هنگامی که شخصی فوت می کند ممکن است مال و اموالی از او باقی بماند و یا دارای حقوق و تکالیفی باشد که بعد از فوت او باید تکلیف کلیه اموال، حقوق و تعهدات او مشخص گردد. در مقاله حاضر ابتدا لازم است با معنی و مفهوم ترکه آشنا شویم. ترکه در لغت به معنای میراث، اموال، کلیه دارایی و حقوق و تعهدات متوفی است که بعد از فوت شخص به جا می‌ماند. آنچه در تعریف حقوقی ترکه می‌توان بیان کرد به طور کلی شامل تمامی اموال از جمله اموال منقول و غیرمنقول و سهام و وجه نقد متوفی و همچنین کلیه تعهدات او اعم از مالی و غیرمالی که متوفی قبل از فوت ملزم به انجام آنها بوده است و همینطور شامل تمام طلب هایی می شود که هنوز تاریخ سررسید آنها نرسیده یا هنوز وصول نشده است، می‌باشد. زمانی که شخصی فوت می کند تمام اموال و حق و حقوق قانونی او پس از قبول ترکه توسط وراث و پرداخت کلیه دیون، به صورت قهری به آنها منتقل می شود و وراث در این شراکت اجباری حق انتخاب نخواهند داشت و مشاعا در تمام ماترک سهیم خواهند بود. برای اینکه بدانید تقسیم ترکه چیست و مراحل آن در دادگاه به چه صورت است تا انتهای مقاله همراه ما باشید.
پس از فوت متوفی اگر از وی وصیت نامه‌ای به جا مانده باشد که در آن در خصوص ثلث و نحوه تقسیم ترکه اعلام نظر شده باشد، این سند در جایگاه نخست قرار دارد و پس از پرداخت هزینه کفن و دفن و تجهیز و دیون متوفی و عمل کردن به وصیت، کلیه اموال میان بازماندگان به صورتی که در وصیت نامه ذکر شده تقسیم خواهد شد. اگر وصیت نامه ای در میان نباشد اما کلیه وراث نسبت به پرداخت کلیه هزینه ها و دیون و قبول ماترک و نحوه تقسیم آن توافق داشته باشند در صورتی که در بین وراث شخص محجور یا غائبی وجود نداشته باشد می توانند به تقسیم ماترک براساس توافق و تراضی حاصله بپردازند. در غیر این صورت یعنی زمانی که وصیت نامه‌ای موجود نباشد و توافقی هم حاصل نشود و همینطور زمانی که در بین وراث محجور یا غائبی وجود داشته باشد به موجب ماده 300 قانون امور حسبی هر یک از ورثه می‌توانند از دادگاه درخواست تقسیم سهم خود را از سهم سایر ورثه بخواهند.
همچنین به موجب ماده 301 قانون امور حسبی، ولی و وصی و قیم هر وارثی که محجور باشد و امین غائب و جنین و کسی که سهم‌الارث بعضی از ورثه به او منتقل شده است و موصی‌له و وصی راجع به موصی‌به در صورتی که وصیت به جزء مشاع از ترکه شده باشد، حق درخواست تقسیم را دارند.
نکته قابل اهمیت این که به موجب ماده 303 قانون مزبور هرگاه یکی از ورثه متوفی، غائب مفقودالاثر باشد و وکیل نداشته باشد و درخواست تقسیم اموال متوفی از سوی سایر وراث بشود بدواً برای غائب، امین معین شده و بعد تقسیم به عمل می‌آید.
در خصوص زمان تقدیم این درخواست قانونگذار مهلت زمانی تعیین نکرده و به موجب ماده 302 قانون امور حسبی نسبت به درخواست تقسیم، مرور زمان جاری نیست و کسانی که ذی حق در درخواست تقسیم هستند هر زمانی می‌توانند این درخواست را ارائه نمایند.
برای اینکه بتوانید قانونا جهت تقسیم ماترک اقدام کنید و به اموال متوفی دسترسی یابید در ابتدای امر می بایست نسبت به دریافت گواهی انحصار وراثت اقدام کنید در واقع دریافت گواهی انحصار وراثت اولین اقدامی است که باید بعد از فوت متوفی و قبل از تقسیم ماترک انجام دهید.
گواهی انحصار وراثت از جمله اسناد اولیه برای تقسیم ماترک متوفی شناخته می شود. این گواهی سندی رسمی است که به موجب قانون تنظیم می شود و طبق آن تمامی ارگان ها و سازمان ها ملزم به رسمیت شناختن این سند می باشند، محتوای این سند شامل زمان دقیق فوت و همچنین اسامی وراث قانونی شخص متوفی خواهد بود که به موجب بند 3 ماده 11 قانون شوراهای حل اختلاف، صدور این گواهی در صلاحیت شورای حل اختلاف خواهد بود.
پس از صدور گواهی انحصار وراثت اشخاصی که ورثه شخص متوفی به حساب می آیند می توانند با ارائه درخواست تقسیم که البته در رویه باید در برگه دادخواست تنظیم گردد به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی روند تقسیم ترکه را آغاز کنند.
پس از دریافت گواهی انحصار وراثت در صورتی که ورثه متعدد باشند هریک از آنها می توانند از دادگاه آخرین اقامتگاه متوفی نسبت به درخواست تقسیم سهم خود از سهم سایر وراث اقدام نمایند البته در رویه این درخواست باید در قالب دادخواست باشد و در قسمت خواهان نام متقاضی تقسیم و در قسمت خوانده اسامی کلیه وراث و در شرح دادخواست نام متوفی و آخرین اقامتگاه وی قید گردد.
پس از سپری کردن مراحل فوق، دادگاه برای رسیدگی به موضوع تعیین وقت می کند و متقاضی و اشخاص ذی‌نفع را احضار می‌نماید. در صورتی که وراث نسبت به تقسیم ماترک تراضی نمایند قاضی صورت جلسه ای مبنی بر تراضی افراد تنظیم و به امضای آنها می رساند و اگر در بین وراث غائبی باشد که در جلسه تراضی حاضر نباشد دادگاه اخطاری مبنی بر اعلام نظر در خصوص رضایت یا عدم رضایت را به ایشان ابلاغ می کند و اگر ایشان ظرف مدت مقرر اعلام نظر نکند برمبنای صورتمجلس تنظیمی عمل خواهد شد البته اگر توافقی در این خصوص بین وراث حاصل نگردید دادگاه بر اساس قانون عمل خواهد کرد به طوری که ابتدا کلیه اموال اعم از منقول و غیرمنقول را برای ارزیابی به کارشناس ارجاع می دهد و سپس به تعیین سهم هریک از وراث و تعدیل آن می پردازد و سپس سهم هریک را با قرعه مشخص می نماید و در صورتی که بخشی از ماترک قابل تعدیل و تقسیم نباشد آن اموال فروخته شده و بهای آن بین وراث به میزان سهام هریک تقسیم می شود.
البته باید گفته شود که آنچه در دادگاه درخصوص تقسیم مارترک صادر می شود حکم است و قانونا قابل اعتراض و تجدیدنظرخواهی خواهد بود.
بر اساس ماده 20 قانون آیین دادرسی مدنی، کلیه دعاوی راجع به ترکه متوفی اگر چه خواسته، دین و یا مربوط به وصایای متوفی باشد تا زمانی که ترکه تقسیم نشده در دادگاه محلی اقامه می شود که آخرین اقامتگاه متوفی در ایران بوده است و اگر آخرین اقامتگاه متوفی معلوم نباشد، رسیدگی به دعاوی یاد شده در صلاحیت دادگاهی است که آخرین محل سکونت متوفی در ایران، در آن حوزه بوده است.
درصورتی که متوفی بدون وارث باشد و یا وارث او معلوم نباشد و زمانی که متوفی بدون وارث برای اجرای وصیت خود وصی معین نکند به درخواست دادستان یا ذی نفع برای اداره ترکه متوفی باید مدیر ترکه مشخص شود و مدیر ترکه هم باید به خارج کردن موضوع وصیت و پرداخت کلیه دیون و واجبات مالی متوفی و سپس اداره ترکه بپردازد. اگر از تاریخ تحریر ترکه ده سال بگذرد و وارثی برای متوفی پیدا نشود کلیه اموال به دولت منتقل خواهد شد.
