خاموش شدن توپخانه رسانه ای بر علیه برجام یکی از عوامل تخفیف بحث از برجام است. وقتی دولت قبل دیگر در قدرت حضور ندارد، دولت کنونی در معرض آتش تهیه توپخانه مزبور است و طبیعی است که دیگر، این توپخانه کار نکند.
ساعدنیوز: به نظر می رسد فضای رسانه ای و سیاسی کشور به مرحله بی تفاوتی نسبت به برجام به عنوان ابرچالش بین المللی جمهوری اسلامی ایران رسیده است؛ در حالی که بسیاری از ساحات زیست جهان ایرانی از جمله اجتماع و اقتصاد به شدت تحت تأثیر این ابرچالش است. برخی معتقدند که دولت سیزدهم از زمان حضور خود در پاستور در تلاش بوده است که این فضای بی تفاوتی را نسبت به این ابرچالش به وجود آورد و آن را به عنوان یک مسأله عادی مطرح کند. تحلیل حضرتعالی درباره فضای راکد رسانه ای درباره برجام و نقش دولت در رقم خوردن این رکود چیست؟
دکتر حسن بهشتی پور: در گذشته برجام یک نقطه قوت و دستاورد بزرگ برای دولت مستقر (دولت تدبیر و امید) محسوب می شد. واقعیت این است که علیرغم وجود برخی نقایص و ضعف ها، برجام انصافاً یک نقطه قوت برای دولت بود. منتقدین برجام که بخشی از آنها نیز بدنه دولت کنونی را تشکیل می دهند، برای آن که این نقطه قوت دولت پیشین را نادیده بگیرند، آن را یک خیانت بزرگ یا ترکمنچای معرفی می کردند. بنابراین، ما شاهد حجم قابل توجهی از تهمت ها علیه دولت قبل در رابطه با برجام بودیم. این اتهامات و تهمت ها توسط منتقدین برجام به جامعه پمپاژ می شد و همواره توافق هسته ای به عنوان یک سوژه مطرح می شد.
در مقابل، دولت سیزدهم و حامیانش بر اتکای به داخل، رونق اقتصاد داخلی و کم اثر کردن تحریم ها با تکیه بر ظرفیت های داخلی تأکید داشته اند. من هم با این حرف ها موافقم. اما این رویکرد دولت فقط در مقام حرف است در حالی که هیچ خبری از مکانیسم عملیاتی کردن این حرف نیست. دلیل این که امروز موضوع برجام تخفیف یافته و به قولی به حاشیه رفته است، به اعتقاد همین خاموش شدن توپخانه رسانه ای بر علیه برجام است. وقتی دولت قبل دیگر در قدرت حضور ندارد، دولت کنونی در معرض آتش تهیه توپخانه مزبور است و طبیعی است که دیگر، این توپخانه کار نکند.
هر نوع تحول اقتصادی بدون سامان دادن صادرات و واردات ناممکن است. اگر تحریمها ادامه یابد، عملاً ما نمی توانیم در عرصه صادرات و واردات موفق عمل کنیم.
در جنگ، پیش از حمله و پیشروی، توپخانه شروع به هدف قرار دادن مواضع دشمن با آتش سنگین می کند تا نیروی زمینی دشمن از کار بیفتد. با خمپاره و توپخانه مواضع هدف قرار می گیرد. به این اقدام، آتش تهیه می گویند. آتشی که قبل از عملیات تدارک دیده می شود و بعد، نیروی زمینی و تانک ها پیشروی می کنند. این اتفاقی است که در یک جنگ کلاسیک رخ می دهد. در مورد برجام هم شاهد همین آتش تهیه با استفاده از توپخانه رسانه ای منتقدان بودیم. این توپخانه کار خودش را انجام داد. منتقدان برجام فقط روی نقاط ضعف آن متمرکز شده بودند و نمی گفتند که اقدام بعدی چه خواهد بود؟ نمی گفتند که دولت قبل، چه کاری می توانست بیشتر از این بکند که انجام نداده است؟!
مکرراً بحث از اصلاحات اقتصادی و ایجاد یک اقتصاد قوی داخلی است. اما نمی گویند که بدون برجام این کار قرار است چگونه صورت بگیرد؟ شما بدون صادرات و واردات چگونه می خواهید اقتصاد قوی داشته باشید؟ هر کشوری دارای یک مزیت های نسبی است. ما یک سری محصولات داریم که می توانیم آنها را صادر کنیم و با ارزهای حاصله نیازهای وارداتی مان را برطرف کنیم. این روندی است که در یک اقتصاد پویا ما شاهدش هستیم. هر نوع تحول اقتصادی بدون سامان دادن صادرات و واردات ناممکن است. اگر تحریمها ادامه یابد، عملاً ما نمی توانیم در عرصه صادرات و واردات موفق عمل کنیم. اگر محصولی را صادر کنید، نمی توانید پولتان را دریافت کنید و اموالتان در خارج بلوکه می شود. خُب اگر بخواهید به صورت زیرزمینی و پنهانی عمل کنید و تحریم ها را دور بزنید، به ازای 100 دلار باید 20 دلار پول هزینه کنید تا به پولتان برسید! این خودش زمینه برای فساد را فراهم می کند. هر نوع مخفی کاری و حرکت اقتصادی غیرشفاف طبیعتاً زمینه فساد را فراهم می کند. بنابراین، ما باید با پیگیری مذاکرات احیای برجام، زمینه برای رفع تحریم ها فراهم کنیم.
الان توپخانه تبلیغاتی علیه برجام دیگر کار نمی کند. برعکس امروز رسانه ها دولت از ضرورت مذاکره سخن می گویند. رسانه هایی امروز از ضرورت مذاکره سخن می گویند که در گذشته بر علیه مذاکره و برجام نقد منتشر می کردند. برجام یک دستاورد قابل توجه برای دولت قبل بود. ضعف هایی وجود دارد اما توافق هسته ای یک توافق مهم بود. نقاط قوت قابل توجهی داشت. بسیاری از منافع ملی ما از طریق برجام تأمین می شد. اگر روند پیش از برجام ادامه می یافت، من معتقدم امروز ما وضعیت به مراتب بدتری را شاهد می بودیم.
باید به برجام نگاهی عمیق و همه جانبه داشته باشیم. متأسفانه دیگر سال 2015 نیست و شاید با رقم خوردن تحولاتی دیگر، در آینده کار به مراتب سخت تر از امروز شود.
ساعدنیوز: تجدید بحث از برجام تا چه اندازه اهمیت دارد و اساساً با در نظر گرفتن منافع ملی و اقتضائات بین المللی، به برجام باید از چه منظری نگاه کنیم؟
دکتر حسن بهشتی پور: واقعیت این است که برجام یک پدیده است؛ یک پدیده سیال و در حال تطور؛ این پدیده از تحولات دیگر تأثیر پذیرفته و همچنان از تحولات در حال ظهور، تأثیر می پذیرد. از زمان امضای توافق در تیرماه 1394، تا امروز یعنی اردیبهشت ماه 1401، ما شاهد تحولات بسیاری در منطقه و جهان بودیم. این تحولات تأثیرات خود را روی برجام گذاشته اند. این تأثیر هرچند تدریجی بوده ولی کار خودش را کرده است.
امروز ایران به دنبال برجام نیست، بلکه از مذاکرات یک چیزهای دیگری هم می خواهد. تحریم سپاه اصلاً در زمان توافق هسته ای مطرح نبود تا جزو برجام باشد. ترامپ طی یک حرکت احمقانه، سپاه را یک نیروی نظامی حامی تروریسم اعلام کرد. درست است که این مسأله خارج از برجام است ولی عملاً ارتباط بسیاری با برجام دارد. از طرف دیگر، آمریکا خواهان برجام پلاس است. مسأله موشکی ایران را مطرح می کند. حضور ایران در منطقه را بی ثبات کننده می داند و می خواهد در خصوص این مسأله نیز با ایران مذاکره کند.
بنابراین، اگر امروز درباره گفتمان برجام صحبت می کنیم، نمی توانیم تحولاتی نظیر تجاوز نظامی روسیه به اوکراین، اقدامات ترامپ پس از خروج از برجام، تحولات در روابط ایران و عربستان، صلح ابراهیم و تلاش صهیونیست ها برای عادی سازی روابط با کشورهای حاشیه خلیج فارس و منطقه و مشروعیت بخشی به خودش را نادیده بگیریم. این مسائل چه ما بخواهیم و چه نخواهیم باید در تحلیل برجام مد نظر قرار بگیرند.
به اعتقاد من، باید به برجام نگاهی عمیق و همه جانبه داشته باشیم. متأسفانه دیگر سال 2015 نیست و شاید با رقم خوردن تحولاتی دیگر، در آینده کار به مراتب سخت تر از امروز شود.
حسن بهشتی پور : احیای برجام در پیچ تعلل و تردید
