مراسم تعزیه در وفس
عزاداري در سطحي وسيع از قرن چهارم هجري و در عصر ديلمان در ايران متداول گرديد . در عصر صفوي به اوج شکوه مندی رسيد. در اواخر اين دوره پايه هاي نمايش هاي مذهبي و تصوير کشيدن حوادث کربلا بنياد نهاده شده و در زمان کريم خان زند به دستور، وي تعزيه خواني به مثابه سنتي مذهبي در ايران مرسوم شد و در عصر قاجاريه به ويژه در زمان ناصرالدين شاه به حد نهايي تکامل هنري خود رسيد .
اين نمايش مذهبي در ميان مردم ايران به خصوص روستاها و شهرهاي کوچک و نقاط کويري، جايگاه ويژه اي دارد و رواج آن قابل توجه بوده و باورهاي بومي و فرهنگ جامعه در آميخته است .
اين آميختگي در جامعه اي همانند وفس بسيار چشم گير و قوي مي باشد به طوري که ، تمامي اهالي روستاي وفس که مدت ها قبل مهاجرت کرده اند، در ايام دهه اول محرم و به خصوص روزهاي تاسوعا و عاشورا، حتما در روستا حضور مي يابند تا شاهد مراسم تعزيه باشند.
تعزيه خوانان وفسي قدمت شروع تعزيه را بيش از 220 سال مي دانند و بعضي قدمت آن را به قبل تر از آن نيز برمي گردانند. وفس به علت برگزاري باشکوه مراسم تعزيه و همچنين ساير مراسم ها و آيين هاي مذهبي به دارالمومنين معروف بوده و مي باشد. در اين محل افراد عالم و دانشمند زيادي رشد يافته اند. همانند حجت الاسلام اراقي که از مجتهدين بزرگ ساکن در نجف اشرف، مي باشند .
به گفته اهالي و نيز بر اساس شواهد موجود ، وفس سابقه 700 ساله دارد و پر قدمت ترين روستاي شهرستان اراک در استان مرکزی مي باشد و يکي از علل آن مرکزيت تعزيه خواني در منطقه مي باشد.
براي تجسم بهتر اثر واقعه کربلا بيش تر وقايع را جلوي چشم مجسم ساختند، که شکل باقي مانده امروز به اين صورت است که، مجسمه تني خون آلود را جلوي هييت هاي عزاداري حرکت مي دهند، و يا عده اي را لباس زنانه و دخترانه مي پوشانند و بر شتران برهنه سوار مي کنند و مانند اسيران کربلا همراه دسته هاي نوحه خواني راه مي اندازند و نوحه هايي در تناسب با گروه هاي شبيه مي خوانند.
به تدريج اشعار غم انگيز بسيار در چگونگي واقعه کربلا سرود شد، و در مرحله بعد کساني که خود را شبيه قهرمانان فاجعه محرم در آورده بودند، به خواندن اشعار پرداختند و با تکامل مراسم، اين گونه تعزيه داري از صورت سکون در آمد و جنبه حرکت و نمايشي گرفت. توفيق عظيم بيان چگونگي فاجعه کربلا، موجب شد که ديگر وقايع، روايت و اسطورههاي مذهبي نيز به صورت شبيه ( تعزيه ) تنظيم شود. برگزاري اين مراسم در حدود يک قرن پيش به اوج رسيده که از اول محرم تا دوازدهم ، و بعضي جاها تا آخر ماه صفر هر روز يک مجلس از اين تعزيه ها را بر پا داشتند.
این روال و رویه در مراسم تعزیه خوانی وفس کاملا قابل رویت است. چند روزی مانده به محرم، جنب و جوش خاصی بین مردم به وجود می آید و گویا اتفاقی دارد می افتد. مردم خود را برای برگزاری مراسمی آماده می کنند که سالیان سال آن را برگزار نموده اند. روزهای اول علم بندان و طوق بندان(سر هم کردن علم) صورت می گیرد و از روز اول محرم، هییت های زنجیرزنی و سینه زنی شروع به برگزاری مراسم می کنند . از روز ششم ماه محرم، مراسم تعزیه خوانی با شکوه تمام در وفس برگزار می شود.
صبح روز ششم گروه های تعزیه خوان در محل تکیه ( حسینیه ) گرد هم می آیند و سایر عزاداران، اعم از سینه زن و زنجیر زن مشغول عزاداری می شوند. آن ها از هر یک از مساجد وفس به سمت تکیه می آیند تا به اتفاق تعزیه خوانان عازم محل تعزیه شوند. تعزیه خوانان که شامل اشقیا و اولیا هستند، لباس های مختص نقش خود را می پوشند و با ابزار و ادواتش، همانند زره ، خنجر و سرنیزه خود را ا مسلح می کنند و با نواخت طبل عزا روانه محل اجرای تعزیه می شوند تعزیه روز ششم محرم در وفس، تعزیه حربن ریاحی است.
در این تعزیه مراحل ورود حُر به صحرا کربلا و بستن راه بر امام حسین و یارانش، نمایش و سپس مراحل برگشت حربن ریاحی و شهادت او به نمایش در می آید.روزهای هفتم و هشتم و نیز روز تاسوعا، تعزیه مسلم، علی اکبر امام حسین (ع) و ابوالفضل العباس (ع) توسط تعزیه خوانان برگزار می گردد روز عاشورا، اوج مراسم تعزیه خوانی در وفس است. از روستاهای اطراف و شهر از صبح زود در محل برگزاری تعزیه حضور به هم می رسانند تا شاهد برگزاری مراسم باشند. تعزیه خوانان از محل تکیه با همراهی هییت های عزاداری و سوار بر اسب با پوشش کامل روانه محل برگزاری تعزیه می گردند.
یکی از مهم ترین ارزش های شاخص در برگزاری مراسم تعزیه وفس، ایجاد همبستگی و همیاری در ایام دهه اول محرم و نیز روزهای برگزاری تعزیه است به خاطر این که در روزهای تعزیه خوانی، از روستاها و شهرهای اطراف در مراسم شرکت می کنند، مردم روستا نیز با روی گشاده از مهمانان پذیرایی می کنند. این حس را در مهمانان ایجاد نمایند تا از آمدنشان به محل راضی باشند.
یکی دیگر از ارزش های شاخص در تعزیه وفس، نحوه اجرای برگزاری مراسم است. دو گروه تعزیه خوان با پوشیدن البسه مختص به خود در جذب مخاطب و نفوذ کلام و بیان تاثیر گذار است و این یکی از شاخصه های این تعزیه می باشد.
یکی دیگر از شاخص ها، خواندن تعزیه با دو زبان فارسی و ترکی است. این موضوع نیز در جذب مخاطب از اطراف تاثیر گذارده و این را خود شرکت کنندگان از اذعان دارند.
ابزار و اشیا مخصوص تعزیه خوانی به شرح زیر است:
شهید، سپر، خنجر، زره، کلاه خود، کمربند، پرطاووس، بیرق های سبز و قرمز، البسه های سبز و قرمز مخصوص موافق و مخالف خوان ها، اسب، ساز و دهل، و ابزار و ادوات دیگر که در هر تعزیه احتمال داشت کم و زیاد شود. حسینیه یا همان تکیه، از مهم ترین مکان های وابسته به مراسم تعزیه خوانی می باشد. حسینیه میانداران، محل برگزاری تعزیه وفس است. این حیسنیه گنجایش بیش از هزاران نفر را دارا ست و همه ساله در ایام دهه اول محرم، شاهد برگزاری انواع تعزیه در آن هستیم.گاهی مراسم در مسجد نیز برگزار می شود که البته سعی می شود در همان حسینیه برگزار گردد.
به گفته شرکت کنندگان تعزیه وفس، یکی از مهم ترین تاثیراتی که می توان از تعزیه گرفت، بحث مردانگی و آزادگی است که از بیان وقایع کربلا گرفته می شود. مثل صحنه تعزیه حربن ریاحی و نیز صحنه ورود حضرت ابوالفضل به شط فرات که با عشق صورت می گیرد و این ها درس های آموزنده برای پیروان ولایت است. تعزیه از لحاظ اقتصادی تاثیری بر مردم وفس و یا تعزیه خوانان ندارد. تعزیه خوانان از نذوراتی که مردم می دهند استفاده می کنند اما این نذورات در حد نیاز همان چند روز تعزیه خوانی است.
اما تعزیه در وفس از لحاظ جغرافیایی، این روستا را شاخص قرار داده به طوری که در ایام محرم از اطراف و اکناف در این روستا حضور می یابند . یکی از مهم ترین ارزش های شاخص در برگزاری مراسم تعزیه وفس، ایجاد همبستگی و همیاری در ایام دهه اول محرم و نیز روزهای برگزاری تعزیه است به خاطر این که در روزهای تعزیه خوانی، از روستاها و شهرهای اطراف در مراسم شرکت می کنند، مردم روستا نیز با روی گشاده از مهمانان پذیرایی می کنند.
این حس را در مهمانان ایجاد نمایند تا از آمدنشان به محل راضی باشند یکی دیگر از ارزش های شاخص در تعزیه وفس، نحوه اجرای برگزاری مراسم است. دو گروه تعزیه خوان با پوشیدن البسه مختص به خود در جذب مخاطب و نفوذ کلام و بیان تاثیر گذار است و این یکی از شاخصه های این تعزیه می باشد یکی دیگر از شاخص ها، خواندن تعزیه با دو زبان فارسی و ترکی است. این موضوع نیز در جذب مخاطب از اطراف تاثیر گذارده و این را خود شرکت کنندگان از اذعان دارند.
آشنایی با مراسم سنتي «چمر»
