بازآفرینی یک سناریو؛ از خلیج خوکها تا مناقشه اوکراین

تهدیدهایی که از سوی پوتین و کرملین در خصوص عواقب الحاق اوکراین به ناتو مطرح می شود، به هیچ وجه یک بلوف سیاسی و نظامی نیست بلکه عین واقعیت است. روسیه درباره این مسأله جدی است.

ساعدنیوز: مناقشه اوکراین و روسیه یا به عبارتی تقابل روسیه و ناتو به نقطه جوش رسیده است و لحن پوتین در تهدید اوکراین هر روز تندتر می شود و بسیاری از خبرگزاری های دنیا بر اساس تحلیلهای سرویس های جاسوسی آمریکایی و اروپایی و صهیونیستی خبر از جنگ تمام عیار خانمانسوز در شرق اروپا می دهند. تهدید نظامی اوکراین یکی از جدی ترین تهدیدهای مطرح شده از سوی روسیه در سالهای اخیر است. به نظر حضرتعالی پوتین در این مناقشه به دنبال چیست؟

دکتر شهرام فتاحی: طرح گسترش ناتو به شرق از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی شروع شد. در آن زمان، روسیه بعد از فروپاشی شوروی، دچار یک آنارشی بی سابقه شد و 15 جمهوری جدید در منطقه ظهور کرد. ابتدا قدرت در روسیه به دست لیبرال ها افتاد و بوریس یلتسین و هم حزبی های او، همراهی با غرب را در دستور کار قرار دادند. حکمرانی این جریان غربگرا بر روسیه، واگرایی مردم روسیه با حاکمیت را به همراه داشت و از دل این واگرایی، پوتین و جریان سیلاویکا در عرصه قدرت به ظهور رسید. این یک واقعیت است که روسیه درسال 2022 دیگر یک ابرقدرت تمام عیار نیست. تنها چیزی که نقطه قوت و برتری این کشور است، قدرت سخت نظامی آن است. بنابراین، این کشور در تلاش است تا با استفاده از این قدرت سخت نظامی، با توجه به امکانات و محدودیت هایی که دارد، منزلت پیشین خود به عنوان یک ابرقدرت را احیاء کند.

امروز، روسیه 3.2 درصد اقتصاد جهان را در اختیار دارد. بنابراین، روسیه یک بازیگر بزرگ در اقتصاد سیاسی دنیا به حساب نمی آید. روسیه بیشتر یک کشور رانتیر است. و تحت زعامت ولادیمیر پوتین سعی می کند تا شرایطی را به وجود بیاورد تا از مزیت ها و امکاناتی که در ظرف زمانی و مکانی فعلی در اختیار دارد بیشترین بهره را ببرد. مناقشه اوکراین برای روسیه یک مناقشه انتزاعی نیست. بلکه این مناقشه برای روسیه بسیار جدی است و گسترش ناتو به شرق، خط قرمز راهبرد دفاعی روسیه است. روسیه در حیات خلوت خودش تاب هیچ نوع تحرک از سوی غرب بر علیه مواضع خودش را ندارد و بلافاصله واکنش نشان می دهد. جنس این واکنش ها متفاوت است. در مورد اعتراضات قزاقستان که به اصطلاح می توانست زمینه بر هم زدن معادلات ژئوپلتیکی و سیاسی در منطقه باشد، روسیه مستقیماً وارد عمل شد و به اسم پیمان امنیتی فیمابین مردم را سرکوب کرد. اما مسأله اوکراین یک مسأله جدی تر است. اوکراین خط قرمز روسیه است. بعد از انقلاب مخملی ای که در اوکراین رخ داد، ضربه بزرگی به روسیه وارد شد.

بنابراین، تلاش روسیه آن است که از پیوستن تام و تمام اوکراین به ناتو پیشگیری کند. اگرچه شرایط جزیره خوک ها امروز بر اوکراین حکمفرما نیست ولی پوتین در تلاش است تا حداکثر استفاده را از فضای موجود برای تأمین منافع روسیه بکند. پوتین خوب می داند که از دست دادن اوکراین و پیوستن این کشور به ناتو، به معنای این است که صدای نفس های رقبایش را در پشت گردنش باید حس کند. بنابراین، من معتقدم که پوتین به این راحتی اجازه الحاق اوکراین به ناتو را نخواهد داد. استفاده از عوامل تجزیه طلب در داخل اوکراین برای برهم زدن معادلات موجود نیز جزو برنامه های پوتین است. نهایتاً، تهدیدهایی که از سوی پوتین و کرملین در خصوص عواقب الحاق اوکراین به ناتو مطرح می شود، به هیچ وجه یک بلوف سیاسی و نظامی نیست بلکه عین واقعیت است. روسیه درباره این مسأله جدی است.

اگر این ادبیات تند و به تعبیر رسانه های غربی، حتی "تهدید آمیز آغشته به توهین جنسی"، را پوتین به کار می برد، این پیام روشنی به غرب است که تحت هیچ شرایطی حاضر به از دست دادن اوکراین نیستیم.

ساعدنیوز: ادبیات پوتین در روزهای اخیر بسیار خصمانه و تند شده است به طوری که دیدار او با مکرون و کنفرانس خبری بعد از آن، حواشی بسیاری داشت. استفاده پوتین از عبارت: "خوشگله، بخوای نخوای باید تحملش کنی"! با واکنش شدید رسانه های غربی مواجه شده است. به طوری که برخی از این رسانه ها، استفاده پوتین از این عبارت را زشت و دارای "ّبار جنسی" دانسته اند. استفاده پوتین از این نوع عبارات به نظر حضرتعالی چه سیگنالی به غرب و مشخصاً ناتو می دهد؟

دکتر شهرام فتاحی: سال ها قبل فیلم طولانی "نبرد مسکو" را تماشا می کردم. در یکی از سکانس های این فیلم هیجان انگیز، دو برادری که با همدیگر در جنگ حضور داشتند نشان داده می شدند که یکی از آنها با یک نارنجک به سمت تانک دشمن می رود. برادرش به او می گوید که کشته خواهی شد! و در جواب می شنود: جای عقب نشینی نیست، چون پشت سر ما مسکو است! پوتین معنای پیوستن اوکراین به ناتو را خوب می داند. بنابراین، او مهیای یک جنگ تمام عیار برای پیشگیری از این رویداد تلخ برای روسیه است. با توجه به سوابق دیپلماتیک پوتین در کرملین، او را با قاطعیت میتوان کار کشته ترین دیپلمات حال حاضر جهان قلمداد کرد. او قواعد بازی را در عرصه دیپلماسی به خوبی می داند. تمام حرکت ها اعم از زبان بدن و کلماتی که توسط او به کار گرفته می شود معنادار است.

روابط بین الملل عرصه دفاع از منافع ملی است و ابزار تأمین منافع ملی هم قدرت است. پوتین خیلی خوب می داند که اگر روسیه محصور در حصار ناتو باشد، آینده ای جز تمکین و کرنش در برابر خواسته های غرب برای مسکو قابل تصور نخواهد بود. بنابراین، اولویت پوتین امروز دفاع از قلمرو روسیه است. در دوران جنگ سرد، مناطقی از جهان به عنوان مناطق نفود بلوک شرق و بلوک غرب تعریف می شدند و در آنها، جنگ های نیابتی رخ می داد. امروز برخلاف مورد قزاقستان، روسیه درباره اوکراین حتی حاضر به درگیری تمام عیار با غرب است. اگر این ادبیات تند و به تعبیر رسانه های غربی، حتی "تهدید آمیز آغشته به توهین جنسی"، را پوتین به کار می برد، این پیام روشنی به غرب است که تحت هیچ شرایطی حاضر به از دست دادن اوکراین نیستیم.

امروز وضعیت کنونی مطلوب روسیه نیست ولی در عین حال، پوتین حاضر نیست که همین وضعیت هم از دست بدهد. دیدار پوتین با رهبر جمهوری خلق چین و تأئید دعاوی چین درباره مالکیت تایوان نشان از شکل گیری یک مفصلبندی جدید در عرصه قدرت و سیاست در جهان است. البته این اتحاد در سایه روی کار آمدن یک دولت ضعیف در ایالات متحده آمریکا مهیا شده است. بایدن هم به لحاظ شخصیتی و هم به لحاظ سیاستگذاری ضعف های اساسی دارد. ترامپ وضعیت مشخص تری داشت فارغ از درست یا غلط بودن سیاست هایش، او موضع کاملاً مشخص و روشنی درباره مسائل منطقه ای و جهانی و راهبردهای آمریکا داشت. زمانی مائو رهبر فقید چین، از شوروی به امپریالیسم خطرناک تعبیر می کرد و امروز شاهد دوستی دو دشمن قدیمی در مقابل دشمن مشترک ثالث هستیم.

اگر حمله چین به تایوان و اشغال این جزیره، پیشتر امری نامحتمل و حتی بعید به نظر می رسید، امروز با شکل گیری این محور جدید و رابط قوی روسیه و چین، شاید بازگشت تایوان به چین امری کاملاً محتمل باشد. درباره عبارتی که از پوتین نقل کردید، باز تکرار می کنم که استفاده از چنین عبارتی یقیناً از سر تفنن یا مطایبه نبوده و یک پیام بسیار جدی به غرب دارد. روسیه درباره اوکراین، با ناتو، اروپا و آمریکا به هیچ وجه شوخی ندارد.

موشک های بالستیک و قاره پیمای روسیه در آنِ واحد می توانند تمام پایتخت های کشورهای اروپایی را با خاک یکسان کنند./ امروز وضعیت به گونه ای است که پوتین 2022 را با هیتلر 1939 مقایسه می کنند و حرف از تلاش برای مصالحه و امتیازدهی به پوتین است.

ساعدنیوز: سفر آقای مکرون به مسکو از عمق فاجعه ای که ممکن است رخ دهد خبر می دهد. در این سفر، باز آقای پوتین ترجیح داد تا از میز بزرگ برای ملاقات استفاده کند، هرچند در دیدار با رئیس جمهور آرژانتین مصافحه و دیدار صمیمی پوتین را با آقای آلبرتو فرناندز را شاهد بودیم. آقای پوتین در کنفرانس خبری با آقای مکرون به روشنی اعلام کرد که اگر اوکراین به ناتو بپیوندد و دعاوی خود مبنی بر تعلق کریمه به اوکراین را مطرح کند، طبق قانون خود ناتو این کشور به همراه کشورهای دیگر عضو ناتو از جمله فرانسه بر علیه روسیه اعلام جنگ کرده است و ما در این جنگ با کل اتحادیه اروپا خواهیم جنگید. حتی در پاسخ خبرنگار فرانسوی گفت که شاید به فرانسه هم حمله کنیم. خبرنگاران آمریکایی مستقر در اوکراین هم به نقل از پنتاگون خبر از جنگی قریب الوقوع می دهند. اگر شرایط فعلی اقتصاد اروپا را در نظر بگیریم، آیا آینده ای برای اروپا بعد از جنگ با روسیه قابل تصور است؟

دکتر شهرام فتاحی: دلیل استفاده زبان صریح و تخاصمی از سوی پوتین در این مسأله کاملاً روشن است. شریان انرژی اروپا دست روسیه است. امروز 70 درصد گاز اروپا توسط روسیه تأمین می شود. فقط تصور کنید که در زمستان اروپا این شریان قطع شود. چه آنارشی ای ممکن است در اروپا حاکم شود! حتی اگر اروپا تصمیم بگیرد که قطر یا ایران را جایگزین روسیه کند – هرچند روسیه در این خصوص هم هشدارهای لازم را به هر دو کشور داده است – این فرایند چندین ماه طول میکشد. اروپا و آمریکا در شرایط خوبی به سر نمی برند. ساختارهای اقتصادی و اجتماعی غرب به دلیل پاندمی کرونا واقعاً دچار آسیب های جدی شده اند. زمانی آمریکا پیشاهنگ برنامه های ناتو بود ولی امروز با استقرار بایدن در کاخ سفید این کشور در حوزه گراند پالیسی دچار یک تذبذب و تردید است. و این نقص بزرگی برای بازیگری در قامت ایالات متحده آمریکا است.

البته هنوز امیدهایی به عقلانیت سیاسی برای پیشگیری از یک جنگ خانمانسوز وجود دارد. ولی اگر جنگ رخ دهد، توان نظامی روس ها برای ضربه زدن به غرب، حیرت انگیز است. شما اینجا دیگر با تهدید کره شمالی مواجه نیستید. روسیه صاحب بزرگترین زرادخانه هسته ای دنیا است. موشک های بالستیک و قاره پیمای روسیه در آن واحد می توانند تمام پایتخت های کشورهای اروپایی را با خاک یکسان کنند. در نظریه بازی، ما یک بازی به نام بازی بزدل داریم. اگر به فرض محال، این جنگ رخ دهد. طبیعتاً هر دو طرف آسیب خواهند دید ولی اروپا بیشترین آسیب را متحمل خواهد شد. هم در کوتاه مدت هم در میان مدت و هم در بلند مدت.

امروز وضعیت به گونه ای است که پوتین 2022 را با هیتلر 1939 مقایسه می کنند و حرف از تلاش برای مصالحه و امتیازدهی به پوتین است. من معتقدم که با نظر به معادلات عقلانیت سیاسی و نیز به لحاظ معرفتی، الحاق اوکراین به ناتو در ظرف زمانی کنونی برای غربی ها میسر نیست. نکته بعدی این است که شما در اروپا با دولت رفاه مواجهید و مردم به حداکثرها عادت کرده اند. در حالی که مردم روسیه در سال 2022 چیز چندانی برای از دست دادن ندارند. بنابراین، شرایط اجتماعی نیز علاوه بر شرایط اقتصادی و نظامی به ضرر اروپا است.

اما ایران در این وضعیت باید چه کند؟ ما باید حداکثر استفاده را از بی ثباتی کنونی ببریم. نباید وارد منازعه بشویم. از بازه زمانی به وجود آمده باید نهایت استفاده را بکنیم تا این پیچ تند تاریخ کشور را به سلامت رد کنیم. حدود 2 الی 3 سال زمان برای فیصله این بحران نیاز هست و این فرصت خوبی است برای ما تا از به هم خوردن تمرکز قدرت های بزرگ بهره ببریم. ما باید در خط بحران بازیگران بزرگ حرکت کنیم.

دکتر شهرام فتاحی : مصائب و دشواری های احیای برجام از نقطه صفر!