با شنیدن نام آبادان، واژه هایی مانند نفت و پالایشگاه به ذهن مان خطور می کند. این شهر دوست داشتنی با مردمان خونگرمش، تاریخچه ای آمیخته با نفت و جنگ دارد و همیشه میزبان گردشگران از سراسر ایران بوده است. از سینما رکس گرفته تا موزه خانه بنزین، جاهای دیدنی آبادان خاطره انگیز و فراموش نشدنی هستند.
یکی از این دیدنی ها، مسجد رنگونی است، مسجدی با بنایی عجیب و منحصر به فرد و اسمی خاص و متمایز. معماری مسجد یادآور بناهای هندی و نام آن، مربوط به رنگونی های مقیم آبادان است. داستان ساخت مسجد نیز جذابیت های خود را دارد و شنیدنی است.
سال ۱۲۹۱شمسی پالایشگاه آبادان به عنوان اولین واحد تصفیه نفت ایران و مرکز عمده صدور فراورده های نفتی در نیمکره شرقی آغاز بکار کرد. با مطرح شدن آبادان به عنوان یکی از شهرهای صنعتی، هزاران تبعه انگلیسی، هندی و پاکستانی به این شهر مهاجرت کردند. از نخستین گروه هایی که به آبادان آمدند کارکنان پالایشگاه رنگون پایتخت کشور برمه و عمدتاً رنگونی الاصل و مسلمان بودند. به همین لحاظ درصدد تأسیس عبادتگاه در زمین های شرکت نفت بآمدند و بالاخره با موافقت این شرکت، ساخت مسجد بدست کارگران پاکستانی پالایشگاه آبادان آغاز و در سال ۱۲۹۹ خورشیدی بنای آن نهاده شد.
تاریخچه ساخت مسجد رنگونی ها
كشور انگلستان یک قرن پیش با سیاست های توسعه طلبی و همكاری با دیگر كشورها بر سر منافع حیاتی از جمله نفت و فرآورده های آن با بستن قراردادهایی همكاری كرده كه حاصل یكی از این همكاری ها ورود به كشور ایران و ساخت پتروشیمی در استان خوزستان می باشد. پس از همكاری كشور انگلستان با كشور میانمار كنونی كه در آن زمان بر سر ساخت پتروشیمی و پالایشگاه در آن کشور بوده، متوجه وجود نفت در استان خوزستان و شهر آبادان ایران شده و همین كشف بزرگ باعث مهاجرت انگلیسی ها و رانگونی ها به شهر آبادان شد. پس از آغاز ساخت پتروشیمی در شهر آبادان به دست انگلیسی ها، رنگونی ها و هندی ها در سال های 1291 الی 1299 به دلیل وجود كارگران مسلمان از دیگر كشورها در آبادان، تصمیم به بنای مسجدی با معماری هندی و مطابق فرهنگ كشور خود گرفتند.
مسجد رانگونی ها طی مدت چند سال به دست هندی ها و به ویژه پاكستانی های مسلمان كه اغلب سنی های حنفی بودند ساخته شد و اغلب هزینه ساخت آن نیز توسط كارگران پاكستانی شركت نفت پرداخت شد. این مسجد یكی از مهم ترین مكان های تجمع مردم و كارگران هندی و پاكستانی و دیگر مسلمانان از گوشه گوشه جهان در دل خود بوده كه این موضوع خود یكی از جاذبه های این مسجد در زمان های گذشته بوده است. ساخت این مسجد توسط معماران هند و پاكستان انجام شد. این بنای زیبا و چشم نواز با رنگ سفید و رنگ های شاد به كار رفته در آن تفاوتی چشم گیر با دیگر مساجد در كشور ما داشته است.
معماری مسجد رنگونی ها
معماران مسجد رنگونی ها اهل هند بودند؛ بنابراین معماری مسجد به سبک هندی است. این مسجد چهار گنبد کوچک و دو مناره دارد. نمای بیرونی آن با سیمان تزیین شده و بسیار رنگارنگ است. نقش و نگارهای نمای بیرونی نیز برجسته هستند. تزیین مسجد شاید گچ بری به نظر برسد، اما در واقع با سیمان تزیین شده و به عبارتی آرایه های آن سیمان بُری است. همچنین آینه که یکی از عناصر معماری ایرانی برای تزیین کاخ ها و امامزاده ها است، در تزیین مسجد رَنگونی ها به کار رفته است. به نظر می رسد بخشی از مصالح ساختمانی را از جمله رنگ، از هند به ایران آورده اند.
بنای مسجد از آجر ساخته شده است و ملات آهک و گل دارد و شامل شبستان، حیاط اصلی و ماذنه می شود. در جلوی بنا نقشینه ای با عبارت «بسم الله الرحمن الرحیم» را می توان مشاهده کرد. برای جلوگیری از نفوذ رطوبت به پایه ، دو تونل هوا زیر آن ساخته شده است. یکی از بخش های زیبای این بنای قدیمی، محراب آن است. شکل های هندسی و نقش های اسلیمی با طرح های برجسته، پر از رنگ و طرح محراب را درمیان گرفته اند. این طراحی به گونه ای است که تماشای بهشت را در خاطر انسان زنده می کند. سپس می رسیم به سازه سقف که ترکیب جالبی از لوله های نفت، ریل راه آهن و آرماتور دارد. ریل ها، تیر فرعی و لوله ها، در جایگاه تیر اصلی هستند.
سقف مسجد رنگونی ها تحمل و مقاومت بسیار بالایی دارد. با اینکه در دوران جنگ به سقف شبستان خمپاره خورد، تنها یک سوراخ ۷۰ سانتی متری در مرکز ایجاد شد و در تیزه قوس ها ترک خوردگی دیده می شود. خوشبختانه سقف و بنا آسیب جدی ندیدند.
مرمت مسجد رنگونی ها
هرچند مسجد رنگونی ها مورد مرمت واقع شده است؛ دوستداران میراث فرهنگی از مرمت بنا خرسند نیستند. این افراد معتقد هستند رنگ آمیزی و تزیین این بنا ارزش بسیاری دارد و وجه تمایز سبک معماری هندی است. اما متاسفانه در مرمتی که انجام شده، توجه کافی به این نکته وجود نداشته است و مصالح و رنگ های جدید مطابق با مصالح و رنگ اصلی بنا نیستند.
نکات بازدید از مسجد رنگونی ها
- امکان بازدید از مسجد رنگونی ها در تمام طول سال وجود ندارد و تنها در مواقع خاصی درهای آن به روی عموم باز می شود.
- حتما پیش از اقدام برای بازدید، با برقراری تماس با اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آبادان از ساعات کار مسجد رنگونی ها مطلع شوید.
- بازدید از مسجد رنگونی ها تا اکنون (سال ۱۴۰۰) رایگان بوده است.
- آثار تاریخی میراث بشر هستند. آن ها را قدر بدانیم و از وارد آوردن هرگونه آسیب به آن ها جدا خودداری کنیم.
آشنایی با مسجد جامع یزد
