صنایع دستی کاشان را بهتر بشناسید

صنايع دستي هر منطقه جلوگاهي از هويت، آداب ، سنن و مهارتهاي هنري مردم آن منطقه ميباشد كه اگر بخوبي به تصوير كشيده شود مي تواند بيانگر گوشه اي از تاريخ كشور بحساب آيد ضمن اينكه سرمايه گذاري پيرامون صنايع دستي موجب رونق اقتصادي و افزايش سطح اشتغال مردم منطقه خواهد شد.

كاشان شهري ايست با تمدن هفت هزار ساله با گواهي معتبري بنام سيلك كه يكي از قديمي ترين مراكز استقرار بشر در فلات ايران بشمار ميرود و نشانه هائي ازاين را ميتوان در آثار سفالين و اشياء مسي و مفرغي بدست آمده از سيلك كه امروز زينت بخش موزه هاي معتبر ايران و جهان است را پيدا كرد.

کاشان شهری تاریخی است که مرکز شهرستان است و بخشی از استان اصفهان محسوب می شود.این شهر در مرکز ایران واقع شده است. کاشان مهد تمدن و فرهنگ سنتی ایران و مشهور به دارالمؤمنین است. این شهر دارای بیش از ۷٬۵۰۰ سال قدمت شهرنشینی و یکی از زیباترین شهرهای ایران است.

کاشان اولین سکونت گاه جمع نشینی و شهرنشینی بشر روی کره خاکی با نام تمدن سیلک بوده و اولین تمدن آریایی و اولین گویش و لهجه و زبان آریایی و فارسی کنونی از این تمدن و این شهر بوده است.

كاشان مهد كاشيهاي مينائي

محرابها ي زرين فام ، ظروف چيني ، كاشيهاي كوكبي كه در قرنهاي هفتم وهشتم در كارگاههاي كاشي سازي كاشان بخصوص كارگاههاي ابو طاهر و فرزندان و نوادگان او توليد ميشده است و هم اكنون زينت بخش موزه هاي بزرگ دنيا ميباشند در نوع خود بي نظيرند .

بطور كلي صنعتگران و هنرمندان كاشاني در رشته هاي قاليبافي ، زريبافي و مخملبافي ، مسگري ، قلمزني ، كاشي سازي ، كاشيكاري و هنرهاي تزئيني آثاري در اوج ظرافت ونفاست از خود بيادگار گذاشته اند و بزرگترين نقاشان ايراني كه آثارشان در دنيا مشهور است همچون رضا عباسي ، صنيع الملك و كمال الملك ، كاشاني هستند.

كاشان شهر بافته ها

نام كاشان با گلاب و مخمل وقالي مترادف شده است . به شهادت سفرنامه هاي موجوداكثر جهانگردان خارجي كه به ايران آمده اند و بلحاظ قرار داشتن كاشان در مركز و برسر راه اصلي شمال وجنوب كشور از آن ديدار كرده اند ، زيبائي و تنوع و نفاست منسو جات بخصوص بافته هاي ابريشمين كاشان اعم از قالي و قاليچه و پارچه هاي زري و مخمل و حرير آنرا ستايش كرده اند .

اسناد ومآخذ معتبر حاكي از آنست كه در دوره سلجوقيان بموازات تر قيات عظيمي كه در همه صنايع پديد آمده بود نساجي نيز در كاشان به حداكثر رونق و رشد رسيدچنانكه شهرت مخمل وزري وساير منسوجات ممتاز كاشان در قرن ششم هجري ماركوپولوي ونيزي را هم به كاشان كشانيد.

شاردن فرانسوي ميگويد: اساس ثروت و حيات مردم كاشان صنايع نساجي و ابريشم بافي است .

عليرغم اينهمه سابقه و تجربه در بافت انواع پارچه دركاشان كه تعداد آنها در اواسط دوره قاجار به 42نوع پارچه در انواع مختلف مي رسيده است بعلت عدم حمايت دولت از صنايع داخلي آنزمان و نفوذ استعمار غرب بمرور زمان نه تنها بازارهاي جهاني پارچه هاي ايراني و همچنين پارچه هاي كاشان از دست رفت بلكه در بازارهاي داخلي هم محصولات خارجي جاي توليدات ملي را گرفت و صنايع پارچه بافي در كاشان به كسادي و ركود كشيده شد تا جائيكه فقط نامي از آنها باقي ماند.

فرش کاشان

فرش های تولید شده در کاشان اغلب قابل تشخیص هستند و در بین زیباترین و معروف ترین فرش های پارسی قرار دارند . کاشان در قالیبافی قدمتی طولانی دارد و حدود 34٪ ​​از ساکنان آن در صنعت قالی بافی مشغول شده اند . قالیچه ها از جمله سوغاتی هایی هستند که می توانید به راحتی در بازار کاشان پیدا کنید . مهارت های سنتی قالی بافی از مادران و مادربزرگ ها به دختران منتقل می شود و مردان آن را از مادران خود می آموزند. بد نیست بدانید که مهارت های قالیبافی کاشان در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد . یونسکو مهارت های قالیبافی سنتی کاشان را منعکس کننده خلاقیت انسانی و تنوع فرهنگی جامعه ایران می داند .

شهر کاشان سابقه ای طولانی در بافت فرش دارد و حدود یک سوم از ساکنان آن در صنعت فرش بافی مشغولند. نقوش گل، برگ، شاخه های درختان، حیوانات، یا وقایع و شخصیت های تاریخی نقوش فرش کاشان را شکل می دهند و برای رنگ نخ ها از ریشه روناس، پوست گردو، پوست انار و برگ درخت مو استفاده می کنند. مهارت های سنتی فرش بافی از مادران و مادربزگ ها به دختران منتقل می شود و مردان نیز آن را فرا می گیرند. بد نیست بدانید که مهارت فرش بافی کاشان در فهرست میراث معنوی یونسکو قرار دارد و دارای ارزش جهانی است. سازمان یونسکو، مهارت های سنتی فرش بافی کاشان را منعکس کننده خلاقیت انسانی و تنوع فرهنگی جامعه ایرانی می داند.

شَعربافی یا شربافی

شَعربافی یا شربافی یکی از صنایع دستی کاشان است .شعر بافي همان پارچه بافي است كه جولائي نيز گفته مي شود . در فرهنگ فارسي شعر به معناي موي باريك و موي انسان يا حيوان مي باشد و به بافنده اين كار موباف مي گويند . تاريخ دقيق اولين دستگاه بافندگي معلوم نيست . شايد بتوان گفت ، هنر پارچه بافي در ايران قدمت چندين ساله دارد . در حال حاضر حدود 50 دستگاه شعر بافي در محله ها و كارگاه هاي قديمي كاشان فعال مي باشد . پارچه هاي شعر بافي كه در كاشان توليد مي شود بيشتر به مناطق غرب و كرد نشين كشور فرستاده مي شود و داراي ابعاد مختلفي است . به دليل بافت ساده آن مي توان قدمت آن را بسيار دورتر از ديگر بافته ها دانست .

بافتن شَعرِ پشمی در یزد و اصفهان و شَعر ابریشمی در کاشان رواج داشت که اکنون در معرض فراموشی و نابودی است. نقشهٔ خاصی برای بافت شَعربافی وجود ندارد و به دو شیوه ساده و میله ای (راه راه) بافته می شود. شعر ساده را بیشتر به رنگ های بنفش، زرشکی، مشکی، زرد، بادنجانی، سبز، گلی برای لباس زنان و شعر میله ای را به شکل سیاه و سفید به عرض ۲ متر و طول ۱٫۵ متر برای لباس مردان می بافند. رسم است که نام بافنده با نشان طلایی در سر و ته پارچه درج شود. گفتنی است که در گذشته، (تا حدود ۵۰ سال پیش) بافندگی با دستگاه شعربافی، بسیار دشوار بوده و تنها از عهده جوانان بر می آمده است. اما یکی از شَعربافان قهار آن دوره به نام حاج حبیب الله خادم قطعه ای را به این دستگاه اضافه می کند که کار با آن را بسیار ساده تر می نماید. این قطعه چک (با فتحه حرف چ) نام دارد و ساختار ساده ای دارد.ایشان هم اکنون در قید حیات بوده و ۹۰ سال سن دارند. شعربافی در کاشان در این مقاله، شعربافی به عنوان یکی از مهم ترین صنایع دستی ایران به ویژه در شهر کاشان مورد بررسی قرار گرفته است. شعربافی، جولایی یا پارچه بافی دارای قدمت تاریخی در ایران می باشد. در این میان، کاشان به عنوان مرکز بافت پارچه های ابریشمی و شعربافی معرفی گردیده و به موازات هنر قالیبافی و پس از آن، رایجترین حرفه در کاشان بوده است.

مخمل بافی

مخمل پارچه ای است پرزدار و ابریشمی كه در انواع مختلف تولید می شود كه شامل مخمل ساده، مخمل موجدار و مخمل نقش برجسته كه زیباترین نوع آن با طرح و نقش برجسته است كه از آن برای دوخت لباس، جلد قرآن، سجاده و جانماز استفاده می شود.

پارچه های زربافی

زری بافی نیز همانند شعربافی یکی از هنرهای بسیار قدیمی در کاشان می باشد. البته آثاری که از این هنر بدست می آید معمولا دارای قیمت زیادی بوده و بسیار ارزشمند محسوب می شوند. بطورکلی زربافت به پارچه ای گفته می شود که تارهای آن از جنس ابریشم خالص بوده و پودها نیز از نخ گلابتون هستند. این نوع نخ رنگی طلایی دارد و به همین علت اگر نگاهی به این آثار داشته باشید حتما مجذوب زیبایی آنها خواهید شد. البته اگر علاقمندید تا اطلاعات بیشتری در خصوص این هنر بدست آورید و یا بازدیدی از آثار منحصربفرد زری بافی داشته باشید، می توانید به مرکز هنرهای سنتی کاشان که در خیابان غیاث الدین جمشید واقع شده است سری بزنید.

سفال کاشان

اولین چرخ سفالگری دنیا متعلق به چهار هزار و پانصد سال پیش و شهر کاشان است. قدمت سفالگری در کاشان به بیش از هفت ­هزار سال می ­رسد. این قدمت کافی است تا سفال بیش از هرجای دیگری سوغات کاشان باشد. این هنر قدیمی همچنان در کاشان رواج دارد و کاسه­ ها و ظروف گلی این شهر داستان دور و درازی دارند و یک سوغات خوب از آب و خاک و تمدنی هشت­ هزار ساله ­اند.

در واقع سفال گری از کهن ترین هنر های بشر است، شواهدی وجود دارد مبنی بر اینکه هنر سفال گری از کاشان پا بر عرصه وجود نهاده است. سفال های کاشان در طرح و نقش های مختلفی عرضه می شوند.

گلیم و جاجیم کاشان

گلیم دست بافته ای پشمی است که بردار بافته می شود و از آن به عنوان فرش استفاده می کنند. جاجیم یک زیرانداز است که کرک ندارد و می توان دو روی آن را مورد استفاده قرار داد.

معرق چوب

هنری است كه نسبت به دیگر صنایع دستی از سابقه كمتری برخوردار بوده، انواع معرق چوب با شیشه و چرم است؛ یك كارگاه معرق چوب در مركز هنرهای سنتی كاشان مشغول به فعالیت است، از بریدن و در كنار هم قرار دادن چوب های رنگی تابلوهای بسیار نفیسی ساخته می شود.

کاشی کاشان

کاشی سازی هم از صنایع قدیمی کاشان است. این کاشی ها علاوه بر اینکه در بناهای مختلف برای پوشش دیوارها و تزیینات به کار می روند، می توانند زینت بخش خانه شما نیز باشند. قطعات کوچک کاشی های رنگی و منقوش می توانند جای تابلو روی دیوارتان را بگیرند.

گیوه نَشَلجی

این روزها گیوه پوشیدن دوباره بین جوانان باب شده است و چه بهتر که گیوه­ پایتان سوغات کاشان باشد. روستا نسلج از توابع نیاسر کاشان مرکز گیوه­ بافی است، به طوری که در این روستا در کنار هر خانه، یک کارگاه گیوه­ بافی پیدا می ­کنید. گیوه از دو قسمت رویه و کف تشکیل می ­شود؛ رویه گیوه ­های نشلج بافت دست زنان روستا و کف هنر دست مردان است.

«گیوه نَشَلجی» یکی از معروف ترین صنایع دستی منطقه کاشان است. روستای نَشَلج در ۴۵ کیلومتری کاشان و در مسیر جاده کاشان به مشهد اردهال قرار گرفته است. در تهیه گیوه نَشَلجی مردان تخت گیوه را می کِشند و زنان رویه گیوه را می بافند. پارچه، کتیرا و پوست و اندام گاو از مهمترین ابزار تهیه تخت گیوه هستند. اندازه گیوه با کم و زیاد کردن فتیله های پارچه ای تعیین می شود. پس از تهیه تخت گیوه، تَخت کِش ها آن را به زنان گیوه چین می سپارد تا زنان رویه گیوه را ببافند.

زیلو بافی

زیلو به زیراندازی پنبه ای گفته می شود که به خاطر خنکی پنبه، بیشتر با آب و هوای مناطق کویری و گرم و خشک سازگاری دارد و در شهر و روستاهای کویری مورد استفاده قرار می گیرد. این زیرانداز، دو رویه است و نقوش آن کاملا به صورت ذهنی و بدون طرح و نقشه قبلی شکل می گیرند. متاسفانه این هنر در معرض خطر انقراض است و باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد.

مسگری

حدود 7 هزار سال است که مسگری در کاشان رواج دارد و امروزه گلدان، سینی و دیگ های کوچک و بزرگ مسی بخشی از سوغاتی های این شهر محسوب می شوند. بازار مسگرها بهترین مکان برای تهیه ظروف مسی است؛ ظروفی که می توانید در آنها غذا طبخ کنید و از خواصشان بهره ببرید و یا به عنوان تزیین در خانه تان از آنها استفاده کنید.

معرفی قالی کاشان و ویژگی های آن