جشن زرتشتی هیرومبا چگونه برگزار میشود؟
واژه ی جشن به چم سرور و شادمانی و از «یز» اوستایی گرفته شده است و «یسن» و «یشت» اوستایی از همین بنیاد است. جشن آیینِ فرهنگی را گویند که هماره پویا و رو به سوی بالندگی و پیشرفت دارد و در آن، هر چه موجب شادمانی و زنده ماندن و خشنودی آدمی شود از اهمیت به سزایی برخوردار است، مانند جشن نوروز، چله و …. که خود پایه و بنیان فرهنگ است.
بنابراین، فرهنگ به دسته ای از آیین و سنت های یک ملت گویند که نمادی از هویت آن مردم به شمار می رود. پس اگر مردمی فرهنگ خود را فراموش کند آن ملت بی نام و نشان خواهد شد.
ابوریحان بیرونی می گوید: «بزرگترین گزند و آسیب برای یک ملت این است که بخش هایی از فرهنگ و تمدن خودش به مرور زمان از یاد او پاک شود و آن را به یاد نداشته باشد».
هیرومبا یکی از آیین های کهن زدشتیان است که در روزهای آخر فروردین توسط اهالی روستای شریف آباد اردکان در نیایشگاه پیر هریشت برگزار می شود.
زرتشتیان این روستا پیش از غروب آفتاب به نیایشگاه پیر هریشت میروند. هنگام سپیده دم پس از نیایش بامدادی به دشت میروند و هیزم و خار جمع آوری مینمایند. در این روز در پیر هریشت مراسم چوب زنی انجام میشود.
به این ترتیب که به جوان یا مردی که برای اولین بار در مراسم جمع آوری هیزم شرکت کرده و یا اینکه در آن سال ازدواج کرده یا صاحب فرزند شده چوب میزنند. جوانان شخص مورد نظر را روی دست بلند می کنند و در میان شادی و شاباش شرکت کنندگان به او چوب می زنند.
بستگان این شخص باید در پایان کله قندی را به گروه برگزار کننده هیرومبا تقدیم کنند که با آن شربت درست نمایند و میان جمعیت توزیع کنند. در غروب این روز هیزمها را به روستا می آورند و روی هم انباشته می نمایند و در خانه ها را می زنند و از هر خانه نیز هیزمی می گیرند.
در هنگام غروب مردم دور خرمن هیزم جمع می شوند و موبد نیز با آتش دان پر از آتش در آنجا حاضر است. موبد با صدای بلند پیام هیرومبا را آغاز می کند و برای اموات طلب مغفرت می نماید.
افراد حاضر به دو گروه تقسیم می شوند و در دو صف روبروی هم می ایستند. وقتی که موبد برای اموات طلب مغفرت می نماید، یکی از گروهها، در حالی که افراد گروه دست بر شانه یکدیگر دارند با صدای بلند «هیرومبا» می گویند و با هم به حالت تعظیم در می آیند و مجددا به حالت ایستاده باز می گردند.
پس از آنها گروه ديگر اين اعمال را تكرار مى كند و اين عمل تا پايان نام بردن اسامى افراد برجسته و نيكوكار زرتشتى ادامه مى يابد. هر بار كه موبد نام يكى از اين افراد نيكو كار را مى برد و براى او طلب مغفرت مى نمود يك گروه اعمال فوق را انجام مى دهند.
پس از آن موبد خرمن هيزم را آتش مى زند و مردم در اطراف آن حلقه زده و شادى مى نمايند و آرزوى روشنايى و دل گرمى مى نمايند.
بامداد روز بعد خانمها گلوله هاى آتش را از زير خاكستر بيرون آورده و در آتشدان مى گذارند و به خانه مى برند و آن آتش را تا صد شبانه روز با افزودن چوب به آن، روشن نگه مى دارند و آن را با آتش پنجه روى بام پيوند مى زنند.
پس از پراکنده شدن بوی خوش، آتش به جایگاه آتش ورهرام بازگردانده می شود. آتشدان ها به آتشبند می سپارند. موبد بخشی از این آتش گردآوری شده در آتشدان را به نشانه ی همازوری، به آتش ورهرام می رساند و روشنایی را همچنان جاودانه می سازد.
از فردای آتش افروزی هیرومبا، گردهم آیی و جشن شادمانه تا سه شبانه روز، همچنان در روستای شریف آباد برگزار می شود. در این سه روز با سرزدن به خانه ها و خواندن نام درگذشتگان و گفتن واژه ی هیرومبا روانشادان را یاد می کنند.
هیرومبا به گونه ی روشن معنی نشده است، اما گمان می رود هیرومبا از واژه ی هیربد گرفته شده است. از آنجا که هیربد به کسی گفته می شود که آموزش می دهد، پس بخش «هیر» به چم «آموزش» و «اُم» به معنای «مال من» است. «با» نیز «باشد» معنا می دهد.
در نتیجه، واژه ی هیرومبا را می توان «آموزشی برای من» برگردان کرد. فلسفه ی این نام، در این است که به یاد کسی که در گذشته در ده بوده، باشم و یاد این شادروان، در یاد باقی بماند.»
شهریار هیربد نگارنده ی «جشن در وادی کهن»، واژه ی هیرومبا را از سه بخش «هیر»، به چم راستی، روشنایی، «اُم» نام یکی از ایزدان نیرو و قدرت و کلمه ی «با» کوتاه شده ی باد در مجموع «راستی نیرومند باد» یا «راستی پرفروغ باد»، «روشنایی این خانه پایدار باد»، می داند.
به دنبال یورش تازیان به زرتشتیان و کوچ بسیار، موبد موبدان در ترک آباد ساکن شد، که در کنار این روستا، روستای احمد آباد و شریف آباد قرار دارند.
پس از این که ترک آباد از بین رفت و اهالی احمد آباد نیز به شریف آباد آمدند، تنها روستایی که این آیین را برگزار می کرده و می کند، شریف آباد است.
هیرومبا در نام ، ساختار کلی، اشعار، محتوای تولد و برکت بخشی با محوریت کودکان، مشابهت چشمگیری با هوربابا دارد. آتش نیز که در جشن هیرومبا محوریت دارد با توجه به مضمون شعری مشترک، گویا در هوربابا نیز معمول بوده است.
به نظر می رسد آیین هوربابا که هنوز در بسیاری از نقاط ایران برگزار می شود بازمانده جشن کهن هیرومبا و سده است که اگرچه به مرور زمان کوچک و مهجور شده؛ اما در ساختاری اسلامی حفظ شده است. پژوهشگران هیرومبا را همان جشن سده و برگزاری آن را با خورشید و ایزد رپیثوین مربوط و آن را کهن می دانند.
با شرایط پیش آمده در پی گسترش بیماری کووید-19 آیین هیرومبا سال 1399 خورشیدی، برگزار نشد. با آرزوی گذر از این روزهای دشوار، یاد آیین نیاکانی را پاسداشتیم.
آشنایی با جشن تندرستون کرمان
