چک بلامحل چیست؟ و مجازات آن چیست؟

چک بی محل یعنی چه؟

ابتدا گفت که چک برگه یا نوشته ای است که به وسیله آن صادر کننده آن به بانک دستور می دهد تا همه یا بخشی از پول یا وجهی که نزد آن هست به شخص دارنده چک بپردازد و همچنین چک باید دارای تاریخ و امضا و مبلغ و محل صدور باشد و موضوع بسیار مهم این است که صادر کننده باید در حساب جاری خود به اندازه مبلغی که در چک می نویسد وجه داشته باشد تا زمانی که چک به بانک ارائه می شود مبلغ کافی را داشته باشد تا به دارنده داده شود و در غیر این صورت چک برگشتی محسوب می گردد به عبارت دیگر چک بلامحل یا چک برگشتی چکی است که صادر کننده آن پول یا وجه کافی در نزد بانک ندارد و چک برگشت می خورد و در این صورت دارنده می تواند از طریق مراجعه به مراجع قضایی از صادر کننده چک شکایت نماید و وجه چک را دریافت نماید .برای پاسخ به این سوال بهتر است که از قسمت دوم آن شروع کنیم. در واقع «محل چک» همان گونه که از ماده ۳۱۰ قانون تجارت قابل استنباط است، از وجوهی تشکیل می شود که صادرکننده چک نزد محال علیه دارد. در عمل، محال علیه چک همیشه یک بانک یا موسسه اعتباری مشابه آن است. امروزه بانک ها علاوه بر وجوه نقدی، میزان اعتباری را با در نظر گرفتن شرایط خاص به صادرکننده چک تخصیص می دهند که این اعتبار نیز می تواند «محل چک» را تشکیل دهد. ماده ۳ قانون صدور چک درباره ضرورت وجود محل چک صراحتا چنین مقرر داشته که: «صادرکننده چک باید در تاریخ مندرج در آن معادل مبلغ مذکور در بانک محال علیه وجه نقد داشته باشد…». چرا که چک سندی است که به محض رویت محال علیه باید پرداخت شود. به همین دلیل صادر کننده در زمان صدور چک باید محل آن را به صورت نقد و یا اعتبار قابل استفاده نزد بانک تامین کرده باشد. ضمن آنکه صادر کننده پس از صدور چک نیز نباید محل چک را شخصا دریافت یا آن را به شخص دیگری واگذار کند. با ارائه این توضیحات مفهوم «چک بی محل» مشخص است. در واقع هرگاه صادرکننده چک در تاریخ مندرج در آن معادل مبلغ مذکور در بانک محال علیه وجه نقد نداشته باشد یا پس از صدور چک تمام یا قسمتی از وجهی که به اعتبار آن چک صادر کرده به صورتی از بانک خارج کند یا دستور عدم پرداخت وجه چک را بدهد، اصطلاحا چک بی محل یا بلامحل صادر شده است. متاسفانه صدور چک بلامحل از موضوعات مبتلا به جامعه است به طوری که امروزه اشخاص حقیقی و حقوقی بدون داشتن پشتوانه اقدام به صدورچک می کنند.

در چه صورتی، افراد می توانند چک را برگشت بزنند

اگر اشخاص با یکی از این موارد مانند نبودن وجه نقد یا کافی نبودن آن، صدور دستور عدم پرداخت وجه چک به بانک از طرف صاحب حساب، تنظیم چک به صورت نادرست از قبیل عدم مطابقت امضا، اختلاف در مندرجات چک و قلم خوردگی و نیز صدور چک از حساب مسدود مواجه شدند، می توانند چک را برگشت بزنند. اما نکته مهم آن است که وصف کیفری و حقوقی زمانی مطرح می شود که دارنده چک برگشتی، نسبت به مدت زمان قابل قبول برای طرح شکایت آگاهی ندارد. طبق ماده ۱۱ قانون صدور چک، مهلت شکایت کیفری علیه صادرکننده چک ۲ دوره ۶ ماهه است. یعنی ، حداکثر تا ۶ ماه پس از تاریخ صدور چک است که دارنده چک می تواند آن را برگشت زده و گواهی عدم پرداخت دریافت کند. بنابراین اگر در این مدت، دارنده چک آن را به بانک ارایه نداده و مقدمات شکایت را فراهم نکند، این مهلت از بین می رود و دیگر قابل تعقیب کیفری نیست. ۶ ماه دوم از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت است. اگر دارنده چک در مهلت ۶ ماه پس از تاریخ صدور، چک را به بانک برده و در صورت نبود وجه نقد در حساب، آن را برگشت زده و گواهی عدم پرداخت از طرف بانک صادر شود، از این تاریخ وی نیز ۶ ماه وقت رسیدگی کیفری در محاکم دادگستری را خواهد داشت. این موارد برای مواقعی است که اگر دارنده چک در مهلت های یاد شده، اقدامی انجام ندهد، دیگر امکان شکایت کیفری و محکوم کردن صادرکننده چک به مجازات هایی که در قانون ذکر شده است، وجود ندارد و می توان از طریق طرح دعوای حقوقی و تقدیم دادخواست به دادگاه صالح تنها به طلب مادی و خسارت های وارده دست یافت که این امر مستلزم جریان طولانی دادرسی است و دارندگان چک بی محل تمایل چندانی به استفاده از آن را ندارند. دارنده در صورتی که چک را نزد بانک ببرد و صادر کننده وجه کافی در حساب خود نداشته باشد دارنده می تواند چک را برگشت بزند به عبارت دیگر چک در این صورت بلامحل تلقی می گردد . مطابق ماده 12 قانون صدور چک، مواردی که می توان چک را برگشت زد از قرار زیر است:

• دارنده به بانک مراجعه کند و صادر کننده وجه نقد کافی در حساب نداشته باشد و یا صاحب حساب تمام یا قسمتی از وجه چکی که صادر کرده است را از حساب بانکی برداشت نماید.
• صادر کننده با آگاهی نسبت به بسته بودن حساب خود چک صادر کند و یا بعد از صادر کردن چک حساب خود را مسدود نماید و دانده نتواند چک خود را وصول کند .
• زمانی که صادر کننده چک دستور دهد که وجه به دارنده چک پرداخت نشود در این صورت چک برگشت می خورد و دارنده می تواند برای وصول آن از طریق مراجع قضایی اقدام نماید.
• در صورتی که چک به صورتی تنظیم شده باشد که بانک به دلایلی مانند قلم خوردگی ، عدم مطابقت امضا و یا اختلاف در مندرجات چک از پرداخت وجه به دارنده چک خودداری کند.
• نکته قابل توجه این است که در صورت وجود هر یک از موارد فوق دارنده چک می تواند چک را برگشت بزند و پیگیری برای وصول چک می تواند از طریق کیفری و با ارائه شکواییه چک بلا محل باشد به دادسرا پیگیری شود و یا می تواند برای وصول از طریق حقوقی اقدام نماید که با ارائه دادخواست چک بلا محل به دادگاه عمومی محل وقوع جرم ( بانک محال علیه ) بنماید و یا از طریق ثبت اقدام به وصول کند بدین صورت که با معرفی اموال از فرد صادر کننده چک از طریق اداره ثبت انجام می شود که اقدام از هر یک از طرق فوق دارای شرایط و ضوابطی است.

در چه مواردی تعقیب و مجازات کیفری انجام می شود

مطابق قانون در صورتیکه یکی از موارد زیر در مسئله چک وجود داشته باشد دارنده چک نمیتواند در خواست تعقیب و مجازات کیفری صادرکننده را بخواهد و فقط میتواند از طریق مراجع قضایی حقوقی وجه چک و خسارات خود را مطالبه کند، یا توقیف اموال و دارایی صادر کننده را بخواهد. این موارد به شرح زیر هستند:

1. چک سفید امضا داده شده باشد.
2. چک بابت تضمین انجام تعهد یا تضمین انجام معامله صادر شده باشد.
3. وصول چک منوط به تحقق شرطی شده باشد.
4. چک وعدهدار باشد یعنی تاریخ واقعی صدور چک مقدم بر تاریخ مندرج در چک باشد.
5. چک بدون تاریخ صادر شده و یا سفید امضا داده شده باشد.
6. چک بابت معاملات نامشروع و یا ربا صادر شده باشد.

دارنده چک تا شش ماه از تاریخ صدور چک، برای وصول به بانک مربوطه مراجعه کند و ظرف شش ماه نیز از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت چک، شکایت خود را به دادسرای محل وقوع جرم ارائه نماید وگرنه حق شکایت کیفری ندارد و تنها میتواند ازطریق حقوقی وجه چک را مطالبه کند. اما همه چیز در همین چند مورد خلاصه نمیشود و گاهی صادر کننده چک با علم و اگاهی کامل از بسته بودن حساب خود چک میکشد که در این صورت پیگیریهای قضایی هم متفاوت خواهد بود.

نحوه صحیح نوشتن انواع چک