فیلترینگ چیست؟
فیلترینگ یا فیلتر کردن سایت یا شبکه های اجتماعی عبارت است از سانسور یا محدود کردن دسترسی به محتواهای موجود در اینترنت و وب که مشاهده آن از سوی مسئولان یک کشور برای کاربر و یا مصالح کشور نامناسب تشخیص داده می شود. حال این محتوا ممکن است سیاسی، غیر اخلاقی، اجتماعی، بزهکاری، کلاهبرداری، تحریک کننده احساسات و عواطف، تحریک به اغتشاش و آشوب، مذهبی و در برخی کشورها ممکن است شامل بیان حقایق و روشنگری باشد که از سوی حکومت آن کشور فیلتر شده باشد.
انواع فیلترینگ
- فیلترینگ ازطریق DNS
سرویس DNS نام هر دامنه (Domain) را به IP آدرس متناظرش ترجمه می کند. آدرس سروری که سرویس DNS را ارائه می دهد، به طور اتوماتیک و در هنگام برقراری اتصال به اینترنت از طریق ISP در اختیار کامپیوتر شما گذاشته می شود. اگر این سرور DNS، سانسور کننده باشد، کلیه درخواست ها برای سایت های غیرمجاز را بی پاسخ می گذارد.
- فیلتـرینگ به وسیلهٔ پروکسی
در این روش ISP دسترسی مستقیم به اینترنت را محدود کرده و شما را ملزم به استفاده از پروکسی می کند. باید در تنظیمات مرورگر، آدرس پروکسی سروری را که ISP داده را وارد کنید. کلیهٔ درخواست ها به پروکسی فرستاده
می شود و در صورت مجاز بودن درخواست، پروکسی آن را از اینترنت گرفته و برایتان ارسال می کند.
- فیلترکردن به کمک مسیریاب ها
در قسمت انتهایی شبکه (Gateway)، مسیریاب طوری تنظیم می شود که ترافیک خروجی شبکه را به سمت یک سیستم خاص منحرف کند؛ کلیهٔ درخواست ها از این سیستم عبور داده می شوند و در صورت وجود سایت های غیر مجاز، جریان اطلاعات بلوک می شود.
- فیلترینگ به کمک سانسورافزارها
این نرم افزارها بیشتر در منزل (برای کنترل والدین بر فرزندان)، مدارس و دانشگاهها استفاده می شوند و در حقیقت نوعی فیلترینگ سفارشی هستند که در کشورهای مثل آمریکا به کار گرفته می شوند. مانند : Net Nanny، Cyber sitter، Cyber portal
- فیلترینگ به کمک مسدود کردن پورتها
پورتها مانند درهایی هستند که سرور از طریق آنها سرویس هایش را ارائه میدهد. اگر پورتی بلوک شود، تمام سرویس هایی که از طریق آن پورت ارائه می گردد، غیر قابل دسترس می باشد. بیشتر پورتهای ۸۰، ۳۱۲۸، ۸۰۸۰ مسدود می شوند، زیرا پورت های متداول برای پروکسیها هستند.
- لیست سیاه و لیست سفید
لیست سیاه: شامل آدرس مجموعه سایت هایی است که دسترسی به آن ها مجاز نمی باشد. گاهی هم از کلمات کلیدی استفاده می شود به طوری که اگر در سایت مورد درخواست این کلمات وجود داشته باشد، بلوک می شود.
لیست سفید: شامل آدرس مجموعه سایت هایی است که دسترسی به آنها مجاز می باشد. در سازمان هایی استفاده می شود که می خواهند کارمندانشان فقط به تعداد معدودی سایت دسترسی داشته باشند.
- فیلترینگ معکوس
این نوع فیلتـرینگ در مقصد انجام می شود. سرور شرکت ارائه دهندهٔ خدمات، قبل از ارائهٔ هر گونه سرویسی، ابتدا IP مشتری را چک می کند و در صورتی که متعلق به یک کشور تحریم شده باشد، از ارائهٔ سرویس سرباز می زند.
کدام نهاد مسئول فیلترینگ است؟
طبق ماده ۲۱ قانون رسیدگی به جرایم الکترونیکی و رایانه ای:
ارائه دهندگان خدماتِ دسترسی موظفند طبق ضوابط فنی و فهرستِ مقرر از سوی کمیته تعیینِ مصادیقِ موضوع ماده ذیل، محتوای مجرمانه اعم از محتوای ناشی از جرایم رایانه ای و محتوایی که برای ارتکاب جرایم رایانه ای به کار می رود را پالایش کنند. در صورتی که عمدا از پالایش محتوای مجرمانه خودداری کنند، منحل خواهند شد و چنانچه از روی بی احتیاطی و بی مبالاتی زمینه دسترسی به محتوای غیرقانونی را فراهم آورند، در مرتبه نخست به جزای نقدی از بیست تا یکصد میلیون ریال و در مرتبه دوم به جزای نقدی از یکصد میلیون تا یک میلیارد ریال و در مرتبه سوم به یک تا سه سال تعطیلی موقت محکوم خواهند شد. همان طور که مشاهده می شود تعیینِ مصادیقِ محتوای مجرمانه، مطابق قانونِ تخصصیِ این بحث، یعنی قانون رسیدگی به جرایم الکترونیکی و رایانه ای، برعهده کارگروهِ موسوم به «کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه» است.
-
اعضای کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه چه کسانی هستند؟
این کارگروه بر اساس ماده ۲۲ قانون جرایم رایانه ای تشکیل و مسئولیت نظارت بر فضای مجازی و پالایش تارنماهای حاوی محتوای مجرمانه و رسیدگی به شکایات مردمی را به عهده دارد.
اعضای این کارگروه عبارتند از:
- دادستان کل کشور (رئیس کارگروه)
- وزیر یا نماینده وزیر اطلاعات
- وزیر یا نماینده وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی
- وزیر یا نماینده وزیر دادگستری
- وزیر یا نماینده وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات
- وزیر یا نماینده وزیر علوم تحقیقات و فناوری
- وزیر یا نماینده وزیر آموزش و پرورش
- فرمانده نیروی انتظامی
- یک نفر خبره در فناوری اطلاعات و ارتباطات به انتخاب کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی
- یک نفر از نمایندگان عضو کمیسیون قضائی و حقوقی مجلس به انتخاب این کمیسیون به تائید مجلس شورای اسلامی
- رئیس سازمان تبلیغات اسلامی
- رئیس سازمان صدا و سیما
بر اساس قانون چه سایت هایی باید فیلتر شوند؟
در مرداد ۸۵، دولت آیین نامه«سامان دهی فعالیت سایت های اینترنتی» را ابلاغ کرد. بر اساس این آیین نامه، همه وبگاه های اینترنتی باید در وزارت ارشاد به ثبت برسند. مواردی که استفاده از آن ها در وبگاه ها ممنوع است:
- نشر مطالب الحادی و مخالف موازین اسلامی.
- اهانت به دین اسلام و مقدسات آن
- ضدیت با قانون اساسی و هر گونه مطلبی که استقلال و تمامیت ارضی کشور را خدشه دار کند
- اهانت به رهبری و مراجع مسلم تقلید
- تحریف یا تحقیر مقدسات دینی ، احکام مسلم اسلام ، ارزشهای انقلاب اسلامی و مبانی تفکر سیاسی امام خمینی (ره)
- اخلال در وحدت و وفاق ملی
- القاء بدبینی و ناامیدی در مردم نسبت به مشروعیت و کارآمدی نظام اسلامی
- اشاعه و تبلیغ گروهها و احزاب غیرقانونی
- انتشار اسناد و اطلاعات طبق بندی شده دولتی و امور مربوط به مسائل امنیتی ، نظامی و انتظامی
- اشاعه فحشاء و منکرات و انتشار عکسها و تصاویر و مطالب خلاف اخلاق و عفت عمومی
- ترویج مصرف سیگار و مواد مخدر
- ایراد افترا به مقامات و هر یک از افراد کشور و توهین به اشخاص حقیقی و حقوقی
- افشاء روابط خصوصی افراد و تجاوز به حریم اطلاعات شخصی آنان
- انتشار اطلاعات حاوی کلیدهای رمز بانکهای اطلاعاتی ، نرم افزارهای خاص ، صندوقهای پست الکترونیکی و یا روش شکستن آنها
- فعالیت های تجاری و مالی غیر قانونی و غیر مجاز از طریق شبکه اطلاع رسانی و اینترنت از قبیل جعل ، اختلاس ، قمار و ….
- خرید، فروش و تبلیغات در شبکه اطلاع رسانی و اینترنت از کلیه کالاهایی که منع قانونی دارند.
- هر گونه نفوذ غیر مجاز به مراکز دارنده اطلاعات خصوصی و محرمانه و تلاش در جهت شکستن قفل رمز سیستم ها
- هر گونه حمله به مراکز اطلاع رسانی و اینترنتی دیگران برای از کار انداختن و یا کاهش کارآیی آنها
- هر گونه تلاش برای انجام شنود و بررسی بسته های اطلاعاتی در حال گذر در شبکه که به دیگران تعلق دارد.
- ایجاد هر گونه شبکه و برنامه رادیویی و تلویزیونی بدون هدایت و نظارت سازمان صدا و سیما.
اگر ارائه دهندگان خدمات اینترنتی عمدا یا سهوا فیلتیرینگ را انجام ندهند، حکم شان چیست؟
طبق ماده ۲۱ و ۲۳ اگر ارائه دهنده خدمات دسترسی و خدمات میزبانی عمدا از پالایش محتوای مجرمانه خودداری کند، منحل خواهند شد و چنانچه از روی بی احتیاطی و بی مبالاتی، زمینه دسترسی به محتوای غیرقانونی را فراهم آورد، در مرتبه نخست به جزای نقدی از ۲۰ تا ۱۰۰ میلیون ریال، در مرتبه دوم به جزای نقدی از ۱۰۰ میلیون تا یک میلیارد ریال و در مرتبه سوم به یک تا۳ سال تعطیل موقت محکوم خواهد شد.
وظایف وزارت ارتباطات و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در زمینه فیلترینگ تارنماهای اینترنتی چیست؟
وزارت خانه های ارتباطات و فرهنگ و ارشاد اسلامی هر ۲، نماینده ای در کمیته تعیین مصادیق دارند و از این نظر می توانند در تهیه فهرست مصادیق محتوای مجرمانه مشارکت کنند. اما به طور خاص، وزرات ارتباطات و شرکت زیرساخت ارتباطات، مسئولیت رگولاتوری فنی، اجرا و اعمال پالایش محتوای مجرمانه را در سطح عملیاتی به عهده دارد. همچنین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مسئولیت ثبت اطلاعات وبگاه های پالایش شده را که درخواست رفع پالایش دارند، در سامانه ستاد ساماندهی پایگاه های اینترنتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عهده دارد.
قوه قضاییه برای پیشگیری از جرایم رایانه ای چه اقداماتی را باید انجام دهد؟
از یک سو، در ادبیات حقوقی، فیلترینگ به عنوان یک مقوله از جنس پیشگیری وضعی از جرم که فرصت و ابزار ارتکاب جرم را از افراد سلب می کند تلقی می شود؛ و از سوی دیگر، مورد پنجم از وظایف قوه قضاییه در اصل ۱۵۶ قانون اساسی، به «اقدام مناسب این قوه برای پیشگیری از جرم و اصلاح مجرمین» صراحت دارد. بنابراین، در فضای مجازی، فیلترینگ به عنوان یک تدبیر پیشگیرانه وضعی که از مواجهه افراد با محتوای مجرمانه جلوگیری می کند، وظیفه قوه قضاییه است. شاید به همین دلیل است که ریاست کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه (کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه) به عهده دادستانی کل کشور است.
باید توجه کرد که پیشگیری، به نوع وضعی آن منحصر نیست و در کنار آن، پیشگیری اجتماعی نیز مطرح است که در این زمینه تا امروز قوی عمل نشده است. پیشگیری اجتماعی بر آگاهی بخشی افراد جامعه و به ویژه نسل نوجوان و جوان درباره جرایم و تبعات منفی آن متمرکز است و هدف نهایی خود را ایجاد بلوغ و خودکنترلی در افراد برای اعراض از ارتکاب جرم در فضای مجازی قرار می دهد.
مزایا و معایب فیلترینگ
برخی از مزایای فیلترینگ را چنین برشمرده اند:
- مانع افزایش سریع فسادهای اخلاقی
- کاهش سستی ایمان در جامعه
- مانع کلاهبرداری های کلان اینترنتی
- مانع گسترش اطلاعات غلط و نادرست
- مانع زیر سوال رفتن شخصیت اشخاص
- جلوگیری از ضربه های اقتصادی به سازمان ها و نهادها
برخی از معایب فیلترینگ را چنین برشمرده اند:
- باعث کندی سرعت اینترنت و اتلاف وقت کاربران و قشر تحصیل کرده می شود.
- باعث تضعیف حوزهٔ فناوری اطلاعات و کاربردهای آن در بخش تجارت می شود.
- باعث بی جهت فیلتـر شدن بسیاری از سایت های علمی (مخصوصا پزشکی) می شود.
- باعث از بین رفتن حرمت قانون و قبح قانون شکنی می شود.
- باعث کاهش ارتباطات مفید در سطح جهانی می شود.
- باعث صرف وقت و هزینه های بسیار زیاد می شود.
- سبب استفاده سود جویان برای کاهش امنیت اطلاعات می شود.
- گاهی از انتشار بعضی خبرهای واقعی و لازم برای جامعه جلوگیری می کند.
چطور فیلتر را دور می زنند؟
همانطور که برای انجام فیلترینگ از طرف شرکت های ارائه خدمات اینترنتی روش های مختلفی وجود دارد، کاربران هم روش های مختلفی برای دور زدن این فیلترینگ دارند. هر روش جدیدی که برای دور زدن فیلترینگ و دسترسی کاربران به پایگاه های غیر مجاز در اینترنت ابداع می شود پس از مدت کوتاهی توسط متولیان فیلترینگ شناسایی می شود و برای مقابله با آن تدابیر فنی لازم اعمال می شود. تعدادی از این روش ها را که بیشتر در گذشته مورد استفاده قرار می گرفتند و در حال حاضر با گسترش برنامه های فیلترینگ محدود شده اند بررسی می کنیم.
۱. استفاده از سایت های فیلتر شکن: استفاده از وب پروکسی ها یا فیلترشکن ها قدیمی ترین و ساده ترین روش دور زدن فیلترینگ است که هنوز هم مورد توجه قرار دارد. روزانه صدها سایت فیلتر شکن در اینترنت به وجود می آیند که البته هر کدام از این سایت ها پس از چند روز که مورد توجه کاربران قرار می گیرند از طرف نرم افزارهای فیلترینگ شناسایی می شوند و خودشان فیلتر می شوند. در این سایت ها برنامه هایی به زبان PHP یا Perl نصب شده است. کاربر با واسطه قرار دادن این سایت ها به پایگاه های فیلتر شده دسترسی پیدا می کند. با استفاده از این سایت ها فقط می توان به امکانات محدودی در وب دسترسی داشت.
۲. استفاده از پروکسی ها با پورت های جایگزین: دسترسی به اینترنت از طریق پورت و آی پی خاصی انجام می شود. پورت عددی است بین یک تا پنج رقم و مشخص کننده مسیری است که خدمات اینترنتی خاصی ارائه و توسط کاربر دریافت می شود. پورتی که برای سرویس وب مورد استفاده قرار می گیرد ۸۰ است. برای سایر سرویس های وب پورت های دیگری وجود دارد، مثلا برای اف تی پی ۲۰۲۱، برای ایمیل ۲۵ و به همین ترتیب.
در این روش شما با یک واسطه به نام پروکسی که فیلترینگ بر روی آن اعمال نمی شود به اینترنت دسترسی پیدا می کنید. این روش با اعمال تغییراتی بر روی تنظیمات مرورگر و وارد کردن یک آی پی و پورت جایگزین اجرا می شود. استفاده از این روش چند سال پیش در ایران متداول بود. چرا که پس از مدتی که متولیان فیلترینگ به این روش کاربران پی بردند اقدام به مسدود کردن همه پورت ها به جز پورت ۸۰ کرده بودند. این اقدام اگرچه باعث مسدود شدن سایت های ممنوعه شد اما برای مدتی مشکلات فراوانی را برای متخصصین اینترنت و وب مسترهای سایت ها به وجود آورده بود و آنها مدتی امکان مدیریت بخشهای مختلف سایتشان را نداشتند. تا اینکه متولیان اینترنت با گسترش برنامه شان امکان اعمال فیلترینگ بر روی همه پورت ها را به وجود آوردند و استفاده از این روش برای دور زدن فیلتر در ایران غیر ممکن شد.
۳. استفاده از برنامه های جانبی: نصب و اجرای برنامه های جانبی روی کامپیوتر یا مرورگر اینترنتی از دیگر روش های دور زدن فیلترینگ است. مثلا نرم افزار خاصی وجود دارد که فقط در مروگر موزیلا قابل استفاده است و با سوار کردن آن روی این مرورگر کاربران به پایگاه های مسدود دسترسی پیدا می کنند. بعضی از این برنامه ها فایل های اجرایی بسیار کم حجمی هستند که با اجرا شدن از طرف کاربر اینترنت بدون محدودیت خواهد شد. این برنامه ها هم از یک واسطه برای اتصال کاربر به اینترنت استفاده می کنند. برخی از این برنامه ها به طور پیوسته و اتوماتیک به دنبال پورت و آی پی های بدون فیلتر می گردند یا با اتصال به کامپیوترهای دیگری در سایر نقاط دنیا فیلتر را دور می زنند. استفاده از این روش می تواند برای کاربر همراه با خطر و مشکل باشد. با اجرای برخی از این برنامه ها کاربر ممکن است ناخواسته امکان نفوذ هکرها و خرابکاران اینترنتی به کامپیوترش را فراهم کند. انجام کارهای آنلاین حساس از قبیل پرداخت های آنلاین در هنگام اجرای چنین برنامه هایی ممکن است مشکلاتی برای کاربر ایجاد کند. این برنامه ها هم پس از مدتی به طرق مختلفی از طریق فیلترگذاران شناسایی و مسدود می شوند.
۴.استفاده از کش گوگل: وقتی کلمه خاصی را در گوگل جستجو می کنید، علاوه بر آدرس صفحات حاوی کلمه مورد نظرتان امکان دسترسی به نسخه ای از آن صفحه که در آرشیو گوگل وجود دارد هم برای شما فراهم است. این صفحه با گزینه cache مشخص می شود و نسخه ای مربوط به چند هفته پیش از صفحه را به شما نشان می دهد. مدتی کاربران از این طریق به نسخه قدیمی پایگاه های غیر مجاز دسترسی پیدا می کردند. بعد از مدتی که شرکت های اینترنتی به این روش پی برده بودند اقدام به فیلتر کردن تمام کش گوگل کرده بودند که مشکلاتی را برای کاربران به دنبال داشت. به تازگی با پیشرفت نرم افزارهای فیلترینگ امکان نظارت و فیلتر کردن مستقیم روی کش گوگل هم فراهم شده است.
چگونه می توانیم از وقوع جرائم اینترنتی پیشگیری کنیم؟
