در قانون آیین دادرسی کیفری و آیین دادرسی مدنی مواردی بیان شده است که در صورت وجود این موارد قاضی ملزم است قرار امتناع از رسیدگی صادر کرده و به دعوا رسیدگی نکند که به این موارد ایراد رد دادرس گفته می شود. در برخی از موقعیت ها ، شرایطی به وجود می آید که شائبه اینکه قاضی دارای نفع شخصی مادی یا معنوی در دعوایی که به آن رسیدگی می کند، وجود دارد. به همین دلیل ، در قانون ، مواردی پیش بینی شده است که در صورت وجود آنها ، قاضی باید از رسیدگی خودداری کرده و قرار امتناع از رسیدگی صادر نماید.
از جمله مهم ترین اصول قضایی حین رسیدگی به دعوا، رعایت عدالت است که صرفا در شرایطی این امر تحقق می یابد که قاضی یا دادرس رسیدگی کننده به دعوا بی طرفی لازم نسبت به طرفین دعوا را داشته باشد؛ به همین دلیل هر امری که موجب خدشه اصل بی طرفی در دادرس شود، مذموم تلقی شده و باید از آن جلوگیری شود. لذا در قانون آیین دادرسی مدنی و قانون آیین دادرسی کیفری مواردی تحت عنوان ایراد رد دادرس بر شمرده شده است که در صورت وجود آنها، هر یک از طرفین می تواند با استناد به این موارد، رد دادرس را تقاضا نماید. در این صورت، دادرس باید از رسیدگی به این پرونده امتناع یا خودداری کرده و پرونده را به دادرسان دیگر دادگاه محول کند.
در قانون آیین دادرسی مدنی موارد رد دادرس در امور حقوقی مورد پیش بینی قرار گرفته است که به موجب آن، در صورت وجود داشتن یکی از موارد رد دادرس در آیین دادرسی مدنی، دادرس باید از رسیدگی به پرونده امتناع نموده و علاوه بر آن، هر یک از طرفین دعوا نیز می توانند ایراد رد دادرس را مطرح نمایند. از جمله جهات رد دادرس در امور حقوقی بر اساس ماده 91 قانون آیین دادرسی مدنی می توان به موارد زیر اشاره نمود:
الف – قرابت نسبی یا سببی تا درجه سوم از هر طبقه بین دادرس با یکی از اصحاب دعوا وجود داشته باشد.
ب – دادرس قیم یا مخدوم یکی از طرفین باشد و یا یکی از طرفین مباشر یا متکفل امور دادرس یا همسر او باشد.
ج – دادرس یا همسر یا فرزند او ، وارث یکی از اصحاب دعوا باشد.
د – دادرس سابقا در موضوع دعوای اقامه شده به عنوان دادرس یا داور یا کارشناس یا گواه اظهارنظر کرده باشد.
ه – بین دادرس و یکی از طرفین و یا همسر یا فرزند او دعوای حقوقی یا جزایی مطرح باشد و یا در سابق مطرح بوده و از تاریخ صدور حکم قطعی دو سال نگذشته باشد.
و – دادرس یا همسر یا فرزند او دارای نفع شخصی در موضوع مطروح باشند.
زمانی که این شائبه و تردید پیش می آید که قاضی دارای نفع شخصی مادی یا معنوی در دعوایی که به آن رسیدگی می کند می باشد ، عدالت قاضی در معرض خطر قرار می گیرد. قانونگذار در قانون، این موارد را پیش بینی کرده است که در صورت وجود آن ها ، قاضی باید از رسیدگی خودداری کرده و قرار امتناع از رسیدگی صادر نماید. اگر دادرس ایراد رد را بپذیرد، از رسیدگی امتناع می کند و رسیدگی به دادرس علی البدل یا شعبه دیگر ارجاع می شود . در صورت نبودن دادرس علی البدل یا شهبه دیگر پرونده برای رسیدگی به نزدیک ترین مرجع قضایی هم عرض فرستاده می شود. اگر دادرس ایراد رد را نپذیرد ، دادرس مکلف است ظرف 3 روز قرار رد ایراد را صادر کند و به رسیدگی ادامه دهد. قرار رد ایراد رد دادرس ظرف 10 روز از تاریخ ابلاغ قابل اعتراض درمرجع صالح است و به این اعتراض خارج از نوبت رسیدگی می شود.
ایراد رد دادرس در موارد تشکیل دادگاه با تعدد قضات به دو صورت امکانپذیر است. اگر طرفین دعوا قصد رد دادرس را داشته باشند و بخواهند دادرس را رد نمایند و تعداد قاضی بیش از یک نفر باشد و اگر نسبت به یکی از اعضا ایراد رد دادرس وارد شود اگر آن عضو ( قاضی ) از رسیدگی امتناع کند دادگاه با حضور عضو دیگر تکمیل می شود و مبادرت به رسیدگی می کند. اگر ایراد رد مورد پذیرش قرار نگیرد ، همان دادگاه بدون حضور عضو مورد ایراد در وقت اداری به اعتراض رسیدگی و قرار رد ایراد یا قرار قبول ایراد رد را صادر می کند. حالت دوم صورتی است که طرفین دعوا در دادگاهی با چند قاضی بیش از یک نفر را رد دادرس نمایند اگر نسبت به چند نفر از اعضای دادگاه ایراد رد دادرس وارد شود اگر آن ها ایراد رد را قبول نکنند و تعداد باقی مانده اعضای شعبه در اکثریت نباشد و امکان انتخاب اعضای علی البدل نیز برای رسیدگی به ایراد وجود نداشته باشند. رسیدگی به ایراد در شعبه دیوان عالی کشور به عمل می آید هرگاه شعبه دیوان درخواست رد را وارد بداند پرونده جهت رسیدگی به دادگاه هم عرض ارجاع می شود.
ایراد رد دادرس که در ماده 91 قانون آیین دادرسی مدنی، مورد پیش بینی قرار گرفته، زمانی از سوی اصحاب دعوا قابل طرح است که مواردی نظیر رابطه خویشاوندی تا درجه سوم از هر طبقه، میان دادرس با یکی از اصحاب دعوا، وجود داشته باشد؛ دادرس، کارفرما یا قیم یکی از اصحاب دعوا بوده یا یکی از اصحاب دعوا، مباشر امور دادرس یا همسر و فرزندان او باشد؛ دادرس یا همسر و اولاد او، در موضوع پرونده، نفع داشته یا با یکی از اصحاب دعوا، رابطه توارث داشته باشند. این ایراد، یکی از ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا محسوب می شود و طرح آن، همانند سایر ایرادات و موانع رسیدگی، دارای یک مهلت و بازه زمانی است و به عبارتی، صرفا در همان زمان، قابلیت طرح خواهد داشت. از این رو، در این بخش از مقاله، قصد داریم درباره مهلت و زمان ایراد رد دادرس در امور حقوقی و مدنی، صحبت کنیم و به این پرسش پاسخ دهیم که ایراد رد دادرس تا چه زمانی قابل طرح است؟ برای پاسخ به پرسش در خصوص مهلت و زمان طرح ایراد رد دادرس، باید ماده 87 قانون آیین دادرسی مدنی را مورد بررسی قرار داد که مقرر می دارد: " ایرادات و اعتراضات، باید تا پایان اولین جلسه دادرسی به عمل آید؛ مگر این که سبب ایراد، متعاقبا حادث شود." بنابراین، در حالت کلی، زمانی که شخصی، نسبت به دادرس اعتراض داشته و قصد رد دادرس را دارد، تا پایان اولین جلسه ای که برای دادرسی تشکیل شده، فرصت و مهلت خواهد داشت تا اقدام به طرح ایراد رد دادرس نماید. البته، مهلت و زمان طرح ایراد رد دادرس، بر اساس قسمت دوم ماده فوق الذکر، استثنائاتی نیز دارد؛ بر اساس قسمت دوم این ماده از مواد قانون آیین دادرسی مدنی، در صورتی که یکی از جهات و موارد رد دادرس، پس از پایان اولین جلسه دادرسی حادث شود، با وجود پایان مهلت و زمان طرح ایراد رد دادرس از نظر قانون آیین دادرسی، همچنان می توان این ایراد را مطرح کرد. به عنوان مثال، یکی از موارد رد دادرس در امور حقوقی، آن است که بین دادرس و یکی از طرفین و یا همسر یا فرزند او، دعوای حقوقی یا جزایی مطرح باشد. حال اگر این ایراد، قبل از رسیدگی به پرونده، در دادرس وجود داشت، هر یک از اصحاب دعوا می تواند، تا پایان جلسه اول، به دادرس، ایراد وارد کند؛ اما اگر پس از پایان یافتن جلسه اول دادرسی، بین دادرس و یکی از طرفین، دعوایی مطرح شود، باز هم می توان این ایراد را مطرح کرد و بنا به همین دلیل، دادرس باید از رسیدگی امتناع نماید و بررسی پرونده را به دادرسان دیگر دادگاه محول نماید.
ریاست محترم دادگاه ......
با سلام
احتراما، درخصوص پرونده شماره .......، با موضوع ...........، با اصحاب دعوا از قرار جناب آقای.........، در سمت خوانده و .......... در سمت خواهان، به استحضار می رساند:
با توجه به اینکه دادرس پرونده، پدر خوانده می باشد و نظر به اینکه قانون گذار، در قانون آیین دادرسی مدنی، در ماده 91 این قانون، رابطه خویشاوندی نسبی تا درجه سوم از هر طبقه را از ایرادات رد دادرس و موارد صدور قرار امتناع از رسیدگی به دعوا می داند، به موجب این لایحه، از آن مقام محترم، صدور قرار امتناع از رسیدگی مورد استدعا است.
بنابراین، به طور خلاصه می توان گفت عدم اهلیت اصحاب دعوا اعم از خواهان و یا خوانده دعوا سبب می شود که طرف مقابل بتواند به این موضوع اعتراض کرده و ایراد عدم اهلیت مطرح نماید که در پی طرح این ایراد، دادگاه اهلیت خواهان وخوانده را مورد بررسی قرار می دهد و اگر عدم اهلیت هر یک از اصحاب دعوا محرز گردید، دادگاه قرار رد دعوا را صادر می کند و در صورتی که عدم اهلیت هر یک از خواهان و خوانده احراز نشد، دادگاه به رسیدگی ادامه می دهد و رای مقتضی را صادر خواهد کرد. لازم به ذکر است که طرح ایراد عدم اهلیت خواهان یا خوانده دعوی در دادگاه به عنوان یکی از آثار عدم اهلیت اصحاب دعوا تنها تا پایان اولین جلسه دادرسی امکان پذیر است و صرفا در برخی از شرایط ، پس از اولین جلسه دادرسی نیز قابل طرح است که در مقاله مهلت طرح ایراد عدم اهلیت به آن پرداخته شده است. امیدوارم از محتوای مسائل حقوقی نهایت استفاده را برده باشید و برای کسانی که دچار مشکل حقوقی هستند، میتوانید ارسال نمایید. همچنین برای مشاهده ی مطالب مشابه دیگر میتوانید به بخش آموزش ساعدنیوز مراجعه نمایید. از همراهی شما بسیار سپاسگزارم.
