پیچیدند و تا آماده شدن مردم به تمرین می پرداختند. اما در همین فرصت در آبادی، اسبی انتخاب می شد تا دستمال های قدیمی شرابه دار به گردنش بیاویزند و آن را به بهترین شکل بیارایند. روی زین این اسب پارچه تمیزی می انداختند و به پیشواز لایروبان می فرستادند.

یکی از افراد بیل در دست که خدمت رفته و یا سابقه ی نظامی داشت، لباس نظامی می پوشید و چارقد ریشه دار سبز یا قرمز و نویی را به گردن می انداخت. این شخص بر اسب سوار می شد و بقیه که بین 150 تا 200 تن بودند در صفوف منظم و در دسته های چهارتایی بیل ها را بر دوش گذاشته و به دنبال سوار به طرف آبادی حرکت می کردند. فرد دیگری نیز با لباس نظامی، به عنوان دستیار در کنار اسب حرکت می کرد.

در آبادی گروه کوچک نوازندگان، طبل و سنج می نواختند و جمعیت آبادی، دور تا دور میدان و یا بر روی پشت بام ها به انتظار ورود لایروبان می نشستند. با ورود سوار به محل برگزاری مراسم جمعیت با هلهله و شادی از آنها استقبال می کردند.مراسم با رژه بیل دار ها آغاز می شود و سپس بیل گردانان به میدان می آیند.

آشنایی با جشن میانه زمستان