با بزرگترین منبع حدیث شیعه آشنا شوید

بِحارُالاَنوار الجامِعَةُ لِدُرَرِ أخبارِ الأئمةِ الأطهار مشهور به بحارالانوار، مفصل ترین مجموعه حدیثی شیعه است که با نظارت علامه مجلسی تألیف شده است. تألیف این کتاب که مجموعه ای از آموزه ها و تعالیم شیعه است، بیش از ۳۰ سال طول کشیده و گروهی از شاگردان علامه مجلسی او را در این کار یاری کرده اند.

مؤلف، کتاب را بر اساس ۲۵ موضوع کلی طراحی و آن را در ۲۵ جلد جای داده است (در دوره های اخیر به صورت ۱۱۰ جلدی منتشر می شود). در هر جلد ریزموضوعات مربوط به آن را در ابواب مختلف گرد آورده است. او در هر باب، ابتدا آیات قرآنی مرتبط با موضوع را ذکر کرده و تفسیر آنها را می آورد و در مرحله بعد احادیث مربوط به آن باب را نقل می کند.

مجلسی تلاش کرده است که در بحارالانوار تمام موضوعات و مسائل موجود را پوشش دهد. برای مثال، این مجموعه با عنوان کتاب العقل و الجهل آغاز و با مباحث مربوط به خداشناسی و توحید، عدل الهی، و تاریخ پیامبران ادامه پیدا می کند. از جلد ۱۵ تا ۵۳ چاپ ۱۱۰ جلدی، به تاریخ زندگی و فضایل پیامبر اسلام(ص) و حضرت زهرا(س) و امامان شیعه اختصاص دارد.

بحار الانوار به خاطر ذکر مستند بیشتر روایت های منقول از ائمه شیعه، باب بندی موضوعات، شرح و بیان بسیاری از روایات، تحقیقات گوناگون کلامی، تاریخی، فقهی، تفسیری، اخلاقی، حدیثی و لغوی، نزد محققان و پژوهشگران مقامی والا داشته است؛ چنانکه با وجود حجم زیاد، از همان روزگار تألیف، نسخه های خطی بسیاری از آن نوشته شده و با رواج صنعت چاپ، همه یا بخش هایی از آن بارها به چاپ رسیده است.جلدهای مختلف این کتاب به صورت متفرقه به فارسی نیز ترجمه و منتشر شده اند. معروف ترین ترجمه آن کتابی است با نام مهدی موعود(عج) که ترجمه جلد ۱۳ از چاپ ۲۵ جلدی است و به موضوع امام زمان(عج) اختصاص دارد.نرم افزار موضوعی بحارالانوار با هدف دستیابی راحت تر محققان به مطالب این کتاب تولید و منشتر شده است. این کتاب به اختصار در کاربرد عرفی بحار نیز خوانده می شود.

مهم ترین ویژگی های بحارالانوار چیست؟

ذکر آیات قرآن در آغاز هر باب. جامعیت نسبت به موضوعات مختلف، ذکر رساله های مستقل در این مجموعه، بهره گیری از مصادر کم یاب و نسخه های تصحیح شده، توضیح و تفسیر احادیث.البته تمام این ها بدان معنا نیست که تمام روایات موجود در این کتاب، کاملاً مورد تأیید بوده و یا نیازی به بررسی سندی و محتوایی نداشته باشند.بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، به معنای دریا های نور، در بر گیرنده گوهر های احادیث پیشوایان پاک.برخی از مهم ترین ویژگی های بحار الانوار از این قرار است:

• تبویب و تنظیم: این مجموعه از عمده ‏ترین و گسترده‏ ترین جوامع حدیثى شیعه است که روایات کتاب های حدیثی را با تبویب و نظم تقریباً کاملى جمع نموده است.
• ذکر آیات قرآن در آغاز و شروع هر باب: علامه مجلسی هر باب از این مجموعه بزرگ را با آیات متناسب با عنوان آن باب آغاز کرده و پس از آن اگر این آیات احتیاج به تفسیر داشته، نظریات مفسران را نقل نموده و پس از آن روایات باب را آورده است.
• جامعیت بحار نسبت به موضوعات مختلف:بررسی عناوین و روایات بحار نشان می دهد که این اثر مسائل مختلف دینی را در بر گرفته و تقریباً هیچ موضوعی از موضوعات گوناگون اسلامی (دست کم در عصر ایشان) نیست، مگر آن که علامه مجلسی بدان پرداخته و روایات آن را جمع آوری کرده است.
• ذکر رساله های مستقل در بحار الانوار:علامه مجلسی ضمن بحث های خود در این اثر گاهی به کتاب ها یا رساله هایی برخورد کرده که به جهت اختصار آن رساله و شدت ارتباط موضوع آن با بحث های بحار، آن رساله را به صورت کامل و یک جا نقل کرده است؛ مانند رساله امام هادی در پاسخ به جبر و تفویض، رساله حقوق امام سجاد، توحید مفضل، و....
• بهره گیری از مصادر کم یاب و نسخه های تصحیح شده: یکی از ارزش های بحار این است که کتاب های زیادی در اختیار مجلسی بوده که برخی از آن ها از بین رفته و به دست ما نرسیده، ازاین رو، علامه براى جمع آورى مطالب این کتاب به جهت امکانات فراوانى که در اختیار داشته، بهترین و معتبرترین نسخه ‏هاى موجود از هر کتاب را به دست آورده است. اگر علامه این روایات را در یک مجموعه جمع آوری نمی کرد، اکنون این روایات در اختیار ما نبود.
• توضیح و تفسیر احادیث: علامه در موارد زیادی پس از نقل روایت به شرح روایت و توضیح کلمات غریب حدیث پرداخته است. وی در تفسیر و شرح روایات از منابع مختلف لغت، فقه، تفسیر، کلام، تاریخ، اخلاق و... استفاده کرده است. این شرح ها یکی از امتیازات این معجم روایی است.
• گزارش اسناد و متون متعدد در هر موضوع: یکی دیگر از ویژگی های بحار این است که که، چون بیشتر روایات هر موضوع یک جا نقل می شود، برای محقق این امکان را فراهم می سازد که تشخیص دهد روایات این موضوع در چه درجه ای از اعتبار قرار دارد.
• آدرس از منابع مختلف برای روایات تکراری: علامه مجلسی، روایات تکرارى را از یک یا چند منبع آدرس داده و اختلافات در سند ها یا متن روایات مشابه در کتاب های گوناگون را تذکر داده است.

بحارالانوار به چه شیوه ای بیان شده است؟

کتاب بحارالانوار با توجه به موضوعات مختلف به کتاب های متعدد تقسیم شده است که هر کتاب خودش دارای باب های کلی است و در زیرمجموعه هر باب کلی، باب های جزئی قرار دارد. بعضی از باب های جزئی هم دارای فصل هایی است که زیرمجموعه آن ها هستند. شیوه چینش مطالب در بحارالانوار بسیار متاثر از کتاب کافی است؛ البته تفاوت هایی هم در این بین دیده می شود.

در هر موضوع ابتدا آیات قرآن مرتبط با آن موضوع آمده است. در صورت لزوم، توضیح و تفسیری هم برای آیات بیان شده که بیشتر استفاده علامه از تفسیر «مجمع البیان» طبرسی و «مفاتیح الغیب» فخر رازی است. پس از آن روایات هر باب به تفصیل با ذکر سند کامل و مآخذ نقل آمده است.

علامه مجلسی تالیف این کتاب 26 جلدی را در سال 1070 هجری شروع و در سال 1103 به پایان رساند. البته مجلدات بحار به ترتیب تالیف نشده و کاملاً متفرق آماده شدند؛ مثلاً در سال 1077 هجری جلد دوم بحار تمام شد و پس از آن جلد پنجم و سپس یازدهم آماده شد. آخرین مجلد بحارالانوار جلد چهاردهم آن بود که در سال 1103 هجری کامل شد. متاسفانه علامه مجلسی فرصت پاکنویس قسمت دوم جلد 15 تا پایان کتاب را پیدا نکرد.

دلیل نگارش کتاب بحارالانوار چه بود؟

مرحوم مجلسی پس از آموختن کتاب های روایی مشهور به دنبال منابع و مراجع دورافتاده ای رفت که به خاطر بی اعتنایی مجهور مانده بودند و سال های سال کسی سراغ آن هانرفته بود. علامه عده ای را برای یافتن این کتاب ها به شهرها و کشورهای مختلف اسلامی فرستاد و با همت و پشتکار، مقدار زیادی از این کتاب ها را پیدا کرد. او پس از مطالعه این منابع مهم و پی بردن به ارزش آن ها نهایت سعی خود را برای نسخه برداری و تکثیر این کتاب ها به کار برد. به همین دلیل است که الان نسخه های خطی فراوانی از کتاب های مختلف اسلامی از قرن 11 و 12 هجری در دسترس است.

مشکل مهمی که علامه در این کتاب ها متوجه آن شد، تنوع فراوان عناوین و تنوع موضوعات آن ها بود؛ به طوری که گاهی یافتن مطلب و موضوع دلخواه در آن ها کاری بسیار مشکل و خسته کننده می شد. از طرفی نگران آن بود که پس از چند سال یا چند دهه دوباره این کتاب ها مهجور شوند و زحمات او و معاصران اش بی نتیجه بماند. به همین خاطر علامه مجلسی کمر همت بست تا «بحارالانوار» را تالیف کند و این میراث و گنجینه عظیم را برای همیشه جاودان سازد.

از طرفی علامه همه چیز را در روایات و سنت نبوی و علوی می دید، لذا با آن که در علوم مختلف قدم برداشت و راه های گوناگون علمی را سپری کرد دوباره به سراغ اهل بیت علیهم السلام و سخنان آنان آمد. او خود در مقدمه بحار چنین می گوید:

«من در آغاز جوانی بر دانش آموزی در انواع علوم حریص بودم و مدتی از عمر خویش را در استفاده از این دانش ها سپری کردم، ولی پس از اندیشه در ثمرات این علوم و تامل در علم سودمند برای آخرت دریافتم که زلال علم تنها از سرچشمه وحی و روایات اهل بیت علیهم السلام به دست می آید…»

چاپ های اصلی بحارالانوار

از بحار الانوار ۳ چاپ اصلی سنگی صورت گرفته است : اولین آن ها در هند (۱۲۴۸ق ) که شامل یک جلد از این کتاب بوده است . دیگری در تبریز ، در فاصله سال های ۱۲۷۵ تا ۱۳۳۲ق که یک دوره کامل را در بر می گرفته است و سرانجام چاپ مشهور به کمپانی در تهران به کوشش محمد حسین کمپانی ، امین دارالضرب تهران ، در فاصله سال های ۱۳۰۳ تا ۱۳۱۵ق . دو دوره جدید ۱۱۰ جلدی نیز از آن به چاپ رسیده است ، یکی در ایران (تهران ، ۱۳۷۶ق ) و دیگری به صورت افست در بیروت (مؤسسه الوفاء و داراحیاء التراث العربی ). چاپ اخیر بارها در قالب نرم افزارهای گوناگون نشر الکترونیکی شده است .

همراهان عزیز ساعدنیوز، امیدواریم از این مطلب استفاده لازم را برده باشید.لطفا نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.

با بهترین احادیث تصویری درباره نماز آشنا شوید