اِسْتِخاره طلب خیر و واگذاری انتخاب کاری به خداوند است هنگامی که انسان در آن کار شک و تردید دارد و خیر و شر آن را با مشورت با دیگران نمی تواند تشخیص دهد. استخاره به شکل های مختلفی صورت می گیرد؛ ازجمله استخاره با نماز و دعا، قرآن، کاغذ (ذات الرِّقاع) و تسبیح.
عالمان دینی برای مشروعیت استخاره به روایات استناد کرده اند. شیخ عباس قمی برخی شیوه های استخاره را در مفاتیح الجنان آورده است. برخی از آداب استخاره عبارت است از: خواندن سوره هایی از قرآن، فرستادن صلوات بر پیامبر(ص) و خاندانش و گفتن ذکرهایی خاص.
به گفته علامه مجلسی، اصل این است که هرکس برای خود استخاره کند؛ گرچه برخی از عالمان دینی رجوع به دیگران را هم جایز می دانند و امروزه استخاره غالباً این گونه انجام می شود.
استخاره های مشهوری از عالمان دینی و دیگران نقل شده است؛ از جمله استخاره عبدالکریم حائری مؤسس حوزه علمیه قم برای اقامت در قم و استخاره محمدعلی شاه قاجار برای به توپ بستن مجلس شورای ملی.
برخی از کتاب هایی که به طور مستقل درباره استخاره نوشته شده اند، عبارت اند از: فَتحُ الاَبواب، نوشته سید بن طاووس، اِرشاد المُستَبصِر فی الاِستخارات، تألیف سید عبدالله شُبَّر و الاِثارة عن معانی الاِستخاره، اثر فیض کاشانی.
انواع دعاها برای استخاره:
اولین دعای استخاره:
علامه مجلسى از برخى نوشته هاى اصحاب از خط شيخ يوسف قطيفى نقل كرده، و او از خط آيت اللّه علامه، كه از حضرت صادق عليه السّلام روايت شده: هرگاه اراده كردى از كتاب عزيز استخاره كنى بعد از بسم اللّه بگو و بعد این دعای استخاره را مى خوانى:
دعای استخاره:
«اَللّهُمَّ إِنْ كانَ فِی قَضائِكَ وَ قَدَرِكَ، أَنْ تَمُنَّ عَلى اُمَّةِ نَبِیِّكَ، بِظُهُورِ وَلیِّكَ وَ ابْنِ بِنْتِ نَبِیِّكَ، فَعَجِّلْ ذلِكَ وَ سَهِّلْهُ وَ یَسِّرْهُ وَ كَمِّلْهُ، و اَخْرِجْ لِی آیَةً، اَسْتَدِلُّ بِها عَلى أَمر فَأَئْتَمِرَ، أوْ نَهْـى فَأَنْتَهی فِی عافِیَـة»
ترجمه ى دعای استخاره:
اگر در قضا و قدرت اين است كه بر شيعه خاندان محمد (درود بر ايشان) به فرج ولیات، و حجّتت بر بندگانت منّت بگذارى، از كتاب خود آيه هاى براى ما بيرون آور،كه به آن بر اين كار راه يابيم.
سپس حاجت و مشكل خود را عنوان مى كنى و آن گاه قرآن را مى گشایى، پس از آن هفت ورق مى زنى، در ورق هفتم، صفحه سمت چپ، هفت سطر را بشمار و در سطر هفتم مطلب خویش را از آن آیه، دریاب.
دومین دعای استخاره:
قرآن را برمی دارید و این دعای استخاره را می خوانید: «اَللّهُمَّ اِنّى تَفَأَّلْتُ بِكِتابِكَ، وَ تَوَكَّلْتُ عَلَیْكَ، فَاَرِنى مِنْ كِتابِكَ ما هُوَ مَكْتُومٌ مِنْ سِرِّكَ الْمَكْنُونِ فـى غَیْبِـكَ»؛
دعای استخاره حضرت محمد(ص)
ای محمد هر کس می خواهد کاری انجام دهد و مردد بین دو امر است و قصد دارد بهترین آن را نزد من انتخاب کرده باشد و به آن عمل نماید هنگامیکه اراده می کند بگوید:
(اللَّهُمَّ اخْتَرْ لِي بِعِلْمِكَ وَ وَفِّقْنِي بِعِلْمِكَ لِرِضَاكَ وَ مَحَبَّتِكَ اللَّهُمَّ اخْتَرْ لِي بِقُدْرَتِكَ وَ جَنِّبْنِي بِقُدْرَتِكَ مَقْتَكَ وَ سَخَطَكَ اللَّهُمَّ اخْتَرْ لِي فِيمَا أُرِيدُ مِنْ هَذَيْنِ الْأَمْرَيْنِ وَ تُسَمِّيهِمَا أَسَرَّهُمَا إِلَيَّ وَ أَحَبَّهُمَا إِلَيْكَ وَ أَقْرَبَهُمَا مِنْكَ وَ أَرْضَاهُمَا لَكَ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِالْقُدْرَةِ الَّتِي زَوَيْتَ بِهَا عِلْمَ الْأَشْيَاءِ كُلِّهَا عَنْ جَمِيعِ خَلْقِكَ فَإِنَّكَ عَالِمٌ بِهَوَايَ وَ سَرِيرَتِي وَ عَلَانِيَتِي فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اسْفَعْ بِنَاصِيَتِي إِلَى مَا تَرَاهُ لَكَ رِضًا فِيمَا اسْتَخَرْتُكَ فِيهِ حَتَّى تُلْزِمَنِي مِنْ ذَلِكَ أَمْراً أَرْضَى فِيهِ بِحُكْمِكَ وَ أَتَّكِلُ فِيهِ عَلَى قَضَائِكَ وَ أَكْتَفِي فِيهِ بِقُدْرَتِكَ وَ لَا تَقْلِبْنِي وَ هَوَايَ لِهَوَاكَ مُخَالِفاً وَ لَا بِمَا أُرِيدُ لِمَا تُرِيدُ مُجَانِباً اغْلِبْ بِقُدْرَتِكَ الَّتِي تَقْضِي بِهَا مَا أَحْبَبْتَ عَلَى مَنْ أَحْبَبْتُ بِهَوَاكَ هَوَايَ وَ يَسِّرْنِي لِلْيُسْرَى الَّتِي تَرْضَى بِهَا عَنْ صَاحِبِهَا وَ لَا تَخْذُلْنِي بَعْدَ تَفْوِيضِي إِلَيْكَ أَمْرِي بِرَحْمَتِكَ الَّتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ اللَّهُمَّ أَوْقِعْ خِيَرَتَكَ فِي قَلْبِي وَ افْتَحْ قَلْبِي لِلُزُومِهَا يَا كَرِيمُ آمِين).
هنگامی که چنین کرد ( و دعای استخاره را خواند ) من نیز برای او منافع نزدیک و دور آن را بر می گزینم.
استخاره با نماز
استخاره با نماز بدین صورت است که فرد دو رکعت نماز به جا آورد و پس از نماز به سجده برود و صد بار بگوید: «اَستخیر اللّٰه فی جمیع اُموری خيرةً فی عافی؛ از خدا در همه امور طلب عافیت می کنم». سپس هرچه را که خدا به قلبش انداخت، همان را انجام دهد.
استخاره با کاغذ
در استخاره با کاغذ یک شیوه این است که دو کلمه «اِفْعَل» (انجام بده) و «لا تَفْعَل» (انجام نده) بر دو ورقه نوشته می شود و استخاره کننده با به جای آوردن آدابی خاص یکی از آن دو را برمی دارد و به مقتضای آن عمل می کند.
ابن ادریس حلی احادیث استخاره با کاغذ را غیرمعتبر دانسته است؛ اما شهید اول دیدگاه او را با این استدلال که استخاره با کاغذ نزد امامیه مشهور است، رد کرده است.
استخاره با تسبیح
استخاره با تسبیح هم ازجمله به این صورت انجام می شود: پس از خواندن هریک از سوره های حمد(حداقل سه مرتبه و اگر نشد یک مرتبه) و قدر ده مرتبه و نیز خواندن دعایی مخصوصیک قبضه از تسبیح یا تعدادی سنگریزه را جدا کرده و دوتا دوتا می شمریم. اگر بازمانده زوج بود، کار مورد نظر را انجام می دهیم و اگر فرد بود آن را ترک می کنیم.
به گفته شهید اول، سند استخاره به عدد(تسبیح یا سنگریزه) به رضی الدین آبی می رسد. البته سید ابن طاووس سند آن را به ائمه باز گردانده است . و به گفته صاحب جواهر (۱۲۰۲-۱۲۶۶ق)، در زمان او علما به این شیوه استخاره می کردند.
مشروعیت استخاره
پیش از اسلام، نوعی از استخاره به نام استقسام به ازلام رایج بود که به وسیله تیرِ کمان انجام می شد.برخی ازجمله شیخ شلتوت عالم اهل سنت، با استناد به آیه ۳ سوره مائده که در آن استقسام به ازلام حرام اعلام شده، استخاره را مصداق نهی این آیه دانسته و آن را عملی نامشروع شمرده اند؛اما آیت الله صافی گلپایگانی از مراجع تقلید شیعه، میان استسقام و استخاره تفاوت قائل شده، نظر شیخ شلتوت را رد کرده و برای استحباب استخاره به روایات متعددی استناد کرده است.
آداب و شرایط
برای استخاره، آداب و شرایطی بیان شده که برخی از آنها به شرح زیر است:
- مباح بودن کاری که برای آن استخاره می شود: استخاره برای رفع تردید در کارهای مباح است، نه در کارهای خیر.
- استخاره برای خود: به گفته علامه مجلسی حدیثی نیست که در آن شخصی به وکالت از دیگری استخاره کرده باشد. بنابراین سزاوارتر آن است که هرکس برای خودش استخاره کند.البته او همچنین از سید ابن طاووس نقل کرده که استخاره برای دیگری را جایز می دانست.
- استخاره پس از مشورت: یعنی پیش از استخاره مشورت شود و اگر نتیجه نداد سراغ استخاره رفت.
- مکان استخاره: از نظر شهید اول بهتر است که استخاره با دعا در مسجد و حرم ها باشد. در برخی روایات از استخاره در حرم امام حسین(ع) سخن آمده است.
- زمان: فیض کاشانی در کتاب تقویم المحسنین برای استخاره به قرآن، در هر روز هفته ساعاتی را ذکر کرده است؛ اما گفته است ساعات مذکور بین اهل ایمان شهرت دارد و در احادیث نیامده است. به گفته صاحب جواهر، برای نماز استخاره زمان خاصی وجود ندارد. البته درباره استخاره به قرآن نقل شده که وقت نماز انجام شود.
- عمل به استخاره: عمل به استخاره الزام شرعی ندارد، اما بهتر است به آن عمل شود.
خواندن دعاهای مخصوص، قرائت برخی از سوره های قرآن و فرستادن صلوات نیز از آدابی است که پیش از استخاره سفارش شده است.
مهریه در اسلام
