آشنایی با جشن دیگان

روز دی از ماه دی که در۲۵ آذر ۱۷،۹،۲ دی ماه گاهشمار ایرانی قرار دارد جشن دی گان برگزار می شود و اکنون زرتشتیان در برخی از شهرها و روستاها یکی از روزهای دی در ماه دی یا همه آن را جشن می گیرند. واژه دی، آفریدن و آفریدگار معنی می دهد و در ماه دی غیر از نخستین روز ماه که اورمزد نامیده می شود و نام خداوند است، سه روز دیگر به نام های دی بآذر، دی بمهر و دی بدین وجود دارد.

بنابراین جشن دیگان برابر است با یکی از این روزها درماه دی، که دوم، نهم، و هفدهم در تقویم خورشیدی است. در ایران باستان نخستین جشن دی گان، درماه دی یعنی روز اورمزد و دی ماه فرم روز نیز نام داشته است و در این روز که روز پس از شب چله، بزرگترین شب سال بوده است، پادشاه و حاکم دیدار عمومی با مردم داشته است.

از یك سو، «دی» نام هیچ یك از امشاسپندان یا ایزدان آیین زرتشت نیست، در حالی كه دیگر ماه های سال و بیشتر روزهای ماه با نام این نیروهای مینوی نامگذاری شده اند كه هنوز هم این نام ها در تقویم ایرانی باقی است. از سوی دیگر، در هر ماه، سه روز به نام «دی» نامگذاری شده است و به این ترتیب، در ماه دی سه جشن دیگان داریم.

دی از چنان اهمیتی برخوردار بوده كه سه روز در هر ماه را به نام خود اختصاص داده است. دی درحقیقت صفت خدای یگانه و بزرگ در آیین زرتشت، اهورامزدا است.

دی از صورت پهلوی «دَی» و اوستایی «دَذوَه» به معنی آفریننده است. در سراسر ادبیات زرتشتی، اهورامزدا با صفت دادار یا آفریننده نامیده شده، زرتشت هم در گاهان او را «آفریننده زندگی» می خواند. با این توضیح، سردترین ماه سال به نام خدای بزرگ نامگذاری شده بود تا در گذراندن سرمای سخت یاری بخش مردمان باشد. در كتاب پهلوی (بندهشن) نیز آمده كه در این ماه، زمستان به بیشترین سردی به ایرانویچ رسد.

ماه سی روزه زرتشتی به چهار بخش می شده است كه در آغاز نخستین بخش نام اهورامزدا و در آغاز سه بخش دیگر نام «دی»، صفت اهورامزدا قرار داشته است و این چیزی شبیه به تقسیم ماه به هفته سامی است. به این ترتیب، هر بخش ماه به نام خدا آغاز می شده است: اول ماه به نام هُرمزد، هشتم و پانزدهم و بیست و سوم ماه به نام دی.

هر یك از این چهار روز معرف آغاز هفته ای تازه در ماه است و برای آن كه دی ها با هم اشتباه نشوند، هر یك از آنها را با نام روز بعد همراه می كنند و بدین گونه، روز هشتم را دی به آذر روز، روز پانزدهم را دی به مهر روز سومین جشن دیگان و روز بیست و سوم را دی به دین روز چهارمین جشن دیگان می گویند.

در ماه دی، در هر سه این روزها جشن دیگان در ستایش و نیایش خدای بزرگ برگزار می شد، سه جشن نیایشی در سردترین ماه سال. مطابق تقویم رسمی كشور، این سه جشن دیگان به روزهای دوم و نهم و هفدهم دی ماه موكول می شود.

علت آن كه همه ماه های زرتشتی سی روزه هستند، در حالی كه در تقویم رسمی كشور، شش ماه، سی و یك روزه داریم. این شش روز اختلاف سبب شده كه هشتم دی زرتشتی با دوم دی تقویم رسمی مطابق شود و به همین ترتیب بنا بر كتاب پهلوی بُندهشن (= آغاز آفرینش) این چهار روز ماه كه به نام هورمزد و سه دی است، یكی بر نام، یكی بر گاه، یكی بر دین و یكی بر زمان دلالت می كنند كه همیشه بوده اند.

فلسفه واژه «دی»

در مورد جایگاه و فلسفه واژه «دی» در میان ایرانیان باستان باید این را بدانید که واژه دی در اوستا، دَتهوش (Dat – Hush) یا دَزوه (Daz – Vah) است که به معنای آفریدگار یا دادار آفریننده است که همیشه برای اهورامزدا به عنوان صفت به کار می رفته است.

در مورد ریشه واژه «دی»، این واژه از ریشه ی «دا» است که این خود در اوستا و فرس هخامنشی و سانسکریت به معنای آفریدن و ساختن و بخشودن است. از این جهت واژه دی در ایران باستان از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است.

چرا روز بعد از طولانی ترین شب سال را تعطیل می کردند ؟!

همان طور که گفتیم روز یکم دی ماه یعنی روز بعد از شب یلدا را در ایران باستان تعطیل می کردند تا در خانه استراحت کنند. این تعطیلی به این دلیل نبوده که بخواهند به قول امروزی ها از زیر کار در بروند بلکه دلیلی بسیار جالب داشته اند؛ دلیلشان هم این بوده که خستگی که از شب گذشته برای گذران شب یلدا بر وجودشان مانده است، باعث نشود تا در امور روزانه شان تاثیر منفی بگذارد، باعث بدرفتاری با ارباب رجوع شود و یا حتی به دلیل این خستگی دروغی گفته شود اگر چه در حد یک دروغ کوچک، آن هم در روز تولد دوباره ی خورشید.به همین دلیل این روز تعطیل بوده تا حتی کوچکترین کار اشتباهی انجام نشود.

روز یکم دی ماه | روز برابری و برادری

همچنین در برخی از کتب و شواهد تاریخی آمده است که روز یکم دی ماه یا همان " روز خور " روز برابری و برادری و عدالت بشریت بوده است. در این روز تمام مردم ، چه شاهان و رعیت همه لباس ساده ای به تن می کردند تا همه در نظر یکسان و برابر به نظر برسند. هیچ کس در این روز حق دستور دادن به کسی را نداشت و هر کس هر کاری را انجام می داد از روی میل و رضای خودش انجام بوده نه آن که بخواهد دستور کسی را اجرا کند. همچنین در این روز کارهایی مثل جنگ و خونریزی، شکار در حد کشتن یک مرغ یا گوسفند ممنوع بوده و به شدت از انجام آن ها اجتناب می شده است.

دانشمند بزرگ ابوریحان بیرونی در اثر ارزشمندش با نام « آثار الباقیه » در جایی از آن درباره ی روز یکم دی ماه یا همان « خرم روز » می نویسد :

در این روز عادت ایرانیان چنین بود که پادشاه از تخت شاهی به زیر می آمد و جامه سپید می پوشید و در بیابان بر فرشهای سپید می نشست... پادشاه با دهقانان و برزیگران مجالست می کرد و در یک سفره با ایشان غذا می خورد و می گفت: «من امروز مانند یکی از شما و با شما برادر هستم زیرا قوام دنیا به کار هایی است که به دست شما می شود و قوام عمارت آن هم به پادشاه است... من که پادشاه هستم با شما مانند دو برادر مهربان خواهیم بود...»

آشنایی با جشن چوسوک در کره جنوبی