برقع، هنر دست بانوان هرمزگانی

برقع یا به قول زنان بومی هرمزگان "بُرکه" که نوعی پوشش چهره زنان به شمار می رود، این روزها مورد استقبال و استفاده جوان تر ها قرار ندارد که با به دست رفتن این تمایل برای استفاده به عنوان یک پوشش، رونق و بازار برقع نیز کم کم در حال از دست رفتن است. این در حالیست که هنوز هم در بازارها و برخی از فروشگاه های لباس سنتی هرمزگان برقع یافت می شود اما استفاده از آن نسبت به سالیان گذشته کمتر شده است.

برقع

برقع (یا برکه) نوع پوشش و یا حجاب زنانه است که از گذشته های دور در اکثر روستاهای جزیره برای محافظ پوست صورت از گزند تابش شدید نور خورشید مورد استفاده بوده و در عین حال گونه ای زینت محلی نیز بوده است و به همین جهت در شکل های متنوعی طراحی و اجراء می شود. برقع، نقابی با رنگ ها و طرح های مختلف است که معمولآ از بالای ابرو تا زیر بینی را می پوشاند و از زمان های بسیار قدیم و اوج آن به دوران کشف حجاب برمی گردد که زنان روستا با آموزش فرزندان این هنر را نسل به نسل حفظ و منتقل کرده اند.

برقع در اسلام

در کشورهای عربی حاشیهٔ خلیج فارس پوشیدن برقع از دوران بسیار دور رایج بوده است. شکل «برقع» در مناطق مختلف تفاوت دارد، مثلاً برقع هایی که زنان ساحل می پوشیدند با برقع هایی که زنان شحوح که در کوهستان و رؤوس الجبال زندگی می کنند، بسیار فرق داشت. همچنین برقع هایی که زنان بعضی از مناطق عمان می پوشیدند نیز با همدیگر اختلاف کلی داشت. امروزه در امارات تنها بعضی از خانم های بزرگسال برقع می پوشند، اما بانوان جوان امروزه کمتر از این نوع پوشش استفاده می کنند. طبق بررسی هایی که انجام شده است تا ۳۰ سال آینده در امارات برقع به کلی ناپدید خواهد شد. البته در امارات پوشیدن برقع بیشتر جنبهٔ تزئینی دارد؛ و از لباس های شرعی یا اسلامی به شمار نمی آید و یکی از لباس های سنتی این کشور است.

برقع در ایران

برقع در ایران تا دوره قاجار استفاده می شد و بعد از این دوره به علت سیاست کشف حجاب رضاشاه٬ دیگر از برقع استفاده نشد. بعد از خلع رضاشاه فقط مردم استان هرمزگان از برقع استفاده می کنند که در بندرعباس و توابع ان بُرکه (Borke) و در مناطقی از بندر لنگه بَتوُله(Batoole)می گویند و همچنین مناطقی از استان سیستان و بلوچستان نیز استفاده می کنند و به آن برکه می گویند.

کاربرد برقع

برقع اما پوششی است که در گذشته زنان جنوب برای حفظ حجاب و جلوگیری از آفتاب سوختگی از آن استفاده می کردند که بسته به منطقه ای که در آن بودند رنگ این پوشش نیز می توانست متفاوت باشد. برقع روبنده ای به شکل مستطیل یا نیم دایره از جنس پارچه یا چرم است که صورت را می پوشاند و از پشت سر به وسیله دو بند و گره به هم وصل می شود، قسمتی از آن نیز برای چشم ها و تنفس باز است. امروزه بیشترین طرفداران یا به قولی مصرف کنندگان این پوشش را زنان روستایی و یا شهرنشینانی تشکیل می دهند که میان سال و یا پیر هستند و همچنان از سنت قدیمی پیروی می کنند. حتی امروزه بسیاری از این برقع ها کارکرد اصلی خود را از دست داده و کارکردی زینتی به خود گرفته است و یا در بسیاری از فعالیت های هنری مانند تئاتر از آنها استفاده می شود. با اینکه دیگر این هنر و یا به زبان بهتر این روپوش را نمی توان در فروشگاه ها و بازارهای عمومی یافت اما هنوز زنانی در قسمتی هایی از هرمزگان به دوخت این برقع ها مشغولند. هنر دوخت برقع در شرق هرمزگان رونق بیشتری دارد.

رنگ در برقع

برقع ها رنگ های متفاوتی دارند و بسته اینکه در کدام ناحیه از هرمزگان زندگی می کنید یا اینکه دختر جوان باشید یا زنی بیوه شکل و رنگ آنها تغییر می کند و این بدین معنی است که مخاطب فرد برقع دار در زمان های گذشته به خوبی متوجه وضعیت تاهل بانوان و یا حتی وضعیت خانوادگی و جایگاه اجتماعی آنها با دیدن برقع می شد. برقع های زرد یا نارنجی رنگ معمولا متعلق به دختران جوان است و نوعروسان و زنان متاهل جوان از رنگ های قرمز و نارنجی استفاده می کنند اما زنان مسن تر و آنها که بچه های بزرگ تر دارند از برقع هایی استفاده می کنند که دور آنها مشکی است و زنان مسن و بیوه از برقع های مشکی استفاده می کنند.

انواع برقع

از انواع برقع می توان به برقع بلوچی، بندری (بندرعباسی)، سوروچی (سورو نام یکی از محلات قدیمی بندرعباس)، عربی یا جزیره ای، دوقینیچی، هرمزی و کویتی نام برد اما باید خاطر نشان کرد که بیشتر برقع های رنگی متعلق به قسمت های شرق هرمزگان مانند جاسک، بشاگرد، میناب و سیریک هستند که معمولا سوزن دوزی شده اند اما برقع های مناطق دیگر غالبا مشکی یا نیلی رنگ هستند.

در توضیح هر کدام از این نوع برقع می توان گفت؛ برقع بلوچی از کتان و ابریشم تهیه می شود شکلی مستطیلی دارد و معمولا قرمز رنگ است. برقع بندری (بندرعباسی) بیشتر از پارچه شیله مشکی تهیه شده و مستطیل شکل است و پایین آن به شکل منحنی است. برقع عربی یا جزیره ای که بیشتر در قشم استفاده می شود کوتاه و مثل نواری مشکی روی ابروها را می پوشاند و روی بینی و لب ها نواری پهن تر دارد. برقع دوقینی چی مانند برقع عربی است اما قسمت زیر آن باریک است. برقع هرمزی قسمت پیشانی و روی لب ها به صورت یک خط باریک به عرض یک سانتی متر است قسمت بالای ابروها در آن نازک و قسمت روی لب ها کلفت و مثل سیبیل مردان منحنی است. برقع کویتی معمولا مانند روبنده سرتاسر صورت را می پوشاند و تنها قسمت چشمش باز است این برقع سیاه رنگ است و از پارچه های نخی و پلی استر تهیه می شود.

سخن آخر

در برخی از مناطق هرمزگان مانند بندرلنگه به برقع بتوله نیز گفته می شود و هنوز در روستاها زنان از برقع های گوناگونی استفاده می کنند که به یقین می توان گفت استفاده کنندگان فعلی از برقع در هرمزگان شاید آخرین نسل از زنانی هستند که از این هنر و سنت استفاده می کنند. خوشحال می شویم اگر نظرات خود را با ما در میان بگذارید.

آشنایی با هنر مفرغ کاری