وریس بافی چیست؟
وریس نوارهای پهن به عرض پنج تا 15 سانتی متر هستند، که کار اصلی آن ها بار حیوانات و همچنین برای استقرار بهون یا سیاه چادر مورد استفاده قرار می گیرد.
منطقه چهارمحال و بختياري-روش بافت وریس به صورت کارتی بافی یا دوال بافی است، بدین صورت که دار به طول دلخواه را بر روی زمین چله کشی کرده و همزمان از صفحات چهارگوش چرمی یا فلزی که دوال نام دارد، نخ های تار را عبور می دهند. بافنده پس از انجام مراحل فوق بافت را آغاز می کند و در این بافته دوال ها کار دهانه بافت را انجام می دهند و هرچقدر بافت وریس عریض تر و ریزتر باشد تعداد دوال ها بیشتر خواهد بود.
پس از عبوردادن نخ ها از لابه لای تارها با استفاده از وسیله ساده ای به نام دفه، تار و پود را به یکدیگر جفت می کنند. در بافت وریس معمولا از نقوش هندسی، ماری و جانوری استفاده می شود. رنگ های بکار رفته در وریس معمولا از تنوع پنج رنگ تشکیل شده که رنگ های اصلی رنگ قالب بافت وریس را انجام می دهند.
منطقه چهارمحال و بختياري-روش بافت وریس به صورت کارتی بافی یا دوال بافی است، بدین صورت که دار به طول دلخواه را بر روی زمین چله کشی کرده و همزمان از صفحات چهارگوش چرمی یا فلزی که دوال نام دارد، نخ های تار را عبور می دهند. بافنده پس از انجام مراحل فوق بافت را آغاز می کند و در این بافته دوال ها کار دهانه بافت را انجام می دهند و هرچقدر بافت وریس عریض تر و ریزتر باشد تعداد دوال ها بیشتر خواهد بود.
پس از عبوردادن نخ ها از لابه لای تارها با استفاده از وسیله ساده ای به نام دفه، تار و پود را به یکدیگر جفت می کنند. در بافت وریس معمولا از نقوش هندسی، ماری و جانوری استفاده می شود. رنگ های بکار رفته در وریس معمولا از تنوع پنج رنگ تشکیل شده که رنگ های اصلی رنگ قالب بافت وریس را انجام می دهند.
آشنایی با تاریخچه کارت بافی
کارت بافی بافت نواری با نقش های هندسی و رنگارنگ با استفاده از کارت های مربع شکل برای تزیین لباس، بند عینک، نوار نشانه کتاب و غیره می باشد. کارت بافی هنری ست که از زمان های قدیم در بین بیشتر ملت هایی که پیشینه فرهنگی داشته اند، رواج یافته و برای تزئینات لباس دور یقه، دامن، کمربند، نوارکلاه، بند زین، اسب و غیره استفاده می شده است.
از قدیمی ترین نوارهای بافته شده ای که در حال حاضر موجود می باشد، متعلق به زمان دومین سلسله فرامنه در مصر بوده که با کتان و دیگر الیاف گیاهی بافته شده است. باستان شناسان بر این باورند که با توجه به این که نقاشی های مربوط به دوران باستان در تزئین لباس های افراد به صورت نوارهایی با طرح های هندسی وجود دارند، مسلم می سازد که نوار بافی در حدود سه هزار سال پیش از میلاد در مصر مرسوم بوده است.
همانطور که در کتاب کارت بافی گفته شده، این امر یکی از هنرهای دستی ایران بوده که در مناطق گوناگون کشور به فرهای مختلف بافته شده و اسامی محلی دارد. در شهر قزوین به آن پن بافی، در خراسان و لرستان مداخله بافی، در چهارمحال بختیاری وریس بافی و در علی آباد کتول به آن نواربافی می گویند. ابزار این کار کارت های مربعی شکل با ابعاد تقریبی پنج سانتی متری است که در قدیم از جنس پوست آهو یا چوب های نازک بودند.
امروزه از تلق جهت بافت نواری استفاده شده و کارت ها کار ورد را در دستگاه نساجی انجام می دهند. این روش بافت یک چله نساجی کوچک و قابل حمل بوده که پارچه ای با عرض کم حدود یک تا سه سانتی متر تولید می کند. با استفاده از این روش برای برطرف کردن احتیاجات خود نوارهای ضخیم یا ظریف می بافتند. از نخ ضخیم برای بستن چادر، تنگ اسب و شتر و از نخ ظریف برای تزئین لباس، دستمال، رومیزی، بند عینک و نوار لای قرآن استفاده می کرده اند.
در منطقه الموت قزوین به کارت بافی پن بافی گفته می شود. کارت های مربعی شکل و چهار سوراخه بوده و معمولا از بیست و چهار کارت برای بافت یک نوار استفاده می کنند و هر چه تعداد کارت ها بیشتر باشد عرض نوار پهن تر می شود. نخ مورد استفاده در آن نخ های ابریشمی بوده که به آن نخ کج می گویند.
مواد اولیه لازم برای وریس بافی:
پشم مهم ترین مواد اولیه برای بافت وریس و صنايع دستي عشايري است. وریس در زمره صنایع دستی عشایری است که در استان بیشتر در شهرستان های کوهرنگ و کیار تولید و بیشتر جنبه خودمصرفی دارد.
در جامعه ی امروزی پیشرف فناوری و تغییر سبک زندگی باعث شده برخی از اشیا کاربرد گذشته خود را نداشته باشند، اما همواره به عنوان محصولات فرهنگی دارای ارزش هستند. یکی از این صنایع دستیها وریس بافی بختیاری است. وریسها نوعی بافته اند که متناسب با نیاز عشایر و با تکنیک کارت بافی ساخته می شود.
کارتبافی از زمان های قدیم در میان اکثر ملت هایی که پیشینه ی فرهنگی دارند رواج داشته است. کارت بافی نوعی بافته ی تاری است که به وسیله ی کارت های سوراخدار، نه با دار یا دیگر دستگاه های بافندگی، بافته می شود. پیشنه ی کارت بافی در ایران را به اواخر هزاره ی سوم و اوایل هزاره ی دوم قبل از میلاد می دانند. تکنیک کارت بافی همواره در میان عشایر ایران رواج داشته است، اما متاسفانه از کارت بافته های عشایر کهن نشانی نداریم.
اما طی تحقیقات انجام شده، عشایری که تکنیک کارت بافی در میان آنها هنوز وجود دارد عشایر ایل بختیاری، لرهای لرستان و شاهسون ها هستند. تنها نقاطی هم که روستاییانش مبادرت به کارت بافی می کنند روستاهای قلهزه و زاوین (کلات نادری)، قوچان در روستای لایین (منطقه درگز خراسان) و فردوس است.
نوارهای دست بافت با نامهای متفاوتی در مناطق مختلف ایران رواج دارد در مناطق چهارمحال و ایلام با نام وریس بافی در قزوین با نام پن بافی و در خراسان با نام مداخله بافی شهرت دارد.
مواد اولیه ی مصرفی در این نوع بافته عبارتنداز: پشم دستریس، موی بز، ابریشم و نخهای طلای تابیده شده، کتان و نخ پنبه ای مرغوب. ابزارهای مورد نیاز نیز عبارتند از: کارت، دار، نخ تار، نخ پود، ماسوره، شانه، کاغذ شطرنجی و مهرههای رنگی.
در این دست بافته، نقشه بسیار اهمیت دارد و در هر نقشه تعداد رنگ ها و کارت های مورد نیاز قید می شود. براساس نقشه، نوع گره نخ یا همان مسیر عبور نخ از زیر یا روی کارت نیز مشخص می شود. در فن وریسبافی طرح ونقش با چگونگی عبور هر رنگ نخ از سوراخ های کارت ها روی چله پیاده میشود و سپس این جهت چرخش کارت هاست که می تواند تنوع بیشتری به طرح ببخشد.
چنانچه نخ ها را براساس نقشه از کارت ها عبور و سپس کارتها را به جلو یا عقب حرکت دهیم، نقوش یک شکل در سرتاسر نوار اجرا خواهد شد.
و این بدین معناست که امکان به وجود آوردن انواع گوناگون نقوش منظم هندسی زیاد است. بر روی این نوارها نقوشی چون درختان، پرنده ها به ویژه طاووس، چشم خروس، پیچک، چلیپا و یا کتیبه های کاملاً رئالیستی نقش بسته است که هر کدام در آیین و رسوم ایرانی مفهومی خاص دارد. قرمزآلبالویی و خاکستری رنگ های غالب آنهاست اما در بعضی نمونه ها رنگ سیاه به همراه طلایی نیز به کار رفته است.
ابزار و لوازم مورد نیاز عبارتند از:
کارچوب: عبارتست از یک عدد چوب افقی به طولm 3-1 و با عرض تقریبا cm20 و قطر mm 10 که از دو طرف به ۲ عدد تیرک به طول ۲۰ الی ۳۰سانتی متر، به صورت عمودی نصب شده است. ( دستگاهی که بعد از آماده شدن چله برای شروع به کار بافت از دو طرف آن دو سر چله وصل می شود.)
چَپَر: عبارتست از یک صفحه به شکل مربع، مستطیل، مثلث، چندضلعی که در چند زاویه آن روزنه هایی جهت عبور تارها تشکیل شده. این چپرها از جنس چوب نازک، طلق یا حتی کارت تلفن و اینترنت تهیه می شوند، که متداول ترین آن ها مربع شکل است و در میان انگشتان دست راحت تر قرار می گیرد، اندازه کارت های مربع ازcm6 تاcm9 متغیر است.
کارد: وسیله ای است که بیش تر شبیه کارد آشپزخانه بوده و از جنس چوب، به طول cm34 می باشدکه بعد از عبور پود از بین تارها، برای محکم کردن پود استفاده می شود.
پودچین: وسیله ایست که پودها به دور آن پیچیده می شود، تا در هنگام بافت استفاده شود. جنس آن نیز از چوب می باشد.
چوب چله جمع کن : چوبی است به طول cm23 که بعد از اتمام چله کشی، از انتهای چله به چوب گره زده می شود و ادامه چله را بر روی این چوب جمع می کنیم.
نخ های ابریشم، پنبه، گلدوزی و…. که به عنوان تار و پود از آن ها استفاده می شود.
از آنجایی که این هنر نیاز به ابزار پیچیده ندارد و دسترسی به ابزار آسان است، هرکس می تواند در منزل شخصی خویش، این محصول را تولید کند. البته اگر مواد اولیه در دسترس باشد.
با توجه به این که پن (نوار) بافی از محصولات و تولیدات بومی استان می باشد، رشد و توسعه این هنر موجب ارتقا سطح فرهنگی خواهد شد. و از طرفی زمینه های رشد اقتصادی را نیز فراهم خواهد نمود. از آنجایی که این هنر در حوزه جغرافیایی روستایی و منطقه ای رایج است و دارای ارزش های زیبایی شناسی و هنری می باشد.
می توان با کاربردی کردن آن قابلیت تطابق با نیازهای امروزین جامعه ر افراهم کرد و به عنوان یک هنر در حال فراموشی، به یک هنر سنتی فعال تبدیل نمود و به اجتماع انتقال داد.
این صنعت برای گسترش غنای فرهنگی منطقه و در نتیجه رونق اجتماعی و اقتصادی استان، نقش قابل توجهی دارد.
آشنایی با آداب عید نوروز
