از آنجایی که شرایط برای کشاورزی در بوشهر فراهم نیست تولید صنایع دستی یکی از اصلی ترین راه های امرار معاش مردم در این استان است. این شهر که تاریخچه اش به دوران ساسانی برمی گردد با جاذبه های گردشگری، سواحلی زیبا، صنایع دستی و غذاهای خوش طعم یکی از دیدنی ترین منطقه های جنوبی ایران است.
به هر کجای این استان زیبا که سفر کنید از هنر و ذوق مردم محلی شگفت زده خواهید شد. هر گوشه از این استان سرشار از هنری است که سینه به سینه به ارث رسیده و مردم آن را مثل گنج حفظ کرده اند. به عنوان مثال در بندر گناوه می توانید کارگاه های صنایع دستی فراوانی را در سطح شهر مشاهده نمایید، به گونه ای که اقتصاد این بندر زیبا تا حدی بر پایه صنایع دستی می گردد.
دست سازه های روستایی های این منطقه تنوع زیادی دارد که در ادامه به آن ها می پردازیم.
هنر گبه بافی
گبه از برجسته ترین محصولات صنایع دستی استان بوشهر است که معمولا در مناطق روستایی شهرستان های گناوه و دشتستان بافته می شود و از مهم ترین محصولات صادراتی این استان نیز می باشد. گبه در دو نوع رنگی و خودرنگ بافته می شود. در بافت گبه رنگی، از نخ های دست ریس آماده شده از پشم گوسفند که به شیوه رنگرزی گیاهی، رنگ آمیزی شده، استفاده می کنند.گبه بافی به صورت ذهنی باف و بدون نقشه قبلی صورت می گيرد و نقش های به كار رفته در بافت گبه از قدمت زيادی برخوردار است كه الهام گرفته از طبيعت و حيات وحش و پرندگان و …است. نقش ها ممكن است به صورت طرح بندی باشد، يعنی يک قطعه از طرح در سرتاسر فرش چه در طول چه در عرض تكرار شده باشد. طرح هندسی هم در بافته ها يشان ديده می شود. گبــه های امروزی با استفاده از طـرح ها و نقش هایی كه به بافندگان داده می شود؛ آماده می شوند و طرح ها اصالت ديرين را ندارند. در گذشته همه گبه ها به رنگ خود پشم بافته می شد و رنگ ديگری نداشت.
گبه های بافت بوشهر معمولا” ابعادی به درازای۲۰۰ سانتی متر و پهنای ۱۰۰ سانتی متر دارند و برای بافت هر تخته آن دو بافنده ماهر به مدت يک ماه كار می كنند (حد اقل ۶ ساعت كار در روز). در بافت گبه معمولا از پشم رنگ شده گوسفند و مخلوط با موی بز استفاده می شود. به طور کلی گبه مورد توجه زیاد گردشگران استان بوشهر قرار می گیرد.
از مشخصات يک گبه مرغوب این است که ۱-دار محكم باشد. ۲- چله كشی به خوبی انجام شده باشد. ۳- گره بايد محكم زده شود. ۴- شانه به خوبی زده شود. ۵- نخی را كه بعد از گره زدن می بافند، به اصطلاح زنجيری كه در روستای شول به آن تپ كو می گويند به خوبی بافته شود و روی آن شانه زده شود.
در گبه بافی، روستای شول شهرستان گناوه از اهميت خاصی برخوردار است زيرا قدمت بيش تری در گبه بافی دارد. گبه های شول به كشورهای حوزه خليج فارس و حتی اروپا صادر می شود. نقشه گبه های صادراتی توسط شركت ها سفارش داده می شود و نقش هايی است كه مورد پســند بازار اروپا است و ريشه در گبه بافی محلی ندارد.
نقش های گبه در روستای شول:
۱- نقش دو لوزی سماور، ۲- نقش وسط چنگ، ۳- ماه و آفتاب، ۴- نقش حسين خانی، ۵- نقش كنگره ای، ۶- چنگ، ۷- قليونی (محل اتصال دو لوزی را قليونی می گويند)، ۸- نقش چنار، ۹- بغل خوسی، ۱۰- نقش ساده شده حيوان مانند نقش آهو كه به آن شكال می گويند.
نقش های موجود در روستای كلمه :
۱- ناظم، ۲- گل حاشيه و چهار شاخه، ۳- سراب، ۴- نقش بلبل، ۵- نقش تجريه ی حيوان، ۶- نقش كبک روی كوه، ۷- نقوش شطرنجی.
هنر عبا بافی
عبا نوعی پارچه پشمی نرم و با دوام از پشم شتر است. عبای مخصوصی که در بوشهر بافته می شود، از محصولات منحصر به فرد نساجی سنتی در ایران است. برای بافتن عبا، پس از مرحله پشم چینی، موها را از پشم جدا نموده و نخ بسیار ظریفی برای پارچه می ریسند. بافت پارچه های عبا در در کارگاه های خانگی و توسط مردان انجام می شود. تنها محل تولید عبای بوشهر، روستای کردوان از توابع شهرستان دشتی است.
تلید این عباها، بر روی دستگاه هایی صورت می گیرد که از چوب ساخته شده اند. فرد بافنده، از دست و پای خود برای راه اندازی این وسیله کمک می گیرد.
تنوع رنگی پارچه عبا، متناسب با رنگ پشم ریسیده شده، شامل رنگ های قهوه ای، حنایی، مشکی و سفید است. عباهای تولید شده در این منطقه، از مشهور ترین صنایع دستی بوشهر محسوب می شوند و مشتریان بسیاری در کشورهای حوزه خلیج فارس دارند.
هنر گلیم بافی
یکی دیگر از صنایع دستی بوشهر صنعت گلیم بافی آن است. گلیم یکی از انواع صنایع دستی زیر اندازی و پوششی است که از ابریشم، موی بز، پشم گوسفند و یا دیگر چهار پایان اهلی بافته می شود. از گلیم به شکل سنتی اش، معمولا برای پوشاندن زمین، دیوار و یا رو اندازی برای حیوانات باربر استفاده می شود. ولی امروزه این محصولات به عنوان یک پوشش مدرن برای خانه های شهری نیز خریداری می شوند. مراکز مهم تولید گلیم در استان بوشهر عبارتند از: روستاهای طسوج، سرمک، حناشور، اژدر خواب، ممریز، سنا، درویشی، شنبه، چاهگاه و بن بید از توابع شهرستان دشتی، روستاهای تشان، دره بان، اسلام آباد، ریز و قلعه باغ از توابع شهرستان جم و روستاهای تلخ آباد، خیرک و شکرک از توابع شهرستان دشتستان.
گلیم ها بافت بوشهر، نقوش بسیار زیبا، متنوع و منحصر به فردی دارند. این نقوش، گیلم بوشهر را به عنوان یکی از زیباترین گلیم های ایران مشهور کرده است. نقش های بافته شده بر روی این گلیم های زیبا عبارتند از: نقش حوض، دانه بیگی، آیینه گل، نقش خراسانی، آقاجاری، تهرانی و چنگ.تگين نیز نوعی گليم است كه اين محصول مخصوص پختن نان است به این شکل که وسايل و ردنه زدن خمير را بر روی تگين می گذرند و بر روی آن می نشينند و نان درست می كنند.
صنعت لنج سازی
شاید در سفر به بوشهر نتوانید لنج به سوغات بیاورید؛ اما ذکر این مورد در میان صنایع دستی استان ضروری است؛ چرا که دانش لنج سازی ایرانیان در فهرست میراث معنوی یونسکو قرار دارد و دارای اهمیت جهانی است. هنر لنج سازی یکی از قدیمی ترین هنرهای دستی در مناطق جنوبی ایران محسوب می شود و طی آن کشتی کوچکی را از چوب می سازند. ساخت یک لنج مدت زمان زیادی طول می کشد و زحمت بسیاری دارد. به عنوان سوغات می توانید ماکت های چوبی لنج را تهیه کنید.
لنج سازی یا گلافی از قدیمی ترین صنایع دستی بوشهر است که قدمت آن به دوران افشاریه برمی گردد. با مبادلات دریایی، صید ماهی و سفرهای طولانی به هند و آفریقا نیاز به این صنعت احساس شد. این لنج ها مانند قایق بزرگ باری و مسافرتی یا کشتی کوچکی است که از چوب های مقاوم در برابر رطوبت مثل ساج، کهور، کنار، توت، چنار و تخته های هندی به نام سای ساخته می شود.
لنج ها موتوری بنزینی یا دیزلی دارند و عمر بعضی از این غول های دست ساز به صد سال نیز می رسد.
هنر حصیر بافی
بافته حصیر اولین زیرانداز و سرپناهی بود که انسان ها آن را ساختند. حصیربافی در بوشهر به دلیل وجود ساقه های خرما رواج پیدا کرد و هنوز در بیشتر روستاهایی که درخت نخل دارند تولید می شود. تک نوعی فرش حصیری و از تولیدات مهم این صنعت است. کیف، انواع سبد، زنبیل، کلاه و بادبزن از محصولات و گناوه، دشتی، دشتستان و کنگان از منطقه های تولیدکننده حصیرند.
هنر گرگور
به قفس های ماهیگیری و ابزارهای صید تله ای گرگور می گویند. هر گرگور از سه جزء بدنه، کف و دریچه ورودی تشکیل شده و در حال حاضر از سیم فلزی گالوانیزه و به شکل نیم کره تولید می شود. این ابزار برای صید انواع ماهی، سخت پوستان و نرم تنان استفاده می شود. تولید گرگور در منطقه هایی مانند دیلم، کنگان، بوشهر، گناوه و دیر رواج دارد.
ساخت مصنوعات دستی با شاخ و برگ نخل
نخل از درختانی است که همه اجزای آن قابل استفاده و مفید است. از شاخ و برگ خشک و تر نخل برای تولید پوشش سقف خانه، ساخت خانه های کپری، انواع فرش، ظرف، وسایل زندگی و هیزم استفاده می شود. از محصولات تولیدی دیگر می توان به بازن و دموک (انواع بادبزن)، بی دری و پری (ظرف هایی برای نگهداری خرما)، پروند و دوز(انواع طناب)، تک (نوعی فرش) و جامش (نوعی جارو) نیز اشاره کرد.
سوزن دوزی
سوزن دوزی از هنرهای دستی و قدیمی زنان بوشهری است که نوعی گل دوزی روی پارچه های ساده و رنگی است. در این هنر که جنبه تز ئینی دارد از طرح های سنتی، محلی، ساده و هندسی استفاده می شود. سوزن دوزی در تولید کوسن، رومیزی، زیربشقابی، درِ قندان، رویه پشتی و لبه پرده نیز کاربرد دارد.
صنایع دستی ساخته شده از صدف ها
همجواری با خلیج فارس، باعث رشد یکسری از صنایع دستی مربوط به دریا در این استان شده است. تولید محصولاتی همچون جعبه های جواهر زیبا، اسباب بازی و عروسک، زیور الات و … با استفاده از صدف های خلیج فارس در این استان رواج دارد. از دیگر صنایع دستی بوشهر که با دریا در ارتباط است، می توان موجودات دریایی و ماهی های خشک شده را نام برد.
هنر سفالگری
سفالگری هنری دیرینه در ایران است و در بسیاری از نقاط کشور رواج دارد. در بوشهر از دیرباز کوزه های سفالی وسیله ای برای خنک نگه داشتن آب بودند و همین مساله رواج سفالگری در این استان را در پی داشت. امروزه به جز کوزه آب، کوزه قلیان، سر قلیان، کاسه و بشقاب، کشک ساب و محصولات دیگر سفالی نیز در بوشهر تولید می شود. شهرهای برازجان، دیلم، کنگان، اهرم و دشتی از مراکز تولید سفال هستند.
هنر قلیان سازی
قليان (چليم) یکی از هنرهای دستی منطقه بوشهر است. در بوشهر قليان را از كوزه سفالی درست می كنند و آب داخل آن ديده نمی شود و در واقع هيچ يک از اعضای قليان با هم تناسب ندارند و به وسيله دست نگه داری می شود به اين نوع قليان چليم گفته می شود كه يكی از مشهورترين صنايع دستی استان بوشهر است.مشک و دولچه از دیگر صنایع دستی استان بوشهر است که از پوست حيوانات مانند بز و گوسفند درست می شود و برای نگه داری آب و ديگر مايعات مورد استفاده قرار می گيرد.
هنر جاجیم بافی
جاجيم جزو فرآورده هايی است كه به كمک دستگاه بافندگی چهار ورودی بافته می شود. نوع دستگاه آن در مناطق مختف با هم تفاوت دارد. به طور مثال در منطقه سرخره در شهرستان دشتستان با دار قالی جاجيم می بافند و تفاوت آن با دار قالی اين است كه به آن چهار ورد اضافه می كنند. در منطقه ممريز شهرستان دشتی دستگاه جاجيم بافی مختص به جاجيم است. در منطقه عيسوند دستگاه بافندگی جاجيم مانند دستگاه بافندگی عبا است.
نقوش جاجيم بيش تر به صورت راه راه يا چهار خانه است و بعد از بافت روی آن را هم به سليقه خود تزیين می كنند و به رنگ های مختلف بافته می شود.
هنر منبت سازی
منبت سازی يا منبت كاری عبارت است از برجسته كاری روی چوب به نقوش مورد نظر و برای منبت دو روش عمده به كار می رود: در روش اول چوب يک تکه به وسيله مغار و سوهان برجسته می شود. در روش دوم قطعات چوب جداگانه به وسيله مغار سوهان تراش شده و سپس كنار هم مطابق با طرح چيده می شوند. منبت كاری در زمان قاجاريه در شهر بوشهر به اوج خود رسيده بود و قبل از آن هم ممكن است كه وجود داشته اما آثاری به جای نمانده است. بيش تر نقش ها طبيعت، گل و مرغ، نقوش تجريدی حيوانات و نقوش اسليمی است و از رنگ خود چوب استفاده می شود.
هنر گره چینی
گره چينی عبارت است از اتصال قطعات چوبی به وسيله اتصالات چوبی به نحوی كه نقش گره ای در آن مشاهده شود. برای گره چينی كه اغلب مشبک و همراه با شيشه (ولی چند تكه ) ساخته می شود نياز به يک طرح گره ای است كه بر اساس آن قطعات چوبی را به طول و ضخامت مورد نظر بريده و سپس بسته به جای آن از نوع اتصال مناسب آن استفاده می كنند.در گره چينی اتصالات زيادی به كار می رود و ممكن است بر خلاف و سايل زير ساختی در يک اتصال آن از چندين قطعه چوب استفاده شود و يک اتصال چندين چوب را به هم متصل كند. امروزه ديگر گره چينی در بوشهر رايج نيست اما در دوره قاجاريه بسيار مورد استفاده و رواج داشته ولی امروزه هنرمندان تنها به مرمت آن مشغولند.
صنایع دستی کاشان را بهتر بشناسید
