چرا مذاکره مستقیم ایران با آمریکا درباره احیای برجام یک تابو است؟

من معتقدم که این مذاکرات رخ خواهد داد و تابوی #مذاکره مستقیم با آمریکا شکسته خواهد شد و ما مجدداً شاهد گفتگوی مستقیم ایران با آمریکا برای نهایی سازی توافق وین خواهیم بود.

ساعدنیوز: برخی از تحلیلگران معتقدند "برجام دو طرف بیشتر ندارد و این دو طرف، ایران و آمریکا هستند" و الباقی طرف های حاضر در میز مذاکره را ایران ساخته است. این طیف از تحلیلگران عامل اصلی تطویل مذاکرات وین را هم کارشکنی طرف های واسطه برای تأمین منافعی می دانند که حول برجام و تنش میان ایران و آمریکا تعریف کرده اند. به نظر می رسد که گفتگوی مستقیم ایران و آمریکا درباره احیای برجام به یک تابو تبدیل شده است و شاهد این مطلب هم حملات متعددی است که در چند روز گذشته بر علیه آقای امیرعبداللهیان بعد از طرح "احتمال گفتگوی مستقیم ایران و آمریکا" شروع شده است. چرا با وجود این که ایران و آمریکا امضاء کننده اصلی برجام هستند، گفتگوی دو طرف به یک تابو تبدیل شده است؟

دکتر رضا اختیاری امیری: من فکر می کنم باید بحث برجام و مذاکره ایران با آمریکا در رابطه با توافق هسته ای را به دو دوره تقسیم کنیم. دوره اول مربوط است به مذاکرات مستقیم با آمریکا برای نهایی سازی متن برجام و در نهایت امضای آن در سال 2015. ما در این دوره شاهد، جلسات متعدد تیم مذاکره کننده ایران با طرفهای آمریکایی برای رسیدن به توافق جهت نهایی سازی متن برجام بودیم. ظاهراً در این دوره، هیچ منعی بر ارتباط مستقیم با آمریکایی ها وجود نداشت. اما در دوره دوم، یعنی از زمان خروج ترامپ از برجام در سال 2018 به این سو، و با اقدامات بعدی دولت ترامپ در جهت فشار حداکثری بر جمهوری اسلامی، نظام تصمیم گرفت که مذاکره با آمریکا را از دستور کار خارج کند و بیشتر از طریق واسطه ها این گفتگوها برای احیای برجام در دولت بایدن صورت بگیرد. به نظر می رسد، این تصمیم برای تنبیه آمریکا و تحت فشار گذاشتن دولتمردان آمریکایی گرفته شده است.

شخصاً معتقدم که آقای امیرعبداللهیان به درستی از احتمال مذاکرات مستقیم با آمریکا برای جمعبندی مذاکرات وین جهت رسیدن به یک توافق نسبتاً پایدار صحبت کرده اند. در سخنرانی های اخیر رهبری نیز به صورت ضمنی اشاراتی به این موضوع وجود دارد. اگر روند مذاکرات به مرحله ای برسد که توافق در دسترس باشد، طبیعتاً منافع ملی ما اقتضای این را دارد که ما حتی با دشمن هم وارد مذاکره شویم. بنابراین، من معتقدم که این مذاکرات رخ خواهد داد و تابوی #مذاکره مستقیم با آمریکا شکسته خواهد شد و ما مجدداً شاهد گفتگوی مستقیم ایران با آمریکا برای نهایی سازی توافق وین خواهیم بود.

صرفنظر از تحولات داخلی ایالات متحده آمریکا و تأثیر آنها در موضوعات مطروحه، شخصاً بر این اعتقاد هستم که هر توافقی امضاء شود، چه در دوره بایدن چه بعد از دولت بایدن، این توافق مقطعی و بسیار شکننده خواهد بود.

ساعدنیوز: با توجه به انتخابات میان دوره ای کنگره آمریکا، برخی معتقدند که به دلیل فشارهای متعدد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بر دولت بایدن، بهتر است بحث ضرب الأجل جدی گرفته شود؛ چون در صورت پیروزی جمهوری خواهان در میان دوره ای کنگره احتمال احیای برجام کاهش خواهد یافت و این به هیچ وجه به نفع ایران نخواهد بود. نظر حضرتعالی در این مورد چیست؟ آیا تحولات داخلی آمریکا بر روند مذاکرات وین تأثیر دارد؟

دکتر رضا اختیاری امیری: به نظر من، ارتباطی منطقی میان تحولات داخلی آمریکا و بحث مذاکره وجود دارد. این مطلب فقط اختصاص به مذاکرات وین ندارد بلکه تمام موضوعات حساس مرتبط با سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا، اعم از مناقشه هسته ای کره شمالی، اختلافات آمریکا با چین بر سر تایوان، بحث ناتو و بحران اوکراین، همگی تحت تأثیر تحولات داخلی خصوصاً انتخابات میان دوره ای کنگره هستند. صرفنظر از این تحولات و تأثیر آنها در موضوعات مطروحه، شخصاً بر این اعتقاد هستم که هر توافقی امضاء شود، چه در دوره بایدن چه بعد از دولت بایدن، این توافق مقطعی و بسیار شکننده خواهد بود. علت این شکنندگی هم اختلافات متعددی است که ما با ایالات متحده آمریکا و متحدان منطقه ای ایالات متحده داریم. تا زمانی که این موضوعات و اختلافات حل و فصل نشود، هرگونه توافقی با آمریکا شکننده و متزلزل خواهد بود.

درباره انتخابات میان دوره ای کنگره باید بگویم که در صورت پیروزی جمهوری خواهان در این انتخابات طبیعتاً عرصه بر بایدن تنگ تر خواهد شد و نمی تواند به این آسانی تحریم ها علیه ایران را کاهش دهد. بنابراین، حتی اگر ما پیش از انتخابات میان دوره ای کنگره هم به نتیجه برسیم، باز جمهوری خواهان می توانند موانع جدی ای در کنگره برای بایدن در عمل به تعهدات برجامی ایالات متحده آمریکا ایجاد کنند.

خوب بودن برای ایران متضمن تأمین امنیت نظامی و اقتصادی از طریق توافق است. در حالی که برای آمریکا، توافق با ایران زمانی خوب است که بتواند امنیت ایالات متحده و متحدان منطقه ای این کشور را تأمین کند و طبیعتاً مسائل اقتصادی داخلی آمریکا ارتباطی با برجام و احیای آن ندارد.

ساعدنیوز: هم آمریکا و هم ایران از "توافق خوب" صحبت می کنند و طبیعتاً هر یک از طرفین برداشت خاصی از واژه "خوب" دارند. در کنار این موضوع، ایران از "تضمین" هم صحبت می کند. آیا اصولاً در روابط بین الملل ما تعریفی جامع و مانع از "توافق خوب" داریم یا این توافق خوب در قالب ادبیات سیاسی بومی تعریف می شود و استفاده داخلی دارد؟ درباره تضمین مکتوب و نقش آن در اجرای تعهدات چه نظری دارید؟

دکتر رضا اختیاری امیری: خود مفهوم "خوب" یک واژه نسبی است و مطلق نیست و به همین دلیل است که دو طرف برجام، یعنی آمریکا و ایران از دو معنای متفاوت و گاهاً متضاد از "توافق خوب" صحبت می کنند. خوب بودن برای ایران متضمن تأمین امنیت نظامی و اقتصادی از طریق توافق است. در حالی که برای آمریکا، توافق با ایران زمانی خوب است که بتواند امنیت ایالات متحده و متحدان منطقه ای این کشور را تأمین کند و طبیعتاً مسائل اقتصادی داخلی آمریکا ارتباطی با برجام و احیای آن ندارد. درباره تضمین مکتوب، هم باید بگویم که آمریکا به هیچ وجه حاضر به دادن تضمین کتبی برای اجرای تعهدات نیست. یکی از دلایل تطویل مذاکرات در این چند ماه نیز همین موضوع بوده است. در حقیقت، تضمین کتبی هم عملاً اثربخشی مورد نظر را ندارد. هر دولتی اگر بتواند به تعهدات مذکور در توافق عمل کند این خودش تضمین توافق است وگرنه با تغییر دولت ها، ما میتوانیم شاهد تجدید نظر در توافقات با توجه به گرایش و نگرش سیاسی دولت مستقر باشیم چیزی که ما درباره ترامپ شاهدش بودیم.

در سال های گذشته شاهد این بودیم که در ازای حمایت ها و پشتیبانی هایی که چین و روسیه در مجامع بین المللی از جمهوری اسلامی داشته اند، امتیازات قابل توجهی به این کشورها واگذار شده است.

ساعدنیوز: راهبرد نگاه به شرق در دولت سیزدهم به صورت جدی دنبال می شود و ما در هفته های اخیر شاهد سفر آقای امیرعبداللهیان به چین و اعلام اجرایی شدن توافق 25 ساله با این کشور و نیز سفر نسبتاً غیررسمی آقای رئیسی به مسکو بودیم. آیا این رویکرد دولت سیزدهم تأثیر خاصی بر روند مذاکرات وین دارد؟

دکتر رضا اختیاری امیری: ما نمی توانیم از تأثیر بالای توسعه مناسبات ایران با چین و روسیه در جمع بندی مذاکرات وین صحبت کنیم. هرچند، این موضوع در روند مذاکرات بی تأثیر نیست. به هر حال، چین و روسیه در تلاش هستند تا جهت تأمین منافع ملی و منطقه ای خودشان، برجام احیاء شود، ولی باید به این موضوع هم توجه داشته باشیم که چینی ها و روس ها در قبال کمک هایی که به ایران می کنند، امتیازاتی را از جمهوری اسلامی ایران طلب می کنند. کما این که در سال های گذشته شاهد این بودیم که در ازای حمایت ها و پشتیبانی هایی که چین و روسیه در مجامع بین المللی از جمهوری اسلامی داشته اند، امتیازات قابل توجهی به این کشورها واگذار شده است. بنابراین، تعامل مثبت با چنین و روسیه می تواند تسهیل گر روند مذاکرات باشد. گذشته از این موضوع، ایران علاقه به توسعه روابط و مناسبات با شرق را دارد و این نگاه راهبردی نظام ریشه در بدبینی به غرب دارد. ایران نسبت به صداقت غرب در تعامل با این کشور، اطمینان خاطر ندارد و بنابراین به دنبال تحکیم روابط با شرق جهت تأمین منافع خود است.

امروز عربستان در باتلاق یمن گیر افتاده است. ما شاهد یک جنگ ویتنامی در یمن هستیم و به نوعی عربستان نیز در موقعیتی است که نمی خواهد ابهت خودش به عنوان یک قدرت منطقه ای زیر سؤال برود به همین دلیل لازم است که اقدامات متقابلی صورت بگیرد تا زمینه برای پایان یافتن این بحران فراهم شود.

ساعدنیوز: یکی از موضوعاتی که به نوعی به پاشنه آشیل مذاکرات تبدیل شده، تیرگی روابط ایران با همسایگان و ادامه جنگ های نیابتی در منطقه است. بحران یمن وارد فاز خطرناکی شده است و بعد از بمباران فرودگاه دبی توسط انصارالله، یکی از فرماندهان حوثی خبر از بمباران قریب الوقوع اکسپو در دبی به عنوان تلافی حملات گسترده ائتلاف عربستان-امارات-آمریکا-اسرائیل به صنعا و کشته شدن شمار بسیار زیادی از شهروندان یمنی داده است. به نظر می رسد، این بحران سایه سنگین خودش را بر مذاکرات وین انداخته است و پیش از توافق نیاز هست که به جای وین، دیپلمات های کشورمان به ریاض رفته و این موضوع را فیصله دهند. نظر حضرتعالی در این خصوص چیست؟

دکتر رضا اختیاری امیری: به نظر می رسد که دو نگاه درباره بحران یمن وجود دارد. عده ای معتقدند که اقدام یمنی ها در دفاع از مردم و سرزمین خودشان است و رباطه ای بین جنگ یمن و سیاست منطقه ای جمهوری اسلامی ایران وجود ندارد. در مقابل هم نگاه دیگر وجود دارد که بنا بر آن، رابطه مستقیمی بین سیاست منطقه ای ایران و جنگ یمن وجود دارد. به یقین می توانیم بگوئیم که ارتباط وثیقی بین سیاست های منطقه ای جمهوری اسلامی ایران و بحران یمن وجود دارد. در خصوص تأثیر این بحران بر روند مذاکرات گمانه زنی های متفاوتی وجود دارد. برخی معتقدند که ایران از میدان برای پیشبرد دیپلماسی استفاده می کند و حملات یمن به امارات و عربستان در حقیقت، حاصل فشارهایی است که ایران برای رسیدن به نتیجه در وین برای احیای برجام می آورد. ایران دارای ظرفیت های گوناگونی است از جمله کنشگری منطقه ای.

تصور من این است که اگر ما بتوانیم در مذاکرات هسته ای به جمع بندی برسیم، روابط مان با عربستان و امارات و دیگر کشورهای رقیب در منطقه بهبود خواهد یافت. با احیای برجام می توانیم منتظر دوران جدیدی از مناسبات منطقه ای برای جمهوری اسلامی ایران باشیم. تنش های موجود میان عربستان و یمن با احیای برجام کاهش خواهد یافت و این تنش زدایی صرفاً به یمن محدود نمی شود بلکه بحران های موجود در عراق و سوریه نیز تخفیف خواهد یافت. به هر صورت، عربستان و امارات و دیگر کشورهای مخالف ایران در منطقه از آمریکا حرف شنوی دارند و ما اگر با ارباب به توافق برسیم، طبیعتاً این کشور کوتاه خواهند آمد و تنش کاهش خواهد یافت. و بسیاری از جنگ های نیابتی در منطقه فیصله خواهد یافت. ایران هم می تواند از روابط حسنه خود با روسیه استفاده کند و گام محکمی در راستای حل بحران سوریه بردارد. به هر صورت، امروز عربستان در باتلاق یمن گیر افتاده است. ما شاهد یک جنگ ویتنامی در یمن هستیم و به نوعی عربستان نیز در موقعیتی است که نمی خواهد ابهت خودش به عنوان یک قدرت منطقه ای زیر سؤال برود به همین دلیل لازم است که اقدامات متقابلی صورت بگیرد تا زمینه برای پایان یافتن این بحران فراهم شود.

کیهان: وزیر امور خارجه رئیسی فریب خورده است!