آشنایی با جشن خرمن
به نظر می رسد همه مان شنیده باشیم که بزرگتر ها می گویند: حواستان باشد دانه های برنج زیر دست و پایتان له نشود. چون اگر این اتفاق بیافتد برکت خانه از بین می رود. دوست دارید بدانید این باور و اعتقاد از کجا آمده است؟ متعلق به کدام منطقه ی ایران است؟ چرا نماد برکت است؟ می دانستید جشنی وجود دارد به نام آیین شکرگزاری یا جشن خرمن که هرساله به شکرانه برداشت برنج انجام می گیرد؟
تاریخچه جشن خرمن
بعضی افراد بر این باور هستند که این جشن از دوران قاجار به یاد مانده است ولی دیگر افراد که تعداد آنها اصلا کم نیست معتقد هستند که ریشه این جشن در ایران باستان است و از آن زمان ها به پاس زیادی محصولات برداشت شده، صورت می گیرد. در واقع جشن خرمن به پاس شکر گذاری از نعمت هایی است که خدا در دامن کشاورزان قرار می دهد و در پایان فصل برداشت برگزار می شود. به طور معمول این مراسم در آخر ماه شهریور ماه و در روز های پنجشنبه و یا جمعه برگزار می گردد.
این جشن در اصل مربوط به استان گیلان می شود زیرا حدود 238 هکتار از زمین های استان گیلان برنج است و مردم گیلان به خاطر همکاری و دوستی و شکر نعمت محصولات خود این جشن را برگزار می کنند. باید اشاره شود که جشن خرمن فقط مربوط به استان گیلان نمی شود؛ درست است که خواستگاه آن گیلان است ولی در مازندران و قوچان و غیره نیز برگزار می شود.
جشن خرمن در گیلان
جشن خرمن، به عنوان یک جشن محلی ریشه در آداب و رسوم و آئین این شهر زیبا دارد که از گذشته های دور به یادگار مانده است و تاکنون برگزار می شود. این جشن که نمادی از قدر شناسی و همکاری بین مردم گیلان است به نشانه شکرانه نعمت های خداوند و شکرگزاری برای یک سال پر خیر و برکت در اواخر شهریورماه که با اتمام فصل برداشت محصول همراه است برگزار می شود. جشن خرمن به عنوان یکی از آثار معنوی ایران در سال 1391 و با شماره ثبت 1010 به ثبت رسیده است.
جشن باستانی خرمن نشان دهنده هویت فرهنگی مردمان ساکن این منطقه می باشد. شکل گیری این جشن به رسوم کشاورزی و معیشت مردم گیلان برمی گردد. این جشن که گفته می شود از دوران قاجار برجای مانده است در پایان فصل برداشت محصول، به منظور فراغت کشاورزان و شالی کاران از کار در شالیزارها برپا می شود.
- بخش اول جشن خرمن: این جشن جهت احیای فرهنگ بومی این منطقه صورت می گیرد. به این صورت که در ابتدای این مراسم مراحل برداشت برنج و خرمن کوبی به صورت نمادین توسط ابزار و ادوات سنتی کشاورزی به همه نشان داده می شهود. شالیکارهای زحمتکش گیلکی با لباس های قشنگ و سنتی گیلان در صحنه حاضر می شوند و به خواندن آوازهای دلنشین محلی و نواختن ساز خوش آهنگ سُرنا می پردازند. در این جشن، کشاورز با تجربه و کهنسال گیلکی با لباس محلی، سه بار مجمعه ای رو به سوی آسمان بلند می کند و از خدا، باران و آفتاب را که از حیاتی ترین عناصر مورد نیاز کشت برنج هستند برای رشد خوشه ها طلب می کند. بعد از این مرحله کشاورزها مراحل کاشت، داشت، برداشت را به صورت نمادین به همراه حرکات موزون برای همه اجرا می کنند. در لحظات پایانی جشن هم کشاورزها، مجمعه ای پر از دانه های برنج را روی سرشان می گذارند و دستهایشان را، رو به آسمان بلند می کند و شکر خدا رو به جا می آورند.
- بخش دوم جشن خرمن: به این شکل است که خانم های گیلکی با لباس های رنگی محلی در غرفه های متفاوت به فروش، شیرینی های سنتی، صنایع دستی و غذاهای لذیذ و خوش عطر و طعم محلی استان گیلان مشغول می شوند.
- بخش سوم جشن خرمن: بخش جذاب دیگر این بخش به یکی از اعتقادات مردمان این سرزمین برمی گردد. جشن عروس بران از دوران قدیم تابحال، همزمان با جشن خرمن اجرا می شده و به اعتقاد مردم گیلان باعث شگون و خوش یمنی زندگی عروس و داماد می شود. برای اجرای این مراسم سنتی و نمادین، عروس و داماد را از بین صدای ساز و دهل و شور و نشاط مدعوین عبور می دهند. دخترهای جوان گیلکی درحالیکه سینی هایی پر از خوشه های برنج و شیرینی رو روی سرشان نگه داشته اند و لباس محلی پوشیده اند، پشت سر آنها با شادی و پایکوبی فراوان، این زوج خوشبخت را تا خانه ی بخت همراهی می کنند.
- بخش چهارم جشن خرمن: بخش دیگر جشن خرمن به اجرای بازی های سنتی و سنت های قدیمی گیلان اختصاص پیدا می کند. این بازی ها و سنت ها شامل طناب بازی، گیله مردی، مسابقه های شاد و نمایش ادوات سنتی کشاورزی می شود. این جشن تا شب ادامه پیدا می کند.
جشن خرمن در مازندران
جشن خرمن در مازندران شباهت زیادی به این جشن در استان گیلان دارد ولی در جزئیات شاید تفاوت داشته باشند. مانند پختن آش های محلی و برنج برکت برای به ارمغان آوردن شادی و برکت به زندگی شان انجام می شود. خرمن کوبی در این استان با اسب صورت می گیرد. این برنامه شکر گذاری با پیمانه کردن برنج انجام می شود. برای مثال پیمانه اول به نام خدا، پیمانه دوم به نام برکت داده خدا، پیمانه سوم به نام حضرت محمد علیه السلام، پیمانه چهارم صلوات و پیمانه پنجم به نام پنج تن آل عبا و بقیه پیمانه ها به نام همان برکت های داده خداوند هستند.
سخن آخر
در دوران قدیم، این جشن در همه جای استان گیلان، با شادی و جشن و سرور همراه بوده است. امروزه شهرهای فومن، صومعه سرا، رضوانشهر، چابکسر و ... شهرهایی هستند که هنوز هم این مراسم را هرساله با جدیت برگزار می کنند. آیا شما شهرهای دیگری را می شناسید که جشن خرمن در آنجا هم برگزار می شود؟ از نحوه برگزاری آنها ما را مطلع کنید.