آشنایی با مراسم سنتي «چمر» 

در لغت نامه های مختلف در برابر واژه چمر تعابیر و معانی گوناگونی بیان گردیده كه مجموعاً معانی مشترك و مشابهی را شامل می شود در فرهنگ مردوخ چمر به معنای دایره و حلقه و(چه مه ری) را دهل عزا ذكر نموده است.

در لغت نامه دهخدا چمر به معنی آشكار و ظاهر و در فرهنگ عمید به معنای محیط و دایره و هر چیز دایره مانند ذكر شده است بطور كلی واژه چمر می تواند از كلماتی مانند (چه مه ره))یعنی (چشم به راه ) و منتظر كسی یا مسافری بودن و یا (چم وچمانن)به معنای خم و خم شدن (كنایه از پشت از غم دولا شدن )گرفته شده باشد.

.

تعریف چمر

چمر نوعی مراسم ویژه سنتی و نمایش تصویری و عینی از آیین مرثیه ای و عزاداری محلی است كه می توان آن را در قلمرو تعزیه به شمار آورد در مقدمه مقاله (مراسم چمر در ایلام ) نوشته آقایان فرخی و كیایی چنین آمده است كه : این سوگ-آواز پیشینه ای كهن دارد , با اساطیر آغاز دوره نوسنگی ارتباط می یابد كه در ایران ، فینیقیه و اسكندریه این مراسم را بعد از برداشت گندم یعنی زمان خشكیدن گیاهان انجام می دادند

مراسم چمر را به فاصله يك تا سه هفته بعد ازمرگ متوفي انجام مي دهند و سبب اين تاخير آن است كه صاحب عزا پيك هايي را به مناطق و اطراف مي فرستد تا از طوايف و تيره هاي كه با آنان ارتباط دارند براي شركت در اين مراسم دعوت به عمل آورند،براي انجام مراسم چمر احتياج به انجام يك سري كارهاي مقدماتي است كه مهمترين آنها عبارتند از:

تدارك برگزاري مراسم چمر

در زماني كه جواني شجاع و يا فردي خوشنام دعوت حق را لبيك مي گويد عشيره و طايفه او به فكر انجام چمر مي افتند كه بعد از تصميم گيري،به جمع آوري ملزومات آن مي پردازند كه به آن اصطلاحاً(خرج چمر) مي گويند.

تعيين و انتخاب چمرگاه

انتخاب جايگاه و محل برگزاري مراسم و تعيين (چمرگاه)به اعتبار و نقش عمده آن در ايجاد جاذبه و معرفي هر چه باشكوهتر صحنه مراسم ارتباط دارد به نحوي كه پس از خاتمه مراسم با بجاي گزاردن علايم تصويري تا ساليان دراز اين علايم ضامن و تداعي كننده خاطرات فرد متوفي است.

موعد و زمان برگزاري چمر

پس از اتخاذ تصميمات لازم در برگزاي مراسم مراتب توسط افرادي كه اصطلاحاً(پيك) مي نامند به اطلاع طوايف و عشيره هاي دور و نزديك جهت حضور و شركت در مراسم چمر رسانيده مي شود.

استقبال كنندگان گروه مردان

این گروه كه عمدتاً بزرگان قوم خانواده عزادار هستند با لباس محلی و تیره در حالتی كه روی پیشانی و شانه های خود را گل گرفته و نوارهایی پهن از سیاه چادر را به شیوه حمایل بر تن دارند در مقابل افراد و بزرگان تازه وارد مدعو قرار گرفته و با تكرار كلمه(هی داد هی بیداد)به همدیگر تسلیت گفته و وارد شدگان نیز از یك ظرف گل كه در یك طشت یا تغاری آماده گردیده به شانه ها و پیشانی خود می مالند تا مراتب همدردی خود را تجسمی عینی ببخشند استقبال كنندگان مدعوین را به درون سیاه چادرهایی كه از قبل آماده شده جهت استراحت و صرف چای و نهار هدایت می كنند و پس از پذیرایی از آنان بر حسب رعایت سن و مقام با اجازه خانواده متوفی توسط شخصی كه یك سینی با یك كارد به همراه دارد به نشانه احترام و پاسخ به عمل ابراز همدردی مدعوین به پاك نمودن گل های شانه ها و پیشانی آنها می پردازند.

استقبال کنندگان گروه زنان

این گروه که از بستگان درجه یک خانواده عزادار هستند با سربندهای تیره و لباسهای مشکی و صورت خراشیده و پیشانی و شانه های گل گرفته شده به نحوی که چادر و عبای مشکی آنها بر روی شانه ها افتاده به استقبال زنان مدعو می روند و با حرکتهای موزون هر دو دست که روی صورت، به صورت مماس فرود می آید و با گفتن عبارت(وی وی)وای وای صورت می گیرد که این عبارت به طور ریز و تند و سریع تکرار می شود سپس زنان مدعو را به جایگاه و یا محل استقرار گروه زنان (مویه خوان یا مور آر )مشایعت و همراهی می نمایند..

اجرای مراسم چمر

در مراحل اجرایی چمر از مجموعه ای از گروهای مختلف تشکیل می شود که شامل گروه صف زنان،صف مردان،زنان مویه خوان،نوازندگان ساز و دهل و گروه شاعران محلی یا به ایشها(بهتر گوها یا رو کرها) است که هر کدام به طور منظم و در جایگاه مخصوص خود قرار می گیرد.. در روز موعود با بالا آمدن آفتاب و به نوا در آمدن سرنا و دهل در میدان چمرگاه بستگان و اقوام صاحب عزا دور هم جمع شده و در دو صف جداگانه زن و مرد ولی مرتبط به هم بر روی خطی دایره وار در چمرگاه صف می بندند نخست مردان صف بسته و علمها و کتلها را در قسمتهای مختلف صف جای می دهند سپس زنان در انتهای صف مردان صف بسته و پارچه ای سیاه راجلوی خود می گیرند و سپس(به ایشها)و(رو کرها) در چند دسته چهار تا شش نفری و معمولاً در دسته های مختلف به همراه نوازندگان موسیقی که آلاتشان دهل و سرنا است به سرودن شعرهای فی البداهه در رثای متوفی پرداخته که نوایشان با آهنگی خاص و بسیار غم انگیز خوانده می شود.

همسرایان ضمن سرودن همزمان شعرشان به همراه نوازندگاه دهل و سرنا و به آرامی حول میدانی دایره شکل که صفوف فشرده مردان و زنان میهمان آن را احاطه کردند به حرکت در می آیند در وسط میدان با تیرهای چوبی کوتاه سکویی ایجاد می کنند که به (کتل) معروف است که البسه و تفنگ و قطار و عکس متوفی را بر روی آن نصب می کنند اسب متوفی را نیز با پارچه تزئین و تفنگ صاحبش بر روی زین آن قرار می دهند.

مراسم چمر برای سردار دلها

مراسم سنتی چمر به مناسبت بزرگداشت چهلمین روز شهادت سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی با حضور مسئولان کشوری واستانی و حضور پرشور مردم واجرای ویژه برنامه های مختلف در ملکشاهی برگزار شد.

همزمان با این مراسم باشکوه، نمایش ما همه قاسم سلیمانی هستیم در مراسم چمر سوگواری شهید سلیمانی و شهدای مقاومت برگزار شد.نوای غمناک چمری مراسم سنتی چمر در این مراسم نواخته شد و صدها نفر از مردم ملکشاهی در این مراسم به عزاداری پرداختند.

در مجموع، مراسم چمر در استان ایلام دارای مفاهیم ارزشی و اعتقادی فراوانی نظیر:برابری،تعاون،اتحاد،نظم و تعادل و توازن است حرکت صفوف مردان و زنان در کنار هم نشانه مساوات و برابری زنان و مردان در عرصه زندگی است مراسم چمر مجموعه ای از ارزشهای انسانی و اسلامی است که در قالب حرکاتی عینی و ملموس به تصویر کشیده می شود تا از این طریق از حقوق عرفی و شخصیت معنوی عزیزان از دست رفته و انسانهای مصلح و خدای جوی تجلیل شود با این امید که انشاالله آثار این مراسم با شکوه سنتی و اعتقادی منشاء خیر و برکت برای انسانها در عرصه فعالیت زندگی و مبارزات اجتماعی گردد.