شرایط کلاهبرداری در معاملات چگونه است؟! + آشنایی با مفهوم حقوقی تدلیس 

غالبا اشخاص پیش از انجام معامله، در رابطه با جزئیات و شرایط موضوع مورد معامله صحبت نموده و کیفیات و ویژگی های آن را بیان می نمایند. در این میان، ممکن است که یکی از طرفین معامله، مجموعه اعمال فریبنده و نیرنگ‌ آمیزی را انجام دهد تا به هر نحو، معامله صورت گیرد.

در چنین مواقعی، قانون گذار به حمایت از فرد فریب خورده پرداخته و این حق را برای وی در نظر گرفته است که با استفاده از خیار تدلیس، معامله را به صورت یک جانبه، بر هم بزند یا این که به تنظیم دادخواست و شکوائیه اقدام نماید. از آن جایی که اکثر افراد ممکن است در حین معاملات با چنین اعمالی مواجه شوند، اطلاع از جزئیات تدلیس در معامله امری ضروری قلمداد می گردد.

تدلیس در معامله، بنابر تعریف قانون مدنی، به معنای انجام عملیاتی است که موجب فریب طرف معامله شود. تدلیس، تنها در موضوعات حقوقی حاکم نبوده، بلکه افراد می توانند با تکمیل نمونه شکواییه کیفری، به طرح شکایت از عملیات فریبکارانه، نظیر کلاهبرداری، بپردازند. امکان دفاع در برابر ادعای طرف دعوا، از طریق تنظیم لایحه دفاعیه امکان پذیر است.

تدلیس در معامله چیست؟

خیار یا خیار فسخ معامله، در اصطلاح حقوقی به معنای حق برهم‌ زدن یک‌ جانبه قرارداد می‌باشد. مطابق با ماده 396 قانون مدنی، ده نوع خیار، در قانون برای طرفین معامله پیش بینی شده است که برخی از آنان اختصاص به فروشنده، برخی اختصاص به خریدار و تعدادی از آن ها نیز میان، فروشنده و خریدار مشترک می‌باشد که از جمله آن می توان به خیار تدلیس در معامله اشاره نمود.

در پاسخ به این پرسش که تدلیس در معامله چیست؛ می بایست به ماده 438 قانون مدنی مراجعه نمود. مطابق با این ماده: «تدلیس عبارت است از عملیاتی که موجب فریب طرف معامله شود.» به طور مثال، چنانچه فروشنده وسیله ای برقی را ساخت کشور ژاپن معرفی کند، درصورتی که آن وسیله ساخت کشور چین باشد یا تابلوی نقاشی هنرمندی را به هنرمند دیگر نسبت دهد، مرتکب تدلیس در معامله شده است.

بنابراین، در مواردی که، بین دو نفر معامله ای صورت گیرد که در طی آن، هر یک از خریدار یا فروشنده، صفتی را با فریب به جنس خود نسبت بدهد که آن مال، دارای ویژگی های گفته شده نباشد یا فاقد صفات ذکر شده باشد و طرف مقابل با توجه به داشتن همان صفات، جنس را خریداری نماید، تدلیس در معامله نموده است.

شرایط تحقق تدلیس در معامله

بنابر ماده 438 قانون مدنی، تدلیس به مجموعه عملیاتی گفته می‌شود که موجب فریب طرف معامله شود. در چنین مواقعی، برای طرف فریب خورده، حق فسخ معامله ایجاد می‌شود. با این حال، برای این که تدلیس در معامله محقق شود، می‌بایست شرایطی وجود داشته باشد که از آن با عنوان شرایط تحقق تدلیس در معامله یاد شود.

برای تحقیق تدلیس در معامله، وجود و احراز دو شرط ضروری می باشد که شامل انجام عملیات و هم چنین فریب دادن طرف دیگر می شود. این دو شرط می بایست به صورت توامان با یکدیگر وجود داشته باشند تا عنوان تدلیس صدق نماید و وجود هر یک بدون دیگری باعث تحقق تدلیس نمی گردد. علاوه بر این، عملیات فریب دادن باید قبل از عقد قرارداد اتفاق افتاده باشد، بنابراین، چنانچه این اتفاقات بعد از عقد رخ دهد، تدلیسی در معامله رخ نداده است.

به عقیده بسیاری از حقوقدانان، برای تحقق تدلیس، سوء‌ نیت و به عبارت دیگر، عمد و قصد فریب لازم است و توصیف غیرواقعی کالا به اشتباه، تدلیس در معامله محسوب نمی شود. به موجب ماده 439 قانون مدنی، اگر فروشنده تدلیس نموده باشد، مشتری حق فسخ بیع را خواهد داشت و همچنین است بایع نسبت به ثمن شخصی در صورت تدلیس مشتری.

از دیگر شرایط تحقق تدلیس در معامله است که یک وصفی به موضوع مورد معامله نسبت داده شده باشد که در آن وجود ندارد؛ یا این که عیوب آن پنهان گردد. بنابراین، چنانچه عیب بدون پنهان کاری و آشکارا در مورد معامله وجود داشته باشد و فروشنده نیز تلاشی برای پنهان کردن آن نداشته باشد، اختیار فسخ معامله بر حسب تدلیس، برای فروشنده به وجود نخواهد آمد.

تدلیس در معامله در قانون مدنی

قانون مدنی، به منظور حمایت از شخص فریب خورده (اعم از خریدار و فروشنده) برآمده و موادی از قانون مدنی را به بیان احکام، شرایط و موارد خیار تدلیس در معامله اختصاص داده است. تدلیس در معامله در قانون مدنی، شامل مواد 396، 438 تا 440 و هم چنین، ماده 764 می‌گردد.

در ماده 396 قانون گذار، کلیه خیارات موجود در قانون مدنی را ذکر نموده که خیار تدلیس، یکی از موارد آن می باشد. متن ماده در این خصوص بیان می دارد: «خیارات از قرار ذیل اند: خیار مجلس، خیار حیوان، خیار شرط، خیار تاخیر ثمن، خیار رویت و تخلف وصف، خیار غبن، خیار عیب، خیار تدلیس، خیار تبعض صفقه و خیار تخلف شرط.»

ماده 438 تا 440 قانون مدنی به بیان تعریف، فوری بودن خیار تدلیس و برخورداری فروشنده و خریدار (هر دو)، از این خیار پرداخته است. بنابراین، نمی توان خیار تدلیس در معامله را مختص خریدار یا فروشنده دانست، بلکه هر طرف که مورد تدلیس واقع شود، می تواند از این خیار استفاده نماید. ماده 764 این قانون نیز به مسئله تدلیس در معاملات صلح پرداخته است که بر طبق آن، تدلیس در صلح نیز موجب خیار فسخ است.

نمونه شکواییه تدلیس در معامله

تدلیس در معامله را می توان از جنبه های کیفری نیز بررسی نمود. به موجب ماده 1 قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء و اختلاس و کلاهبرداری، هر کس از راه حیله و تقلب مردم را به وجود شرکت ها یا تجارت خانه ها یا کارخانه ها یا موسسات موهوم یا به داشتن اموال و اختیارات واهی فریب دهد یا به امور غیر واقع امیدوار نماید و یا اسم و یا عنوان مجعول اختیار کند و به یکی از وسایل مذکور و یا وسایل تقلبی دیگر وجوه و یا اموال یا اسناد و یا امثال آن ها را تحصیل کرده و از این راه مال دیگری را ببرد کلاهبردار محسوب می شود.

قانونگذار به منظور حمایت از زیان دیدگان، کلاهبرداری را جرم انگاری نموده و برای آن مجازات تعیین کرده است. به موجب ماده 1 همین قانون، فرد فریب دهنده، علاوه بر رد اصل مال به صاحبش، به حبس از یک تا 7 سال و پرداخت جزای نقدی معادل مالی که اخذ کرده، محکوم می شود. افراد به منظور شکایت از جرم کلاهبرداری که به نوعی تدلیس و فریب در معامله است، می بایست با استفاده از نمونه شکواییه تدلیس در معامله به شکایت از این جرم بپردازند که یک نمونه آن در قسمت زیر ارائه داده شده است.

افراد به منظور تنظیم شکوائیه می بایست به اطلاعاتی نظیر نام شاکی، نام پدر و آدرس و نشانی او، نام مشتکی عنه و نشانی او، تاریخ وقوع جرم، محل وقوع جرم، موضوع شکایت، دلایل و مستندات، شرح شکایت و .... دسترسی داشته باشد. در حال حاضر افراد می توانند از طریق مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و داشتن حساب کاربری ثنا، شکایت خود را ثبت نمایند.