چه قصد یادگیری موسیقی را داشته باشید و چه علاقمند به شنیدن آهنگ های مختلف باشید، شناخت انواع سازهای موسیقی به شما کمک میکند که آگاه تر در دنیای هنر موسیقی قدم بردارید. بدون شک این آگاهی از هنر و شناخت کامل از آلات موسیقی میتواند مسیر کاری و زندگی شما را در تحت تاثیر مثبت قرار دهد. امروزه بیش از 100 نوع ساز موسیقی در دنیا وجود دارد که قطعا هر کسی به چند مورد از آنها علاقه بسیار دارد اما در نهایت میتواند، یا بهتر است یک ساز موسیقی را شروع کند و به طور تخصصی آن را پیش ببرد.
اگر شما به خوبی با آلات موسیقی آشنا باشید و سبک‌های مورد استفاده در آنها را به خوبی بشناسید قطعا برای نوازندگی سازی را انتخاب خواهید کرد که بعد‌ها از آن پشیمان نخواهید شد و به راحتی با آن ارتباط خواهید گرفت.
بسیاری از علاقمندان به موسیقی به دلیل عدم آگاهی از ویژگی ها و مشخصات سازهای موسیقی انتخابی عجولانه داشته‌اند که پس از مدتی باعث از بین رفتن انگیزه و شور و اشتیاق آنها از نوازندگی شد.
همانطور که گفتیم بیش از 100 نوع ساز موسیقی در دنیا وجود دارد که میتواند تنوع گسترده ای از سبک‌ها و نت های موسیقی را در‌بر بگیرد.
بطور کل پنج خانواده ساز اصلی وجود دارد: سازهای زهی، بادی، کوبه ای، شستی دار و الکترونیک. این ساز های اصلی دارای انواع دیگر هستند برای مثال ساز بادی به سه زیر دسته: چوبی، برنجی و شستی دار و ساز زهی نیز به سه زیر دسته :زخمه ای ،آرشه ای و کوبشی تقسیم میشوند. در ادامه توضیحات کاملی درباره‌ی هر گروه از آلات موسیقی ارائه کرده‌ایم.
اولین دسته از انواع سازهای موسیقی ساز بادی است. این سازها همانطور که از اسم آنها پیداست از طریق جریان هوا تولید صدا میکنند.
این جریان هوا از طریق تنفس تامین میشود در بعضی از سازها فقط با دمش هوا به داخل ساز و در برخی دیگر از طریق دمش و مکش هوا به داخل ساز صدا تولید میشود. سازهای بادی را میتوان قدیمی ترین ساز ساخته شده به دست بشر نامید.
زیرا یکی از اولین تکنیک هایی که انسان نخستین توانست به آن دست یابد، دمیدن هوا به داخل شاخ و برگ درختان یا شاخ حیوانات بود که کم کم توانست یاد بگیرد با دمش هوا داخل این اجسام میتواند برای خبر رسانی یا ترساندن حیوانات وحشی استفاده کند.
سازهای بادی نیز خود به دو دسته زبانه‌دار و بی زبانه قسیم بندی میشوند. منظور از زبانه همان قمیش است که در برخی از سازها با به ارتعاد در آمدن آن به کمک هوا صدا تولید میشود. اما برخی دیگر فاقد زبانه یا قمیش میباشند، این سازها معمولا از یک لوله استوانه‌ای شکل تشکیل شده‌اند که با تغییر نوسان هوا عمل تولید صدا انجام میشود.
یکی از پر طرفدار‌ترین و محبوب ترین سازهای بادی سازدهنی یا هارمونیکا است که به صورت دمش و مکش هوا میتواند تولید صدا کند. این ساز با توجه به ابعاد کوچک آن، قدرت اجرای بسیار بالایی دارد. چنانچه علاقه مند به یادگیری و نواختن این ساز را دارید خرید سازدهنی نواکده را به شما علاقمندان به موسیقی پیشنهاد میکنیم.
نمونه هایی از سازهای بادی ایرانی و غربی به صورت زیر میباشد:
ساز بادی ایرانی: دودوک، نی‌انبان، سرنا، شمشال، دوزله، نی، کرنا، قرنی.
ساز بادی غربی: سازدهنی یا هارمونیکا، ملودیکا، ترومپت، ترومبون، توبا، فلوت.
سازهای زهی نیز یکی دیگر از انواع سازهای موسیقی میباشد. عامل تولید صدا در این سازهای سیم یا زه است که تعداد و جنس آن ها در سازهای مختلف متفاوت است.
علاوه بر تعداد و جنس آن سیم‌ها، مقدار کشش آن ها نیز با هم متفاوت است. یعنی در برخی از سازها میزان کشش آن ها کم و در برخی دیگ بسیار محکم بسته میشود.
سازهای زهی نیز انواع مختلفی دارند که بر اساس نحوه اجرا یا نحوه صدا در آوردن از آن سیم ها به چند ساز زهی زخمه‌ای، ساز زهی آرشه‌ای و ساز زهی کوبشی تقسیم بندی میشوند.
سازهای زهی زخمه‌ای به صورت کندن یا زخمه زدن به سیم ها تولید صدا میکنند. جنس سیم های این دسته از سازها از فلز و پلاستیک است که معمولا خلی محکم بسته نمیشند یعنی مقدار شُل بسته میشوند تا قابلیت کنده شدن را داشته باشند.
ساز زهی زخمه‌ای مدل ایرانی آن میتوان به سه تار یا تار اشاره کرد و مدل غربی آن نیز میتوان به گیتار اشاره کرد.
سازهای زهی آرشه‌ای نیز با استفاده از آرشه بر روی سیم‌ها کشیده میشود. اصطکاک حاصل از ایجاد کشش آرشه روی سیم‌ها باعث به صدا در آمدن صدای نت‌ها میشود. در سازهای آرشه ای میزان کشش سیم ها به حدی است که میتوان از این سازها به حالت زخمه زدن و کندن سیم ها نیز صدا ایجاد کرد.
یعنی در بعضی مواقع میتوان از سازهای زهی آرشه‌ای نیز مانند ساز زهی زخمه‌ای استفاده کرد و با خلاقیت و تسلط بالا، صدایی زیبا و دلنشین ایجاد کرد.
ساز زهی آرشه ای مدل ایرانی میتوان به ساز کمانچه اشاره کرد و در مدل های غربی آن ویولن و ویولن‌سل میباشد.
سازهای زهی کوبشی همانطور که از اسم این دسته از سازها مشخص است به صورت ضربه زدن بر روی سیم ها صدا تولید میشود. در این مدل از ساز ها باید کشش سیم ها بسیار زیاد باشد هرچه کشش سیم ها بیشتر و سیم ها محکم تر بسته شده باشند صدای ایجاد شده شفاف تر خواهد بود.
مدل ایرانی ساز زهی کوبشی میتوان به سنتور اشاره کرد و ساز غربی آن پیانو است. پیانو از سیم هایی تشکیل شده است که با فشار دادن هر کلاویه مضراب آن سیم بر روی آن سیم ضربه میزند.
سازهای کوبه ای به سازهایی میگویند که با ضربه زدن به آن ها صدایی بَم تولید میکنند.معمولا از این سازهای در اجراهای گروهی برای حفظ ریتم و هماهنگ کردن اعضای گروه استفاده میکنند.
تاثیر سازهای کوبه‌ای به اینجا ختم نمیشود، صدای بینظیر و دلنشین آنها هر اجرایی را کامل و شنیدنی میکند. سازهای کوبه‌ای علاوه بر شرکت در گروه نوازی‌ها، قابلیت اجرای انفرادی نیز دارد و این به تسلط و مهارت نوازنده بستگی دارد.
سازهای کوبه ای معمولا از پوششی پلاستیکی یا از جنس پوست حیوانات درست میشود. این پوست بر روی چوب با طراحی های متفاوت کشیده میشود که باید کشش آن بسیار محکم باشد تا با کوچکترین ضربه صدایی زیبا تولید کند.
مدل ایرانی ساز کوبه ای میتوان به دف و تنبک و مدل غربی آن هنگ درام، درام و کاخن اشاره کرد.
در سازهای الکترونیکی صدا به طور مستقیم از سیم ها یا کلید‌ها تولید نمیشود. بلکه ساز الکترونیکی حرکت دست شما را به پالس‌های صوتی تبدیل میکند که شما میتوانید با ضربه زدن به کلید یا کندن سیم مورد نظر صدای آن نت را بشنوید و حتی میتوانید تغییراتی را روی آن صدا ایجاد کنید.
همانطور که از اسم این ساز مشخص است برای کار کردن به برق نیاز دارد. اگر بدون برق به سیم ها یا به کلید ها ضربه بزنید یا قصد نوازندگی داشته باشید هیچ صدایی به گوش شما نمیرسد.
سازهای الکترونیکی نیز در گروه نوازی ها و حتی اجراهای انفرادی نیز از قدرت اجرای بسیار بالایی برخوردار است به طوری که امروزه در آهنگ سازی ها بسیار مورد استفاده قرار میگیرد.
نمونه هایی از سازهای الکترونیکی میتوان به گیتار یا کیبورد در مدل های الکتریکی اشاره کرد.
به آخرین دسته از انواع سازهای موسیقی میرسیم. سازهای صفحه کلید دار هم به حالت بادی و هم به حالت ساز زهی کوبشی میباشند. در مدل بادی آن میتوان ساز ملودیکا را معرفی کرد. در ساز ملودیکا ایجاد صدا به کمک دمش هوا به داخل ساز انجام میشود.
به این صورت که تا زمانی که شما کلاویه ها یا کلید های ملودیکا را نفشارید مسیر هوا به داخل ساز بسته است. زمانی که شما یک کلاویه را فشار میدهید در واقع مسیر هوا به داخل ساز را باز کرده اید و هوای دمیده شده به سمت نت مورد نظر حرکت میکند.
اما در پیانو که آن را میتوان کاملترین ساز موسیقی دانست، با فشردن هر کلاویه مضراب یا چکش آن نت بر روی سیم های ساز کوبیده میشود و صدا تولید میکند.
آشنایی با انواع سازهای موسیقی ایرانی و غربی به موزیسین ها کمک میکند تا بدانند برای اجرای هر نوع سبک موسیقی به کدام آلت موسیقی نیاز دارند. انواع آلات موسیقی با توجه به جنس، نحوه اجرا و اصواتی که تولید میکنند تقسیم بندی میشوند.
به طبقه بندی و شناخت ساز، سازشناسی (Organology) میگویند. این طبقه بندی همانطور که گفته شد بر اساس شیوه های مختلف انجام میشود.
ما سعی کردیم متداول ترین نوع طبقه بندی ساز های موسیقی را در این مقاله معرفی کنیم.
