اصول و قواعد کلی مقاله نویسی

مقاله چیست؟

مقاله علمی یک گزارش کتبی و منتشر شده است که نتایج تحقیقات اصلی در آن شرح داده می شود. هدف از نوشتن مقاله علمی، مطلع کردن دیگران از نتایج تحقیقات علمی خود است. که برای این کار مقاله باید در مجلات علمی چاپ شود. در واقع، مجلات علمی نشریات دوره ای با هدف پیشرفت علم هستند که در آن ها تحقیقات و پژوهش های جدید چاپ می شوند. پس مقاله ای به مرحله چاپ می رسد که در آن تحقیقات و دستاوردهای جدیدی مطرح شود. در هر حوزه موضوعی شما میتوانید مقاله ای بنویسید و آنرا در مجلات علمی معتبر در دنیا منتشر کنید. مقالات ساختار منسجم و سازمان یافته ای دارند و از چهارچوب و بخش های مشخصی تشکیل یافته اند که نویسنده میبایست در اولین قدم سعی کند چهارچوب مقاله را به همان شکل استاندارد نگارش کند. سپس باید نویسنده هر بخش از مقاله را به همان نحوی که قید شده است بنویسد.

چهارچوب و بخش های اصلی یک مقاله

اصلی ترین و مهمترین شیوه ارائه نتایج یک مطالعه و تحقیق، تهیه مقاله پژوهشی است و محققی در صحنه تولید و انتشار علمی موفق است که بتواند نتایج پژوهش خود را در مجلات معتبر پژوهشی به چاپ برساند. از آنجا که نوشتن صحیح و مناسب یک مقاله یک رکن اساسی برای چاپ مقالات علمی میباشد، در اینجا سعی شده است که به بررسی روش های صحیح نگارش مقالات پژوهشی پرداخته شود. به طور کلی هر مقاله پژوهشی شامل اجزای اصلی زیر است:

• عنوان
• نام نویسنده یا نویسندگان
• اطلاعات تماس
• چکیده
• واژگان کلیدی
• مقدمه
• مبانی نظری تحقیق
• روش تحقیق
• یافته های تحقیق
• بحث و نتیجه گیری
• فهرست منابع

اصول نگارش مقاله

همان طور که مطالعه فرمودید مقاله ساختار مشخصی دارد و هر بخش از مقاله باید با اصول نگارشی دقیق و مشخصی نوشته شود برای نگارش اجزا مقاله خود به ترتیب زیر هر بخش را با اصول و قاعده مشخصی بنویسید.

یکى از مهم‏ترین ابعاد مقاله ‏هاى علمى، محتواى علمى و ارزش کیفى آن است.

الف) فرایند «تفکر»

اساسى‏ترین محور محتوایى یک پژوهش علمى، آن است که مجهول بودن مسئله‏ ای را روشن نماید.

ب) منطقى بودن‏

منطق که راه درست اندیشیدن (تصور) و صحیح استدلال آوردن (تصدیق) را مى‏آموزاند، محقق باید شایستگى لازم را در استدلال آوردن، تحلیل محتوا و نتیجه ‏گیرى داشته باشد.

تعریف، طبقه ‏بندى، استنباط‏های قیاسى و استقرایى، روش‏هاى مختلف نمونه‏ بردارى و غیره همه از ویژگى‏هاى منطقى یک مقاله علمى است که محقق باید به آن‏ها توجه داشته باشد.

ج) انسجام و نظام‏دار بودن‏

مرتبط بودن اجزاى مختلف مقاله با یکدیگر، متناسب بودن مطالب با عنوان مقاله و ارتباط عناوین فرعى با یکدیگر، ازجمله مواردى است که به تحقیق، یکپارچگى و انسجام مى‏بخشد. بر این اساس، محقق باید عناوین فرعى مقاله خود را با نظمى منطقى از یکدیگر مجزا و ارتباط بخش‏ها را مشخص نماید.

د) تراکمى بودن‏

هدف پژوهش پاسخ به سؤال‏هایى است که تا آن زمان دست‏کم از نظر محقق، پاسخى منطقى نداشته است، هر پژوهش علمى باید از یک سو به‏ منظور کشف دانش جدید و از سوى دیگر، به‏ منظور تکمیل مطالب، صورت پذیرد. بنابراین هدف اصلى یک مقاله، کشف یا تکمیل دانش بشرى است و نه تکرار دوباره عبارات.

هـ) تناسب موضوع با نیازهاى فعلى جامعه علمى‏

هر پژوهش علمى باید نیازهاى اساسى جامعه علمى خود را در نظر گرفته، سعى در حل مسائل آن داشته باشد؛ بنابراین از طرح موضوعاتى که از اولویت تحقیقى برخوردار نیستند و جامعه علمى، بدان‏ها نیاز ندارد، باید دورى نمود.

و) خلاقیت و نوآورى‏

هر تحقیق علمى زمانى میتواند در ارتقاى سطح دانش، موفق و مؤثر باشد که از فکرى بدیع و خلاق برخوردار باشد. مقالاتى که به جمع‏ آورى صرف بسنده مى‏کنند، نمى‏توانند سهم عمده‏ اى در پیشرفت دانش بشرى داشته باشند.

ز) توضیح مطلب در حد ضرورت‏

ازجمله مواردى که محقق در گزارش ‏نویسى پژوهش خود (مقاله) باید بدان توجه کند، پرهیز از حاشیه ‏روى و زیاده ‏گویى افراطى است؛ همچنان که خلاصه‏گویى نباید به‏ حدى باشد که به ابهام و ایهام منجر شود؛ بر این اساس محقق باید به‏ حدى مطالب را تبیین کند که مقصود وى براى خواننده، روشن و واضح باشد.

ح) متناسب بودن با نظریه‏ ها

هر رشته علمى، متشکل از نظریه‏ ها و قوانینى است که مورد اتفاق صاحب‏نظران آن فن است.

ط) اجتناب از کلى‏گویى‏

هدف نهایى علم، صورت ‏بندى یک «نظریه» و «تبیین کردن» یکى از اصول مهم نظریه است. از این‏رو محقق باید بتواند مباحث علمى خود را به روشنى توضیح دهد و با زبان گویا آن را تبیین و از کلى‏گویى اجتناب نماید.

و اما نحوه نگارش دقیق بخش های مقاله :

عنوان مقاله

1 – اولین بخش یک مقاله عوان است که باید اشتراکاتی با موضوع اصلی تحقیق داشته باشد و به شکلی جذاب جمله بندی شده باشد. نکات زیر در انتخاب عنوان مقاله قابل توجه هستند:

• عنوان مقاله حتی الامکان باید دقیق و رسا بوده و از به کار بردن اصطلاحات ناآشنا یا اختصاری خودداری شود.
• عنوان مقاله حتی الامکان باید جمله خاصی باشد که نکات اصلی و عمده موضوع را در بر داشته باشد.
• به طور معمول (نه همیشه) و در نام گذاری اکثر تحقیق ها این نکات در نظر گرفته می شود: چه چیزی را می خواهیم بررسی کنیم، در چه جامعه ای، در کجا و در چه زمانی. مثلا عنوان یک مقاله می تواند این باشد: بررسی رابطه سطح سواد مدران و تغذیه کودکان در شهر تهران سال 1386.
• عنوان باید «فاقد پیش داوری» باشد. به عنوان مثال، انتخاب این عنوان برای یک مقاله، مناسب نمی باشد: بررسی علل بی علاقگی رانندگان نسبت به بستن کمربند ایمنی.
• اگر کلماتی در توصیف ویژگی مطالعه شما نقش کلیدی دارند حتما در عنوان خود آن را بگنجانید. مثل مطالعه آینده نگر مطالعه دوسویه کور یا مطالعه تصادفی شده.
• هیچ وقت نباید در عنوان مقاله، نتیجه پژوهش را به صورت ثابت شده ذکرنمود.
• نویسندگان و آدرس ها

اسامس نویسندگان و همکارانی که در مطالعه شرکت داشته اند باید به طور کامل ذکر شود. همچنین نویسنده اصلی که مسئول ارتباط با خوانندگان است باید مشخص شده و آدرس کامل و ایمیل وی در اختیار خوانندگان قرار گیرد.

• چکیده تحقیق

چکیده پس از عنوان بیشتر از سایر بخش های یک مقاله خوانده می شود و در چکیده قسمت های مختلف مقاله شامل مقدمه، اهداف، روش ها و نتایج تحقیق به صورت خلاصه ذکر می شود. متن بسیاری از مقاله ها به طور کامل در دسترس ما نیست و گاهی فرصت برای خواندن تمام مقاله نداریم و از این رو چکیده مقاله اهمیت زیادی دارد. در اکثر مجلات تعداد کلمات چکیده 150 تا 250 کلمه محدود است.

• واژگان کلیدی

چند واژه کلیدی که از اهمیت زیادی در مطالعه برخوردارند، در این قسمت ذکر می شود. ضمن این که با ذکر واژه های کلیدی در سایت های علمی می توان به دنبال مقاله نیز گشت. به طور معمول تعداد این حدود 5-6 کلمه در نظر گرفته می شود.

• مقدمه

مقدمه یک مقاله پژوهشی ضمن بیان مسئله و تشریح موضوع به آن مسئله پاسخ می دهد که ارزش مطالعه حاضر برای انجام ان چه بوده است. در حقیقت با مطالع مقدمه یک مقاله پژوهشی، خواننده با مسئله تحقیق آشنا شده و ضرورت انجام پژوهش را درک می کند. متن مقدمه باید روان باشد و حتی الامکان به صورت خلاصه و حداکثر در 2 صفحه تایپ شود.

• روش تحقیق

چگونگی و روش انجام پژوهش توضیح داده می شود. همچنین نمونه های مورد برسی، چگونگی نمونه گیری، جامعه هدف، مراحل اجرائی پژوهش و نحوه تجزیه و تحلیل داده ها ذکر میشود. در این مرحله در مورد تغییر بیشتر بحث شده و روش اندازه گیری و میزان دقت و چگونگی کنترل آنها بیان می شود.

• یافته های تحقیق

در این قیمت نتایج به دست آمده از پژوهش ذکر می شود. نتایج کلیدی مطالعه باید با کلمات روان و دقیق و بدون بزرگ نمایی عنوان شود. از روش های مختلفی برای ارائه نتایج استفاده می شود. استفاده از اعداد، جداول و نمودارها به طور کامل تشریح شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند. در مواردی که از روش ها و آزمون ها آماری برای بررسی نتایج و تحلیل داده ها استفاده شده باشد، باید نوع آن نیز ذکر شود.

• بحث و نتیجه گیری

در این قسمت به تفسیر نتایج ارائه شده می پردازیم. همچنین می توان به مقایسه نتایج به دست آمده از مطالعه حاضر با نتایج سایر مطالعه ها پرداخت و با توجه به مجموعه شواهد نتیجه گیری نمود. درصورت لزوم می توان پیشنهادهایی برای انجام مطالعات بهتر و کامل تر در آینده ارائه داد.

• فهرست منابع

در پایان لازم است کلیه منابعی که در تحقیق مورد استفاده قرار گرفته اند، به شیوه ای مطلوب ذکر شوند. شیوه نگارش منابع در نشریات مختلف متفاوت است و بهتر است از راهنمایی این نشریات و شرایط نگارش مقالات کمک بگیریم.

قواعد دستور زبانی و ساختاری مقاله

فاصله و نیم فاصله

در نوشته هاى فارسى دو نوع فاصله وجود دارد: یکى فاصله ی «برون کلمه»، یعنى فاصله گذارى میان کلمه هاى یک جمله یا عبارت، مانند «هر نفس که فرو می ­رود ممد حیاتست» (این فاصله «فاصله ی یک حرفى» خوانده مى­ شود).

دیگری فاصله مجازی که به آن فاصله صفر و گاه نیم فاصله و فاصله جامد هم گفته ­شده، نویسه ای در استاندارد یونی کد است که برای حروف­ چینی کامپیوتری بعضی خط ها از قبیل خط فارسی و خط های هندیک به کار می رود.

در فارسی این نویسه در مواردی که دو حرف به هم نمی چسبند ولی «فاصله مرئی» ندارند استفاده می شود. مثلاً در کلمه های «خانه ها»، «می شود» و «بهره وری». (توجّه شود به تفاوت با «خانه­ ها» و «می ­شود» و «بهره وری» که در آن ها از «فاصله معمولی»، یعنی یک فاصله کامل، استفاده شده که شکل نادرست تایپ واژه های یادشده است).

برخی اشتباهات مرسوم

١‐تنوین با عبارات فارسی به هیچ وجه همراه نمی شود. «مخصوصاً» درست است اما «گاهاً» اشتباه است؛ زیرا «مخصوص» عبارتی است که ریشه عربی دارد اما «گاه» واژه ای است که در اصل فارسی است.

٢ ‐در عباراتی که از زبان دیگری وارد زبان ما می شوند، باید به جای حرف Tو ط، از «ت» استفاده شود نه «ط». مثلا «نرم افزار متلب» نه «نرم افزار مطلب» و یا «امپراتور» نه «امپراطور». سایر عبارتی که از زبان غیر عربی وارد زبان فارسی می شود نیز باید با حروف اصلی فارسی نوشته شوند.

٣ ‐عبارت «بر علیه» اشتباه است و باید نوشته شود «علیه».

۴ ‐اشتباه گرفتن » غ » و « ق » در بین نویسندگان زیاد دیده می شود که باید دقت بیشتری شود و حداقل یک بار با جستجو در گوگل، از املای صحیح عبارت، مطمئن شوید.

۵ ‐استفاده از « ه »ی مونث چه در صحبت کردن و چه در نوشتن، اشتباه است. اشتباهات رایجی که برخی زیاد مرتکب آن می شوند. مثل «خواهران محترمه».

۶ ‐علائم جمع عربی نباید برای جمع بستن کلمات فارسی استفاده شود. همان مثال معروف: «آزمایش ها» نه «آزمایشات».

علائم ویرایشی

لازم به ذکر است که علائم نقطه، کاما و … باید به حرف قبلی چسبیده و از حرف بعدی فاصله داشته باشد.

کاربرد نقطه-ویرگول (؛):

یکی از نمادهای نشانه گذاری است که در موارد زیر به کار می رود:

برای جدا کردن جمله هایی که از جهت ساختمان و مفهوم مستقل به نظر می رسند ولی در یک عبارت طولانی بستگی معنایی دارند.

در بیان توضیح و مثال پیش از کلمه هایی مانند «مثلاً»، «فرضاً»، «یعنی» و…؛ مثال: «یک سازمان از بخش های مختلفی تشکیل شده است؛ همچون: مدیریت، معاونت و ..»

– نکته مهم در کاربرد علامت سؤال (؟):

– جملاتی مثل: «معلم از علی پرسید، چرا دیر آمدی» یک جمله خبری به حساب می آیند، چرا که هیچ جوابی قرار نیست به آن داده شود. بنابراین، در انتهای این نوع جملات، نباید از علامت سؤال استفاده شود.

– کاربرد علامت (؟!):

– در مواقعی که سؤالی را برای تنبه می پرسیم و در حقیقت جواب سؤال را می دانیم، از این علامت استفاده می کنیم؛ مثال: مگر نگفته بودم درس بخوانید؟!

– نکته ای در کاربرد علامت تعجب(!):

– علاوه بر اینکه در انتهای جملاتی که تعجب آور است استفاده می شود، گاهی اوقات این را به خواننده یادآوری می کند که این جمله باید با احساس خوانده شود؛ مثال: خداحافظ!

چرا / چه را

واژه ی چرا به معناي براي چه به همين صورت نوشته مي شود ولي اگر به معناي چه چيز را باشد بايد دو كلمه جدا از هم و به صورت چه را نوشته شود چرا برداشتي؟ يعني براي چه برداشتي؟ ولي چه را برداشتي؟ يعني چه چيز را برداشتي؟

چنانکه / چنانچه

اين دو تركيب را نبايد به جاي هم به كاربرد چنانکه حرف ربط مركب، دلالت برتشبيه و تمثيل مي كند و با «به طوري كه» مترادف است اما چنانچه، قيد تاكيد است و معمولا پس از كلمه اگر و براي تقويت معناي آن به كار مي رود.

آن / اين

ضمير اشاره آن و اين هر گاه مقدم بر حرف «كه» بيايد معمولا چسبيده به آن نوشته مي شود. به شکر آنکه شکفتي به كام بخت اي گل ولي اگر آن و اين به معناي آن كس يا آن چيز و اين كس يا اين چيز باشد بهتر است كه جدا از كه نوشته شود.

ها / آن

«ها » و «ان» نشانه هاي جمع در فارسي هستند. يعني واژگان فارسي فقط با « ها» يا «ان» مي توانند جمع بسته شوند و در غير اين صورت واژه بر خلاف قواعد يا اصول دستور زبان فارسي ساخته و يا نوشته می شود که به آن مخالفت قياس می گوییم. «ها» براي جاندار و بي جان و «ان» بيشتر براي جانداران به كار مي رود. در عربي«ات» ، «ون» و «ين» نشانه هاي جمع هستند و ما هيچ گاه نبايد واژگان فارسي را با نشانه هاي جمع در عربي ، جمع ببنديم.

به عنوان مثال مطبوعات و تأسيسات صحیح ولی آزمايشات، داوطلبين و بازرسين غلط می باشند.

تنوین و جمع مکسر

الف) كلماتي مثل اكثراً، احتراماً، اقلا به طور كامل غلط است چه در فارسي و چه در عربي چون باب افعل تنوين نمي گيرد.

ب) از واژه هاي فارسي جمع مکثر نمي توانيم بسازيم اين كار فقط در زبان عربي ممکن است. کلمات بنادر، فرامین، دراویش و اساتید غلط ولی کلمه ی علماء جمع عالم و صحیح است.

تذکر. ١) الفِ است در دو جا حذف می­شود: یکی بعد از مصوت بلند «آ» و دوم بعد از مصوت بلند «او» مثلا احمد دانا است غلط ولی احمد داناست صحیح است. آسمان آبيست غلط ولی آسمان آبي است صحیح است. علی كم رو است غلط ولی علی كم روست صحیح است.

٢) واژه هايي كه از دو جزء پي در پي مثل هم سا خته شده باشد بايد جدا نوشته شود. مثل: لك لك، گاه گاه، يك يك

٣) موصوف و صفت بايد هميشه جدا نوشته شوند. مانند جناب عالی

فونت و سایز بخش های مختلف مقاله

• عنوان چكيده و كلمات كليدي با فونت فارسي (B Nazanin, 11pt, Bold) و متن چكيده و متن كلمه­هاي كليدي با فونت فارسي B Nazanin, 11pt)) و عبارات انگليسي با فونت (Times New Roman, 10pt) و با فاصله خطوط single نگارش شوند.
• برای نگارش مقالات فارسي، در تهيه متن اصلي مقاله از فونت (B Nazanin, 12pt) برای متن فارسی و فونت (Times New Roman, 11pt) برای عبارات انگلیسی و فاصله خطوط 1.15 single و به صورت Justify Low تراز شده، استفاده گردد.
• متن مقاله به صورت تک ستوني و با حاشيه‏ي نرمال نرم­افزار Word ( 54/2 سانتيمتر از طرفین، بالا و پايين) تهيه گردد. تيترهاي سطح اول با فونت (B Nazanin 14pt, Bold)، عناوين سطح دوم با فونت (B Nazanin 12pt, Bold)، عناوين سطح سوم و بیشتر با فونت (B Nazanin 12pt, Italic)، با فاصله پاراگرافي از خط بعدي و بخش قبلي، نوشته شوند.
• براي پانويس­ها[1] از فونت فارسي (B Nazanin, 10pt) و فونت انگليسي (Times New Roman, 10pt) و با فاصله خط single استفاده شود و بر اساس زبان پانويس راست چين يا چپ چين شده و براي هر صفحه از 1 شماره­گذاري شوند. نیازی به شماره‏گذاری صفحات نمی ‏باشد.
• كليه عبارات و معادلات رياضي بايد با استفاده از امكان Insert Equation نرم­افزار Word و با اندازه فونت 11pt نگارش شوند.
• جداول با تراز راست به چپ ايجاد شود. متن جداول با فونت فارسي (B Nazanin, 11pt) و فونت انگليسي (Times New Roman, 10pt) و با فاصله خطوط single نگارش مي­شود.
• در جداولي كه داراي داده­هاي فارسي هستند از نظر افقي در مركز هر خانه جدول، و داده­هاي ستون اول به صورت راست چين و داده ­هاي بقيه­ ي ستون­ها به صورت وسط چين نوشته شوند.

چگونه یک مقاله خوب بنویسیم؟