بازار دوطرفه و فروش تعهدی در بورس
بازار دو طرفه یا معاملات دو طرفه به بازاری گفته می شود که در آن از کاهش قیمت سهم نیز می توان سود کسب کرد و حتی بدون مالکیت سهام می توان آنرا فروخت. اکثر بازار های بورس جهانی معاملات دو طرفه را برای کاربران خود فعال کرده اند.در بازار بورس ایران امکان سود از بازار نزولی تا بحال وجود داشته اما بصورت محدود که توضیح خواهیم داد. برای مثال شما اگر مالک سهامی بودید و پیش بینی روند نزولی داشته اید می توانستید سهام خود را در قیمت بالا بفروشید سپس، بعد از کاهش قیمت همان تعداد سهام را با مبلغ کمتری خریداری کنید، در نتیجه مقداری پول از مابه التفاوت فروش و خرید مجدد سهام بدست می آید و همان مقدار سهام را نیز در اختیار دارید. اما نمی توانستید سهامی را که مالک آن نیستید بفروشید و کسب سود کنید.
تاثیر بازار دوطرفه بر بورس
تاثیر ایجاد بازار دو طرفه در بورس را می توان از دیدگاه های متفاوت بررسی کرد. از یک سو منجر به افزایش نقدشوندگی و در نهایت کارایی بازار سهام خواهد شد، عرضه و تقاضا متعادل می شود، در روزهای صعودی بازار از افزایش هیجانی و بیش از حد قیمت ها جلوگیری خواهد کرد و در نتیجه مانع از حبابی شدن سهام شرکت ها می شود. همچنین به معامله گران حرفه ای بازار این امکان را می دهد تا از نتایج ارزیابی های خود در روندهای صعودی و نزولی بورس استفاده کنند و جایگاه تحلیل در بازار سهام ارتقا پیدا می کند.
اما از سوی دیگر در زمان رکود یا ریزش های سنگین بورس اگر محدودیتی ایجاد نشود می تواند شدت سقوط قیمت ها را افزایش دهد و امکان دستکاری قیمت ها بیشتر می شود. به همین منظور باید نظارت کامل و کنترل های لازم از سوی نهاد ناظر و سازمان بورس صورت گیرد.تجربه بورس های جهانی چطور بوده است؟
در سال های اخیر تلاش بسیاری در راستای ارتقای بازار سهام ایران در رقابت با بورس های جهانی شده است.فروش استقراضی در بورس های جهانی علیرغم اینکه انتقاداتی همواره به آن وارد می شد، موفقیت آمیز و بسیار به آنچه از ابتدای اجرای طرح پیش بینی می شد نزدیک است. البته فروش استقراضی می تواند تشدیدکننده یکسری بحران ها باشد، به همین منظور پس از بحران های سال ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ میلادی، محدودیت های فروش استقراضی در بسیاری از بورس های دنیا افزایش پیدا کرده است.
فروش تعهدی یا استقراضی چیست؟
فروش تعهدی یا فروش استقراضی (Short Selling) یک مفهوم در فروش تعهدی یک دارایی مثل سهام است که منجر می شود سرمایه گذاران در شرایط منفی بتوانند در بازار سرمایه فعال باشند و کسب درآمد کنند.این ساز و کار برای چند نماد خاص در بورس ایران از 4 اسفند 98 عملیاتی شد. فروش استقراضی مسئله جدیدی نیست و در بسیاری از بازارهای مالی مورد استفاده قرار میگیرد ولی با عنوان “فروش تعهدی” پای خودش را به تازگی به بورس ایران باز کرده است. دلیل نامگذاری این ابزار (که در بالا به زمان ساده آن را بیان کردیم) از فروش استقراضی به فروش تعهدی این است که در این ابزار فردی متعهد می شود سهامی را که فروخته شده از بازار بخرد و برگرداند. در واقع سهم را قرض نمی گیرد، بلکه متعهد به خرید و بازگرداندن آن می شود. از نظر عقد وکالت، این روش قابل قبول ترین شکلی است که می تواند برای فروش تعهدی اتفاق بیفتد.
قوانین فروش تعهدی در بازار بورس ایران
مقدمات اجرایی طرح فروش تعهدی سال گذشته توسط سازمان بورس انجام شده بود که در هفته های گذشته نهایی شد و اکنون در مرحله ی اجرا می باشد. هدف از فروش تعهدی استفاده از جریان های دو طرفه ی بازار است. یعنی سهامداران بتوانند با استفاده از ابزار فروش تعهدی هم در بازار صعودی و هم در بازار نزولی کسب سود کنند. فروش تعهدی به دلیل مشکلات شرعی و اسلامی اولین بار توسط ایران به صورت وکالتی انجام می شود. فروش تعهدی سه طرف دارد که عبارت اند از:
- کارگزار
- مالک سهام
- متقاضی (فردی که می خواهد اقدام به فروش تعهدی کند)
این معاملات بر مبنای عقد وکالت صورت می گیرد؛ یعنی متقاضی به وکالت از مالک سهام اقدام به فروش تعهدی می کند (کاملا آنلاین و برخط می باشد). همچنین تا ۵ درصد حجم شناور یک نماد، امکان فروش تعهدی وجود دارد. ساعات فروش تعهدی هم همانند سایر معاملات بازار از ساعت ۹ تا ۱۲:۳۰ می باشد.
مزایا و معایب فروش تعهدی
مزایای فروش تعهدی عبارت اند از:
- با عملی شدن این روش می توان شاهد افزایش حجم معاملات در بازار بود که می تواند کارایی بازار را بالا ببرد.
- با فروش تعهدی این امکان به سهامداران عمده داده می شود تا علاوه بر استفاده از سود سالانه سهام از این راه نیز سودی کسب کنند.
- با وجود ابزار فروش تعهدی، شاهد بازار دو طرفه در بورس ایران خواهیم بود که به کیفیت بازار کمک زیادی می کند.
معایب فروش تعهدی عبارت اند از:
- سوءاستفاده سفته بازان از روش فروش تعهدی برای کسب سودهای بیشتر.
- ایجاد ترس و نگرانی در سهامداران که ممکن است تنها با یک روز قرمز شدن بازار از این روش استفاده کنند و سرمایه خود را از دست بدهند (برای جلوگیری از این مورد می توان با اطلاع رسانی های صحیح افراد را آگاه کرد).
مزیت بازارهای دوطرفه و ابزار فروش تعهدی
بازارهای دوطرفه جذابیت بیشتری دارند و مزیت جالبی دارند. فروش تعهدی منجر خواهد شد سرمایه گذاران بتوانند در هر دو شرایط مثبت و منفی در بازار بورس فعال باشند و کسب درآمد کنند. بر این اساس، با بکارگیری این ابزار در بازار سرمایه، سرمایه گذاری که تصور می کند قیمت سهام یک شرکت بیش از اندازه رشد کرده یا در آینده احتمال کاهش قیمت آن سهم به دلایل بنیادین یا تکنیکالی وجود دارد می تواند آن را بفروشد و با کاهش قیمت سود کند.
سازکار ان به این شکل است که می تواند سهام را به وکالت از شخص دیگر (مالک سهام) بفروشد و هر زمان که خود یا مالک سهام اراده کرد مثل اوراق فروش رفته را برای مالک خریداری کند.البته این مراحل توسط کارگزاری ها انجام میشود و شما نیازی نیست درگیر این مسائل شوید. فقط کافی است سهم را بفروشید و در قیمت پایین تر بخرید و سود کنید، به همین سادگی!
فروش تعهدی چه بر سر بورس خواهد آورد؟
یکی از مهمترین مزایای فروش تعهدی افزایش تحلیل در بورس خواهد بود. در فروش تعهدی سرمایه گذار انتظار دارد قیمت یک سهم در یک بازه زمانی مشخص کاهش پیدا کند بنابراین با هدف کسب سود از این کاهش قیمت، به فروش سهم تحت مالکیت شخص دیگری اقدام کرده و با کاهش قیمت و بازخرید آن، از تفاوت قیمت فروش و بازخرید سود می کند. در واقع دوطرفه شدن بازار موجب ایجاد فضای تحلیل در بورس شده و مانع از افزایش حباب قیمتی در سهام می شود. این موضوع می تواند موجب کنترل هیجان کاذب در بورس شده و به رونق پایدار بورس کمک کند.
ایجاد بازار دو طرفه در بورس همچنین می تواند منجر به افزایش نقدشوندگی و در نهایت کارایی بازار سهام شده و عرضه و تقاضا متعادل شود. همچنین به معامله گران حرفه ای بازار این امکان را می دهد تا از نتایج ارزیابی های خود در روندهای صعودی و نزولی بورس استفاده کنند و جایگاه تحلیل در بازار سهام ارتقا پیدا می کند.
از سوی دیگر در زمان رکود یا ریزش های سنگین بورس اگر محدودیتی ایجاد نشود می تواند شدت سقوط قیمت ها را افزایش دهد و امکان دستکاری قیمت ها بیشتر می شود. به همین منظور باید نظارت کامل و کنترل های لازم از سوی نهاد ناظر و سازمان بورس صورت گیرد.