آشنایی با موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران

موزه ملی تاریخ علوم پزشکی تهران یکی دیگر از دیدنی ترین موزه های تهران است که در بنایی قدیمی با مساحتی بیش از 9000 متر قرار دارد. همان طور که می دانید تهران به شهر موزه ها شهرت دارد؛ موزه آبگینه و سفالینه تهران، موزه هنرهای معاصر تهران و موزه جواهرات ملی تنها بخشی از جاهای دیدنی تهران هستند. موزه ملی پزشکی تهران یک بنای قدیمی با معماری جالب است که در منطقه امیرآباد واقع شده است. جالب است بدانید که بنای تاریخی موزه، از یادگارهای دوران قاجار است که در حدود 160 سال پیش به دستور صدراعظم امیرکبیر و در زمان ناصرالدین شاه ساخته شده است. هر آنچه که مرتبط به علم پزشکی و ابزار و ادوات پزشکی از دوره های پیش از تاریخ تا دوران معاصر می شود را در این موزه در معرض نمایش عموم قرار داده اند. اما این موزه جالب و تاریخی کجاست؟ چطور می توان به موزه علوم پزشکی تهران رفت؟ با ساعد نیوز همراه باشید تا از موزه علوم پزشکی تهران بیشتر بدانید.

چرا موزه تاریخی علوم پزشکی؟

• این موزه شامل بخش های عجیب و دیدنی از تجهیزات و لوازم پزشکی قدیمی است.
• در بخشی از موزه می توانید نسخ خطی پزشکی قدیمی را نیز ببینید.
• نخستین داروخانه نوین ایران در این موزه به نمایش گذاشته شده است.
• بازدید از این موزه جهت آشنایی با علم پزشکی در گذشته، خیلی موثر و جالب است.
• ساختمان موزه از بناهای دوره قاجار به حساب می آید.
• در بخش دیرین شناسی، یک مومیایی مربوط به 900 سال پیش را از نزدیک خواهید دید.

پیشینه موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران

موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران در سال ۱۳۸۰ و در واپسین روزهای وزارت محمد فرهادی وزیر وقت بهداشت درمان و آموزش پزشکی ایران (و در زمان ریاست جمهوری سید محمد خاتمی) افتتاح شد. طرح اولیه تأسیس این موزه در سال ۱۳۷۶ و به دعوت سازمان میراث فرهنگی کشور (به ریاست وقت آقای سید محمد بهشتی و به پیشنهاد آقای مازیار اشرفیان بناب) آغاز و در جلسه ای مشترک و با حضور بزرگان علوم پزشکی کشور به تأیید نهایی رسیده و عملیات تأسیس اولین موزهٔ پزشکی کشور به ریاست مازیار اشرفیان بناب آغاز گردید.

در احداث و تأسیس این موزه بسیاری چون ایرج فاضل (ریاست وقت فرهنگستان علوم پزشکی ایران)، محمد فرهادی (وزیر وقت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی)، محمدرضا ظفرقندی (رییس وقت دانشگاه علوم پزشکی تهران و رییس وقت سازمان نظام پزشکی ایران)، سید محمد بهشتی (ریاست وقت سازمان میراث فرهنگی کشور)، سید محمد قدسی (معاونت وقت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی تهران) و جلیل گلشن (معاونت وقت پژوهشی سازمان میراث فرهنگی کشور) نقش مؤثر و تعیین کننده داشته اند.

در سالهای اولیه این طرح، بنائی تاریخی (مربوط به دورهٔ قاجاریه) متعلق به دانشگاه علوم پزشکی تهران جهت تأسیس موزه اختصاص یافت. امور اجرایی موزه تحت نظارت مستقیم وزیر وقت بهداشت و ریاست وقت دانشگاه علوم پزشکی تهران و در حوزهٔ معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی تهران به انجام رسید. همزمان با مساعدت و همکاری سازمان میراث فرهنگی و دانشگاه علوم پزشکی تهران چندین طرح پژوهشی تحت نظر ریاست وقت موزه (آقای مازیار اشرفیان بناب) جهت شناسائی و جمع آوری کلیهٔ اطلاعات، ادوات و ابزار، اسناد و مدارک تاریخی و همچنین آثار هنری مرتبط با تاریخ علوم پزشکی ایران انجام و با موفقیت به اتمام رسید.

تنها در یکی از این طرحها کلیه موزه های کشور به طور کامل و طی مدت دو سال مورد بازدید فرار گرفتند تا کلیهٔ آثار مرتبط با تاریخ پزشکی ایران شناسائی و فهرست برداری شوند. پس از چهار سال کار سخت و طاقت فرسا و با مشارکت بسیاری از علاقه مندان به تاریخ پزشکی بیش از از سه هزار اشیاء، ابزار و ادوات پزشکی، کتب خطی، اسناد و مدارک مرتبط با تاریخ پزشکی کشور و همچنین آثار هنری مرتبط جمع آوری و در مجموعه ای بسیار زیبا و پربار مورد بهره برداری قرار گرفت.

بخش های موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران

بخش های اصلی موزه شامل دیرین انسان شناسی، مردم شناسی پزشکی، اسناد و نسخ خطی، دامپزشکی، چشم پزشکی، دندان پزشکی، داروخانه نظامی، گیاهان دارویی، اشیا امانتی موزه ملی ایران و نمایشگاه موقت می شود. بخش های جنبی نیز کتابخانه تخصصی و سالن های اجتماعات و کنفرانس هستند. در ادامه به اختصار، توجه شما را به برخی از بخش های اصلی موزه جلب خواهیم کرد.

بخش دیرین انسان شناسی

این بخش چگونگی تحول و تکامل نوع انسان در جهان و روند دگرگونی ابزارهای سنگی را در ایران نشان می دهد. به علاوه این بخش دارای تعدادی اسکلت و جمجمه است که از کاوش های باستان شناسی در نقاط مختلف کشور به دست آمده است. در غرفه دیرین انسان شناسی، جمجمه ای متعلق به یک دختر ۱۳ ساله دیده می شود که قدمت آن به حدود ۴۹۰۰ سال پیش برمی گردد. همچنین در این بخش جسد زنی ۶۰ تا ۷۰ ساله وجود دارد که بدن او در شرایط طبیعی مومیایی شده و بخش اعظم جسد باقی مانده است. این جسد را از گورستانی در یزد به دست آورده اند و حدود ۹۰۰ سال قدمت دارد.

بخش مردم شناسی پزشکی

در این بخش تعدادی زیادی ابزار طب سنتی ایران وجود دارد. طب سنتی دو مرحله دارد.

• مرحله اول شامل اعمال و کارهایی است که در طب سنتی انجام می شود؛ مانند حجامت، زالواندازی و استفاده از گیاهان دارویی.
• مرحله دوم شامل اعتقادات و باورهای مردم ایران است؛ به عنوان مثال این باور که هر بیماری با یک انرژی بد در بدن به وجود می آید و برای حفظ یا پیشگیری از ورود این انرژی های بد، کارهایی نظیر دعا کردن، مراسم درمانی، خالکوبی و... مفید است.

بخش اسناد و نسخ خطی

این غرفه متشکل از مجموعه ای از نسخ خطی طبی کهن و همچنین اسناد و اعلامیه های طبی مربوط به دوران قاجار است. در این بخش اسناد، نسخه ها و تصویر دکتر «احمدیه» به نمایش درآمده است. وی از اولین فارغ التحصیلان دارالفنون بوده است که بین طب جدید دارالفنون و طب سنتی پیوند ایجاد کرده و در کار خود به موفقیت های بزرگی رسیده است.

از جمله کتب این بخش کتاب «طب المنصوری زکریای رازی» است که از آن نسخه های زیادی در دنیا وجود دارد. نسخه ای که در این موزه نگهداری می شود، قدیمی ترین نسخه شناخته شده این کتاب و مربوط به حدود ۱۰۰۰ سال پیش است.

بخش دامپزشکی

در این بخش ابزار و وسایل دامپزشکی که از رده علمی خارج شده اند، به نمایش درآمده اند. از میان اسناد دامپزشکی این غرفه، یک تصویر از تاریخ دامپزشکی مهم تر از بقیه به نظر می رسد و آن تصویری از آناتومی بدن اسب است که مربوط به حدود ۵۰۰ سال پیش است. البته این تصویر از نظر شکل ظاهری و جاگذاری اعضای بدن اشتباه است؛ اما ۵۰۰ سال پیش نه دستگاه های عکسبرداری بود و نه دستگاه های پیشرفته تشریح. بنابراین دانشمندان هر تصور و تخیلی از بدن حیوانات داشتند، آن را نقاشی می کردند.

بخش چشم پزشکی

بخش چشم پزشکی این موزه اختصاص دارد به محمد قلی شمس که پایه گذار علم نوین چشم پزشکی در ایران است. پروفسور شمس در سال 1283 هجری شمسی در تهران بدنیا آمد و بعد از پایان تحصیلات در فرانسه، به اولین کاری که دست زد، ساخت و تشکیل بخش چشم پزشکی ارتش در تهران بود. . او برای اولین بار در ایران عینک را ساخت و اولین بار عمل جراحی روی قرنیه چشم را انجام داد؛ عملی که بسیار موفقیت آمیز بود. در این بخش تصویر نقاشی، میز کار، لباس فارغ التحصیلی، مقاله ها، نشان ها و مدال های ایشان به نمایش درآمده است.

بخش دندان پزشکی

غرفه ای از موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران، مربوط است به دندانپزشکی که ادوات و وسایل کار طبیبانی از جمله دکتر مصفا، دکتر اخلاقی، دکتر یزدی، دکتر طاهرزاده، دکتر مصفا، دکتر نواب و دکتر صدرعاملی در آن دیده می شوند. تاریخچه دندانپزشکی در ایران به گذشته های خیلی دور برمی گردد، زمانیکه ابزار دندانپزشکی بسیار محدود و ساده بودند. از جمله آثار این بخش می توان به یونیت ها، ابزارها و وسایل دندان پزشکی اشاره کرد که در صد سال اخیر، با ورود استادان طب مدرن دندان پزشکی به ایران، وارد کشور شدند.

داروخانه نظامی

این بخش شامل اسناد و مدارک و اشیای به جامانده از داروخانه نظامی می شود که نشان دهنده وضعیت داروخانه های قدیم ایران و نحوه اداره آن ها و همچنین روند داروسازی و نگهداری داروها در گذشته است. نخستین داروخانه نوین حدود سال های ۱۸۵۰ تا ۱۸۶۰ میلادی توسط وزارت جنگ آن زمان از کشور اتریش خریداری شد. حدود ۲۰ تا ۳۰ سال پس از آن، این داروخانه به دکتر «عبدالحسین نظامی» داروساز و دانش آموخته فرانسه داده شد و از آن زمان به بعد به داروخانه نظامی مشهور شده است.

این داروخانه در خیابان چراغ گاز قدیم (امیرکبیر فعلی) تاسیس شد و حدود ۲۵ تا ۳۰ سال بعد از تاسیس دواخانه و فوت مرحوم «هادی خان»، خواهرزاده ایشان «عبدالحسین خان نظامی» مسئولیت داروخانه را بر عهده گرفت. داروخانه نظامی اولین و تنها داروخانه ای بوده است که تمام احتیاجات دارویی ارتش را تامین می کرد و از بدو تاسیس، تمام موارد مورد نیاز خود را به خارج از کشور سفارش می داد و وارد می کرد. «دواخانه نظامی» از بدو تصدی مرحوم «عبدالحسین خان نظامی» دارای دفاتر منظمی بوده است. در این دفاتر تاریخ نسخه، نام طبیب، نام بیمار، ترکیب دارو، مقدار مواد و قیمت همه ی آن ها ثبت شده است.

چندی بعد این داروخانه بابت طلب عبدالحسین خان از ارتش به او واگذار شد. پس از فوت عبدالحسین خان در سال ۱۳۱۹ هجری شمسی، فرزند ایشان دکتر امیر هوشنگ نظامی، استاد برجسته دانشکده های پزشکی و داروسازی دانشگاه تهران، عهده دار امور این داروخانه شد. داروخانه در سال ۱۳۶۷ هجری شمسی تعطیل و پس از فوت دکتر امیر هوشنگ نظامی در سال ۱۳۷۱ به دانشکده داروسازی دانشگاه تهران منتقل شد.

سال ۱۳۸۱ با تلاش و پیگیری همسر بزرگوار دکتر نظامی، سرکار خانم دکتر زرین دخت شرقی، داروخانه همراه کلیه اسناد، مدارک، عکس ها، نامه ها، تجهیزات ساخت، دارو (قرص، شربت و شیاف) و کلیشه بروشورهای داروهای آن روزگار را به «موزه ملی تاریخ علوم پزشکی» اهدا و با استفاده از عکس های قدیمی و قطعات به جای مانده، با هزینه سرکار خانم دکتر شرقی داروخانه به صورت اصلی خود بازسازی و نصب شد.

داروخانه نظامی پس از بازسازی، طی مراسم بزرگداشتی که به همت «موزه ملی تاریخ علوم پزشکی» و «مرکز تحقیقات اخلاق و تاریخ پزشکی» برای خاندان نظامی برگزار شد، در دوازدهم شهریور ماه ۱۳۸۲ در محل موزه افتتاح شد.

تجهیزات این مجموعه عبارت اند از:

دستگاه شیشه پر کن، دستگاه شربت سازی، دستگاه صافی، صافی، همزن، دستگاه حب بر، دستگاه عصاره گیر، ترازو، هاون چینی، دستگاه تقطیر، ظروف آزمایشگاهی، دستگاه پرس برای تهیه کاشه، دستگاه آلبومین متر، قالب قرص زنی، سرنگ شیشه ای مدرج، آتش گردان، چراغ الکلی، ساکشن دستی، ظروف دو جداره برای حرارت غیر مستقیم، قالب شیاف، قالب قرص، دستگاه مهر برجسته، کلیشه های قدیمی مورد استفاده در داروخانه، نمونه هایی از بروشورهای دارویی.

آدرس موزه تاریخ علوم پزشکی

• آدرس موزه تاریخ علوم پزشکی: خيابان كارگر شمالی، خيابان شانزدهم یا فرشی مقدم، ورودی درب شماره دو، پردیس شمالی دانشگاه تهران (مشاهده روی نقشه)
• ساعت کاری موزه ملی تاریخ علوم پزشکی: شنبه تا چهارشنه ۸ صبح تا ۱۵

آشنایی با موزه علوم زمین