اصطلاحات عامیانه برای عیب یابی موتور خودرو

پیشرانه جزو ارکان اصلی خودرو و قلب تپنده آن است، امروزه آنچه از تعریف پیشرانه خودرو می دانیم، دستگاهی است که انرژی شیمیایی (سوخت +هوا) را به کار مکانیکی تبدیل می کند .اولین ماشین بخار توسط مخترع فرانسوی دنی پاین در سال ۱۶۹۰ اختراع شد و سپس اولین موتور کاربردی توسط نیوکامن در سال ۱۷۱۲ برای پمپ کردن آب در معادن مورداستفاده قرار گرفت؛ اما ازآنجاکه موتورهای بخار دارای بازده پایین بودند در ادامه جیمزوات مخترع و پژوهشگر اسکاتلندی در سال ۱۷۸۱ توانست حرکت تناوبی موتور (رفت و برگشتی) را به حرکت دورانی (چرخشی) تبدیل کند و این دستاورد تحولی شگرف و بنیادین در حمل ونقل دریایی و زمینی به وجود آورد

موتورهای بخار جزء موتورهای برون سوز هستند که الگوی اصلی جهت ساخت و طراحی موتورهای درون سوز به شمار می روند. (موتورهای احتراق داخلی)اما در سال ۱۸۶۱ نیکلاس اتو اولین موتور بنزینی که همان موتور احتراق داخلی است را به صورت چهار زمانه و دو زمانه اختراع کرد.در موتور چهارزمانه مرحله اول مکش یا تنفس، مرحله دوم تراکم یا کمپرس، مرحله سوم انفجار یا قدرت مرحله چهارم تخلیه یا خروج دود است و موتورهای اولیه دارای بدنه از جنس فلز برنز بوده و سوخت آن ها الکل بود.بالاخره در انتهای قرن نوزدهم کمپانی های نفتی شروع به استخراج نفت و همچنین پالایش آن کرد در این میان مایعی گمنام در هنگام پالایش نفت خام پدید آمد که کاربردی نداشت اما با تعریف آن ماده برای سوخت موتور خودروها امروز ما به نام بنزین می شناسیم و در سال ۱۸۹۳ رادلف دیزل موتور دیزل را اختراع کرد.

اصطلاحات فنی هنگام عیب یابی پیشرانه

در کنار تعاریف دقیق علمی و فنی که از بخش های مختلف خودرو می شنویم، تعدادی اصطلاحات عامیانه یا به عبارت دیگر کوچه و بازاری نیز وجود دارد که بیان دقیقی از مشکلاتی است که در خودرو رخ می دهد. این عبارت های عامیانه، تنوع زیادی داشته و چون با وقوع یکی از این دلایل در زمان خرابی خودرو با این عبارات روبرو می شویم، از این رو دانستن آنها برای علاقه مندان به این صنعت، می تواند جذابیت زیادی داشته و مفید باشد.

گیت زدن

گاید سوپاپ یا راهنمای سوپاپ که در بین عموم مردم به اشتباه، گیت نیز نامیده می شود، استوانه ای باریک و چند سانتیمتری است که ساق سوپاپ داخل آن قرار می گیرد. این قطعه فلزی به مرور و در اثر رفت و برگشت سوپاپ، گشاد خواهد شد که باعث می شود هم سوپاپ در داخل آن، لق شود و هم کمی روغن از بین ساق سوپاپ با جداره گاید، به داخل محفظه احتراق نفوذ کند و باعث روغن سوزی از سرسیلندر شود. تعویض این قطعه را، گیت زدن می گویند.

سوختن موتور

اگر خرابی های پیش آمده در موتور خودرو، باعث ایجاد مشکلات اساسی در آن شود به نحوی که نیاز به تعمیرات اساسی داشته باشد، اصطلاحا گفته می شود که موتور سوخته است. این حالت معمولا با قفل شدن رینگ و پیستون درون سیلندر و همچنین آسیب دیدگی یاتاقان و میل لنگ است که به آن قفل شدن موتور هم می گویند.

سنگ زدن میل لنگ و سوپاپ

یکی از اتفاقاتی که ممکن است برای میل لنگ رخ دهد، ایجاد خط و خش روی آن یا دو پهن شدن است. به همین منظور باید میل لنگ به دستگاه بسته شده و این عیب با برداشتن لایه ای نازک از روی تکیه گاه های آن، برطرف شود که به این کار، سنگ زدن میل لنگ می گویند. برای آب بندی سوپاپ نیز، گاهی مواقع لازم است تا لبه های این قطعه که در اثر کارکرد از تنظیم خارج شده اند، دوباره به حالت ایده آل باز گردد که به این کار، سنگ زدن سوپاپ می گویند.

رینگ چسباندن

منظور از رینگ در اینجا، حلقه های قرار گرفته روی پیستون هاست. وقتی موتور به شکل غیر معمول داغ شده تا حدی که جوش می آورد، اجزای داخل موتور مثل رینگ و پیستون نیز دچار انبساط حجمی غیر عادی می شوند که باعث چسبیدن این قطعات به جداره سیلندر در اثر فشار ناشی از انبساط خواهد شد. در این وضعیت همچنین اگر خنک شدن موتور، ناگهانی باشد و یا سریع تر از یک آهنگ مناسب انجام شود، رینگ ها فرصت کافی برای انقباض ندارند و آهسته تر از بدنه موتور و بلوک سیلندر خنک می شوند. در نتیجه رینگ ها به جداره داخل سیلندر چسبیده و روی سطح صاف و صیقلی آن خط می اندازند که خود این اتفاق باعث روغن سوزی خواهد شد.

یاتاقان زدن

یاتاقان ها محل اتصال و نگاه داشتن میل لنگ به کف بلوک موتور و همچنین شاتون ها به میل لنگ است. این قطعات از ترکیبات مس و فلزات نرم دیگری ساخته می شوند و با روغن پر فشاری که در بین آنها با میل لنگ و شاتون در جریان است، از برخورد و اتصال مستقیم با میل لنگ دور می شوند. حالا به هر دلیلی اگر این روغن از بین آنها حذف شود و اتصال فلز با فلز رخ دهد، سطح یاتاقان دچار آسیب می شود. آسیب دیدگی سطح صاف و صیقلی یاتاقان باعث خواهد شد تا میل لنگ نیز آسیب ببیند و این وضعیت که با ایجاد صدا همراه خواهد بود، یاتاقان زدن نام دارد. اگر یاتاقان زدن با شدت کمتری رخ دهد، به آن ترساندن یاتاقان نیز گفته می شود.

بوش و برقو زدن موتور

پیشرانه در اثر کارکرد و در درازمدت، مستهلک شده و نیاز به تعمیر پیدا می کند. یکی از قسمت هایی که مستهلک می شود، سیلندرهاست که معمولا در اثر کارکرد، ساییده شده و اصطلاحا گشاد می شوند. در نتیجه باید با پیستون جدید، سایز و متناسب شود. در این زمان بسته به تشخیص مکانیک و تراشکار، دو راه پیش رو هست که یکی اندازه کردن سایز جدید با گشادتر کردن سیلندر است که به آن برقو گفته می شود و راه دوم، بازگشت سیلندر به اندازه استاندارد آن است که به آن بوش زدن می گویند. برای برقو زدن، جداره داخل سیلندر تا حد مشخصی تراشیده می شود و در نتیجه از پیستون و رینگ جدید که اندازه بزرگ تری از حالت استاندارد دارد، استفاده خواهد شد. اما در بوش زدن، یک بوش فولادی وارد سیلندر شده و داخل آن تا رسیدن به اندازه استاندارد پیستون، تراشیده خواهد شد. در بوش زدن، سایز موتور به حالت استاندارد باز می گردد.

کف تراشی سرسیلندر

با هر بار باز کردن سرسیلندر بهتر است تا آن را به تراشکار بسپاریم تا وضعیت کف آن بررسی شود. ممکن است که سرسیلندر تابیده شود و یا کف آن در اثر کارکرد دچار مشکلاتی شود که لازم است با برداشتن لایه ای در حد چند صدم میلیمتر، آن را دوباره به وضعیت سالم برگردانیم. به این کار کف تراشی گفته می شود.

خرابی های پیستون

برای پیستون پیشرانه ممکن است مشکلاتی مثل آب شدن، گرفتگی و شکستن رخ دهد. آب شدن پیستون به اتفاقی گفته می شود که قسمتی از این قطعه در اثر گرمای زیاد داخل سیلندر، سوراخ می شود. این وضعیت معمولا در اثر وجود حجم زیاد سوخت اتفاق می افتد. گرفتگی پیستون معمولا در زمان گرم شدن بیش از حد موتور است که انبساط غیر عادی آن باعث گرفتگی پیستون به بغل سیلندر می شود. در این وضعیت، جداره سیلندر خط و خش افتاده و باعث روغن سوزی خواهد شد. شکستن پیستون نیز از دیگر اتفاقاتی است که در اثر ناک زدن موتور و یا وجود قطعه ای خارجی در سیلندر رخ می دهد. این اتفاق می تواند باعث ایجاد سر و صدا در سیلندر در حین کارکردن موتور شود.

واشر زدن و واشر ترساندن

بین سیلندر و سرسیلندر، واشر سرسیلندر قرار دارد که وظیفه آن، آب بندی بین این دو قطعه است. در اثر گرم شدن بیش از حد موتور، این واشر که جنسی از کاغذ فشرده دارد، می سوزد و در نتیجه نمی تواند به خوبی عمل آب بندی را انجام دهد و باعث مشکلاتی مثل قاطی شدن آب و روغن موتور، فرار کمپرس موتور و… می شود. نیم سوز شدن واشر را اصطلاحا ترسیدن واشر می گویند که معمولا مشکلات گفته شده را به شکل خفیف تری دارد.

شاتون زدن

این اصطلاح به معنی خم شدن و شکستن شاتون و خروج آن از بغل موتور به بیرون است که در اصطلاحی دیگر به دست در آوردن نیز تعبیر می شود. وقتی موتور خودرو یاتاقان می زند، اصطکاک بین یاتاقان و میل لنگ زیاد شده و در نتیجه شاتون که با یاتاقان به میل لنگ وصل است، نمی تواند آزادانه به دور آن حرکت کند. در نتیجه ممکن است این اصطکاک زیاد باعث قفل شدن شاتون به دور میل لنگ شده و با نیروی زیادی به بغل موتور برخورد کند. در این وضعیت، شاتون از زیر پیستون خواهد شکست و بغل سیلندر را خواهد شکافت. البته این اتفاق می تواند به شکل نادر، در اثر کارکرد موتور در دور خیلی بالا برای مدت طولانی نیز رخ دهد.

لبه کردن سیلندر

در اثر کارکرد و حرکت رفت و برگشتی پیستون درون سیلندر، سطح جداره داخلی سیلندر ساییده شده و در بالاترین نقطه سیلندر کمی لبه ایجاد می شود که به این وضعیت، لبه کردن سیلندر می گوییم. این وضعیت در اثر کثیف بودن فیلتر هوا و ورود گرد و خاک زیاد به درون سیلندر نیز تشدید می شود. این لبه در هنگام تعمیر موتور باید برداشته شود.

سوختن صفحه کلاچ

صفحه کلاچ دارای سطحی نسبتا صاف است که در عین این صافی به خاطر جنسی که دارد، گیرایی بالایی با دیسک و فلایویل خواهد داشت. وقتی سطح صفحه کلاچ به هر دلیلی مثل کیفیت پایین آن، درگیری نصفه و نیمه کلاچ با فلایویل و دیسک، نیم کلاچ کردن زیاد، هرزگردی صفحه و… به صورت آینه ای و صیقلی شود، گفته خواهد شد که صفحه سوخته است. صفحه سوخته دچار هرزگردی می شود و در نتیجه، قدرت تولیدی به شکل کامل منتقل نخواهد شد.

فیلر زدن و شیم گیری

سوپاپ با اهرم هایی مثل انگشتی یا همان اسبک و یا بادامک میل سوپاپ، باز شده و به کمک فنری که دارد، بسته می شود. بین ساق سوپاپ و اسبک یا بادامک باید فاصله ای معین باشد. تنظیم این فاصله را فیلر زدن می گویند. در برخی از پیشرانه ها که بادامک، معمولا به صورت مستقیم در باز شدن سوپاپ نقش دارد، از قرص های فلزی با قطرهای مشخصی استفاده می شود که تنظیم کننده فاصله گفته شده هستند. این قرص های فلزی را شیم گفته و تنظیم فاصله را شیم بندی می گویند.

خفه کردن و فلوت کردن

این اتفاق در موتورهای با سوخت رسانی کاربراتوری رخ می دهد و به معنی ورود بیش از اندازه بنزین به داخل محفظه احتراق است. در نتیجه ورود بیش از حد و نامنظم سوخت به سیلندر، یا احتراق به شکل خام سوزی شدید خود را نشان می دهد و یا با خیس شدن شمع ناشی از ورود بیش از حد بنزین، جرقه ای تشکیل نشده و در نتیجه موتور خودرو به مشکل خورده و خاموش شود. این وضعیت معمولا با گذشت مدت زمان چند دقیقه ای برطرف خواهد شد.

کمپرس و بخار موتور

وقتی رینگ های موتور خودرو ضعیف می شوند، گازهای داغ حاصل از انفجار سوخت و هوا از بغل آنها عبور کرده و به کارتر پیشرانه که مخزن نگهداری روغن موتور است، می رسند. این اتفاق باعث افزایش دمای روغن شده و بخار شدن آن را بیشتر می کند. بخار روغن از مجاری مخصوصی که برای آن در نظر گرفته شده است، وارد چرخه سوخت و ساز موتور شده و می سوزد. اما وقتی درب روغن موتور را باز می کنیم، می توان این حجم فشرده و هوای داغ موجود در پیشرانه را دید که به این وضعیت، کمپرس و بخار داشتن روغن گفته می شود و به معنی ضعیف بودن رینگ هاست. پیشرانه در این حالت، روغن سوزی دارد و باید آن را تعمیر کرد.

سوپاپ زدن

این تعریف شامل خرابی های سوپاپ مثل کج شدن، آب شدن، کش آمدن، سوختن و… است. گاهی مواقع مثل پارگی تسمه تایم و یا خارج شدن موتور از تایم در حین کار، باعث می شود تا سوپاپ تحت فشار نامتعارفی قرار گرفته و در نتیجه از ساق، کج شود. این اتفاق در نتیجه برخورد پیستون با سوپاپ رخ می دهد. همچنین گرمای بیش از حد موتور و وجود سوخت اضافی در داخل سیلندر نیز می تواند باعث سوختن سوپاپ دود شود که در وضعیت حاد آن، گوشه ای از سوپاپ نیز ممکن است که ذوب شده و از بین برود. کش آمدن سوپاپ از دیگر معایب این قطعه است که باعث افزایش طول آن شده و نتیجه آن، باز ماندن سوپاپ و بسته نشدن کامل آن است.

سیت ول کردن

سیت به محل نشستن سوپاپ بر روی سرسیلندر گفته می شود. این محل در حالت فابریک می تواند با سرسیلندر یکپارچه باشد و البته گاهی مواقع، به صورت حلقه ای فلزی نیز روی سرسیلندر نصب شده است. سوپاپ دائما در حین بسته شدن به این بخش ضربه می زند. آب بندی بودن این قسمت اهمیت زیادی دارد چرا که در غیر این صورت، گازهای حاصل از احتراق امکان عبور و فرار از محل نشستن سوپاپ را خواهند داشت که معضل بزرگی است. وقتی این بخش دچار خرابی باشد، باید سرسیلندر را باز کرده و اصطلاحا آن را سیت زد. اگر سرسیلندر از قبل دارای سیت باشد و این حلقه فلزی از جای خود جدا شده باشد، می گوییم که سرسیلندر سیت ول کرده است.

برق دزدی

بخش مهمی از کارهای یک پیشرانه و به طور کلی خودرو بر دوش سیستم برقی است که به دو بخش برق ادوات و برق موتور تقسیم می شود. در واقع هر خودرویی (چه انژکتوری و چه کاربراتوری) برای راه افتادن به برق نیاز دارد که این توان الکتریکی از دینام و باتری خودرو اخذ می شود. اصولا سیم کشی یک خودرو اگر اصولی و با کیفیت انجام شده باشد و بدون دستکاری باقی بماند بسیار بعید است دچار ایراد شود، اما اگر به هر دلیلی نیاز به تعمیر یا اصلاح بخشی از سیم کشی داشته باشید، ممکن است مشکلی گریبانگیر شما شود که به صورت عامیانه برق دزدی نامیده می شود. برق دزدی یک اتصال کوتاه بین مسیرهای مثبت و منفی خودرو ست که موجب خالی شدن شارژ باتری حتی در زمان خاموش بودن خودرو می شود. برای رفع برق دزدی باید کار خود را از جایی که دستخوش تغییرات قرار گرفته است، شروع کنید و سپس اتصالات مختلف را بررسی کنید

آب و روغن قاطی کردن

این اتفاق در اثر سوختن واشر سرسیلندر رخ می دهد که نتیجه آن، ورود کمپرس داغ موتور به بخش خنک کاری و آب رسانی موتور و یا مخلوط شدن آب و روغن پیشرانه است. در این حالت، به خاطر ورود آب به داخل روغن، رنگ روغن موتور به صورت شیری تغییر می کند و چون از کیفیت روغن به شدت کاسته می شود، باید هرچه سریع تر به داد پیشرانه رسید تا خرابی های دیگری اتفاق نیفتد.

رینگ شکستن

شکستن رینگ های پیستون، اتفاقی است که باعث ایجاد صدا در حین کارکرد پیشرانه شده و می تواند منجر به کاهش کمپرس موتور و روغن سوزی نیز شود. این اتفاق در اثر فشار زیاد به رینگ ها، چسبیدن رینگ به جداره سیلندر، کیفیت پایین رینگ و… رخ می دهد و رینگ ها در جای خود روی پیستون، دو یا حتی چند قطعه می شوند.

روغن سوزی

روغن در کف پیشرانه در قسمتی به نام کارتر وجود دارد. البته برخی از موتورهای پیشرفته نیز فاقد کارتر هستند که به آنها، کارتر خشک می گویند. وجود روغن برای روانکاری قطعات مختلف پیشرانه بسیار لازم و ضروری است. اگر این روغن به درون سیلندر و محفظه احتراق نفوذ کند، خواهد سوخت و منجر به خروج دود آبی رنگ از موتور و کاهش سطح روغن پیشرانه می شود که به این اتفاق، روغن سوزی می گویند. البته گاهی مواقع نیز روغن از سرسیلندر و بعد از گذشتن از سوپاپ ها، وارد سیلندر می شود که به این وضعیت نیز، روغن سوزی از سرسیلندر گفته می شود.

سوختن شمع

کار نکردن شمع های سیلندر به دلیل سوختن الکترود آن را شمع سوزی می گوییم. این اتفاق معمولا بر اثر روغن سوزی رخ می دهد. چرا که دود حاصل از سوختن روغن و چربی آن، روی نوک شمع می نشیند و از ایجاد جرقه در سر شمع جلوگیری می کند. در نتیجه سیلندری که شمع آن سوخته است، یا به طور کامل از کار می افتد و یا احتراق ضعیفی پیدا می کند. شمع سوخته را اگر باز کنیم، دهانه کثیف، سیاه و روغن زده دارد.

خام سوزی

اگر سوختی که وارد موتور می شود به طور کامل منفجر نشده و نسوزد، ایجاد دود به رنگ سیاه می کند که به این وضعیت، خام سوزی می گوییم. خام سوزی منجر به کاهش قدرت تولیدی موتور شده و چون مجبوریم برای جبران این کاهش قدرت، فشار بیشتری به موتور بیاوریم، در نتیجه باعث افزایش مصرف سوخت نیز خواهد شد.

تک کارکردن پیشرانه

وقتی یک یا چند سیلندر موتور به خوبی کار نمی کند، اصطلاحا گفته می شود که موتور تک کار می کند. در این وضعیت، لرزش موتور و صدای نه چندان صاف آن از نشانه های رایجی است که خبر از کار نکردن صحیح موتور می دهد. موتور در این وضعیت هم قدرت کمی خواهد داشت و هم مصرف سوخت بالایی دارد.

بهترین روش شستن موتور خودرو