آشنایی با صنایع دستی معروف کرمان

صنايع دستي كرمان آوازه جهاني دارد . صنايع دستي استان به دو صنعت خانوادگي و كارگاهي تقسيم مي شود.صنايع دستي خانوادگي مثل شال و پته و ترمه است كه به غير از پته دوزي مابقي از رونق افتاده است .صنايع دستي كارگاهي نيز شامل قاليبافي ، جاجيم ،گليم و خورجين بافي است.

قالی کرمان

در قالی کرمان طرح های شاه عباسی، افشان، ترنجی، خوشه، برگ فرنگی، درختی، شکارگاه و قاب قرآنی دیده می شود. قالیبافی علاوه بر شهر کرمان در مناطق رفسنجان، جوبار، ماهان، روار،کوهپايه، چترود، خانوک، هوتک، سرآسياب و سردار نیز رواج دارد.

استفاده از پشم مرغوب و نخ پنبه ای یکی از دلایل شهرت قالی کرمان است.

قالیچه های افشاری

یکی از انواع بسیار مهم قالی در استان کرمان قالیچه افشاری است که در منطقه سیرجان بافته می شود. نام این نوع قالیچه از بافندگان آن نشأت می گیرد چرا که تار و پود آن را ايل افشار که به کرمان کوچ کرده اند در هم می آمیزند. طرح ها و رنگ های این قالیچه از ایلی به ایل دیگر متفاوت است؛ نقش ها شکستگی خاصی مانند نقش مرغی دارند و یا همچون نقش ترنجی به نگاره های کوچک مزین شده اند. اصالت قالیچه های کرمان در کارهای ایلات افشار کاملا قابل لمس است و درهم آمیختگی هنر مردم آذربايجان و کرمان در نقشه و طرز بافت آنها به خوبی دیده می شود.

گلیم بافی

خرید گلیم کرمان یکی از انتخاب هایی است که در سفر به این استان پیش روی شما قرار دارد. معروف ترین گلیم کرمان با نام شیریکی پیچ یا سوزنی شناخته می شود و این نامی است که بافندگان ایلیاتی و گاه روستایی کرمان به آن نسبت داده اند. ظاهر این گلیم همچون قالی است و برای بافتنش هم همانقدر هنر و تجربه و وقت لازم است.

پته دوزی

پته دوزی که جایگاه خاصی در کرمان دارد و معروف ترین صنایع دستی این استان است. پته یکی از انواع سوزن دوزی به شمار می آید که حاصل دوختن نخ های کرکی ابریشمی، الوان یا پشمی بر روی پارچه است و عموما توسط زنان و دختران هنرمند کرمان انجام می پذیرد.

پته دوزی بر روی پارچه ای به نام عریض و بر روی زمینه های سبز، قرمز، سفید، زرد، سرمه ای، نارنجی، مشکی، عنابی و قهوه ای صورت می گیرد.

رایج ترین طرح این هنر به طرح پته ای یا درخت زندگی شهرت دارد که با نام هایی همچون پته میری، پته جقه ای، پته بادامی و پته ترمه ای نیز شناخته می شود. لچک ترنجی و نقش حیوانات به ویژه پرندگان از طرح های دیگری هستند که در پته ها دیده می شوند. یادگاری اختصاصی شما از کرمان می تواند جانماز، زیر لیوانی، سجاده، رومیزی و بسیاری لوازم دیگر باشد که به هنر پته دوزی آراسته است.

جاجیم

جاجیم گونه ای زیرانداز دورویه و بدون پرز از پارچه کلفتی شبیه به پِلاس اما نازکتر از آن است. بافت آن در بسیاری از نقاط ایران رواج دارد و نخ های رنگین و ظریف پشمی یا پنبه ای یا تلفیقی از آنها، تار و پود جاجیم ها را می سازند.

شال بافی

قبل از آنکه کرمان به هنر قالی بافی شناخته شود، شال بافی در میان کرمانی ها رواج زیادی داشته است. حتی طرح های قدیم فرش کرمان بر گرفته از طرح های رایج در هنر شال بافی بود. شال معمولا سه متر طول و یک چهارم عرض دارد و بر اساس نقش و رنگ های مختلف می توان آن را در یکی از دسته های لاکی، لاجوردی، بوته ای، شاخ گوزنی، احرامی، ترمه و زنگاری جای داد.

ظروف مسی

پای به بازار قدیم کرمان که بگذارید صدای ابزار ساخت اشیای مسی در گوش تان می پیچد. هنر مسگری از قدیم الایام در کرمان رواج دارد و استادکاران در این استان هنوز هم مشغول تولید محصولاتی همچون کشکول، سینی، تابلو، قابلمه، ظروف غذا خوری از مس هستند.

کرمان به دلیل همجواری با معادن مس از 5000 سال پیش تاکنون یکی از مراکز مهم ساخت ظروف مسی و تزیینات روی آن به حساب می آید. در هنرقلم زنی به روش سطح کاری که خاص منطقه کرمان است صنعتگر از ایجاد هرگونه فرورفتگی در سطح ظروف مسی پرهیز می کند و فقط براساس طرح مورد نظر با قلم هایی برروی مس خط می اندازد یا با قلم هایی که بافت های گوناگون دارند بر سطح فلز بافت ایجاد می کند.
صنعت مسگری کرمان از پیشینه چند هزار ساله برخوردار است به طوری که حفاری های انجام شده در «تل ابلیس» در 17 کیلومتری جنوب شرق بردسیر کرمان نشان می دهد ،حدود 6000 سال قبل مردمان این ناحیه موفق به ذوب مس در کوره های ابتدایی و ساخت ابزار و ظروف مسی شده اند. باستان شناسان همچنین در بررسی های منطقه شهداد به نقاط بسیاری برخوردند که آثار کهن تری در بر داشته و سطح زمین آنها پوشیده از سر گدازه کوره ذوب فلزات مس بوده است.مسگری کرمان از دوران اسلامی تا اواخر حکومت صفویه به صورت مستمر و پیوسته به حیات رو به رشد خود ادامه داد تا این که در اواخر حکومت صفویه، ورود کالاهای اروپایی به بازار ایران موجب انحطاط صنایع فلزی در کرمان شد و این قضیه تا آنجا ادامه یافت تا این صنعت ضربه نهایی را در هجوم خان قاجار متحمل شد؛ ضربه ای که بعد از آن صنعت فلزکاری و مسگری کرمان نتوانست از زیر بار آن کمر راست کند.

فرش

حتما ضرب المثل مثل قالی کرمان میمونه را شنیده اید، بسیاری اعتقاد دارند که قالی کرمان هرچه بشتر پا بخورد رنگ آن بهتر خواهد شد. این ضرب المثل نشان دهنده مرغوبیت قالی کرمان از دیرباز است. فرش های کرمانی کیفیت خود را مدیون پشم مرغوب و نخ پنبه هستند و معروفترین سوغات کرمان محسوب می شود.

عریض بافی

همانطور که ذکر شد پته دوزی روی پارچه هایی به نام عریض انجام می شود. این پارچه ها ضخیم و عمدتا از جنس پشم هستند و اصلی ترین مورد استفاده آن ها برای هنر پته دوزی است. از آنجا که امروزه هنر پته دوزی کمتر مورد توجه است، بازار عریض بافی نیز رونق چندانی ندارد.

گبر دوزی

شواهد تاریخی حاکی از آن است که از زمان ساسانیان هنر گبر دوزی رواج داشته است و نخستین مرتبه توسط زرتشتیان عرضه شد.

در این هنر نقوشی مانند طاووس، درخت و… را با نخ ابریشمی روی پارچه هایی که ریز بافت باشند، دوخته می شوند. تنوع رنگ در نخ های به کار رفته باعث خلق آثار هنری بی نظیری می شود که از تماشای آن خسته نخواهید شد.

جالب است بدانید که در قدیم از این هنر برای تزیین لباس عروس استفاده می شد. اما در حال حاضر کاربردهای بسیار بیشتری دارد و برای ساخت برخی از تزیینات منزل مانند رومیزی استفاده می شود.

خورجین بافی

خورجین را بر پشت چهارپایان می گذارند و برای حمل بار استفاده می کنند. برخلاف تصور عموم که خورجین از دیرباز در اردبیل تولید می شده است، اما در کرمان نیز خورجین تولید می شود. در قدیم خورجین بیشتر استفاده می شد، به طوری که در بعضی از مناطق یکی از وسایل جهیزیه تازه عروس ها بود. خورجین ها معمولا از پشم های رنگی، نخ پنبه و گاهی موی بز بافته می شوند.

آجیده دوزی

به این هنر پنبه دوزی یا لایه دوزی نیز می گویند. جالب است بدانید که آجیده دوزی از زمان هخامنشیان تاکنون رواج دارد و در حجاری های به جامانده از دوران اشکانیان و ساسانیان نیز به چشم می خورد. با آجیده دوزی محصولاتی مانند کلاه، بقچه، سجاده، روانداز، روتختی، شنل و روکرسی تهیه می کنند. از پارچه های نخی، پنبه ای، مخمل، ابریشم، ساتن، تافته، کتان و اطلسی به عنوان پایه برای هنر آجیده دوزی استفاده می شود و اشکالی مانند گل، مرغ و طراحی های اسلیمی و هندسی روی آن می دوزند.

ترمه بافی

ترمه پارچه ای نفیس است که الساف لطیفی بافته می شود و مزین به نقش هایی مانند بته جقه و گل شاه عباسی است. دقیقا مشخص نیست که ترمه اولین بار در ایران یا کشمیر بافته شده است، اما در برخی از منابع تاریخی مهد ترمه ایران را کرمان دانسته اند.

مشبک کاری

هنر مشبک شامل ایجاد شبکه هایی سوراخ مانند روی اشیاء مختلف است. در گذشته عمدتا از این هنر برای ساخت درب و پنجره استفاده می شده، اما امروزه این هنر کاربردهای وسیع تری دارد. مشبک کاری به دو صورت پیوسته (کل کار متصل بهم باشد) و غیرپیوسته (طرح های جدا تهیه شده که در نهایت روی یک سطح به یکدیگر متصل می گردند) انجام می شود.

قلم زنی

هنرمندان با ضربات قلم های فولادی نقوش و طرح هایی را روی ظروفی از جنس مس و نقره حک می کنند. اگرچه این هنر در کرمان قدمتی دیرینه دارد، اما با رسیدن به اصفهان رنگ وبویی جدید به خود گرفت و به اوج خود رسید.

سازهای موسیقی

اگر از علاقه مندان به موسیقی هستند در سفر به کرمان حتما از سازهایی که هنرمندان کرمانی ساخته اند، دیدن کنید. سازهایی از جمله تار، سنتور و ویولن از آلات موسیقی هستند که در کرمان ساخته می شوند.

کاشی و سرامیک رفسنجان

یکی از عجیب ترین صنایع دستی کرمان، کاشی و سرامیک رفسنجان آن است. خاک مرغوب رفسنجان موجب شده تا کارخانه های کاشی و سرامیک زیادی در آن منطقه رونق پیدا کند. کلمه ی سرامیک از کراموس برگرفته شده به معنای سفالینه که در گذشته خطه هایی که خاک مرغوب داشتند کاشی و سفالینه های دست ساز را درست می کردند. کاشی از دو قسمت استخوان بندی و لعاب رو تشکیل می شود که در گذشته لعاب رویی نبوده است و روی خشت زیرین تصویر و نقوشی را حک می کردند.

پس از روی کار آمدن لعاب و پیدایش نقوش بر روی سرامیک و کاشی هنرهایی مثل کاشی کاری و … پدیدآمد. یکی دیگر از صنایع دستی پر طرفدار استان کرمان، کاشی کاری های سنتی و دست ساز آن است. بعلاوه امروزه کاشی های سفارشی نیز تولید می شود به گونه ای که طرح های خاص مثل مساجد، بناها، اشخاص معروف و … با نرم افزار بر روی لعاب سرامیک حک می شود و بدین ترتیب افراد می توانند کاشی مورد نظر خود را در قطعات مختلف سفارش دهند.

شالبافی از دیگر صنایع دستی کرمان

شایداین نکته عجیب به نظر برسد و برای شما تازگی داشته باشد که، قبل از هنر قالی بافی، شال بافی در میان هنرمندان کرمانی بسیار رونق داشته است. بسیاری از طرح ها و نقش و نگارهای قدیم فرش ها و قالی های کرمان بر گرفته از طراحی هنرمندان بر روی شال ها است. ابعاد این شال ها معمولا به طول 3 متر و عرض یک چهارم است که در طرح و رنگ هایی مانند لاکی، لاجوردی، بوته ای، شاخ گوزنشی و ترمه و زنگاری بافته می شوند.

صنایع دستی بوشهر را بشناسید