همه چیز از دهه ۷۰ شروع شد. همان زمان که کامپیوترهای اولیه پا به عرصه تکنولوژی گذاشتند و در کنار همه مزایایی که داشتند مجرمانی را نیز وارد این عرصه کردند. آن زمان اوضاع خیلی بد نبود اما امروز که بدون رایانه هیچ کاری از پیش نمی رود دست و بال مجرمان نیز برای دست زدن به جرم بازتر شده است. البته باید این را نیز در نظر گرفت که یکی از تغییرات اساسی در این جرم، این است که مجرمان آن مثلا باکلاس تر هستند.باید بدانیم که بیشتر این قوانین مجازات را درخصوص حمایت مالی و معنوی از اشخاص تعیین کرده است که از این طریق به مراقبت از فعالیت های فضای انتشار اطلاعات با حفظ اموال می پردازد. همان طور که می دانید مجازات براساس جرم تعیین می شود به طوری که هر چه جرائم فضای مجازی سنگین تر باشد، فرد باید منتظر واکنش های قانونی سخت تری باشد.
جرائم اینترنتی از نظر قانون:
بعد از کش و قوس های فراوان بالاخره در سال ۱۳۸۸، مجلس قانون جرایم رایانه ای را به تصویب رساند. طبق ماده ۱۳ قانون جرایم رایانه ای قانون کلاهبرداری اینترنتی و مجازات آن مشخص شده است: هرکس به طور غیرمجاز از سامانه های رایانه ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل وارد کردن، تغییر، محو، ایجاد یا متوقف کردن داده ها یا مختل کردن سامانه، وجه یا مـال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند؛ علاوه بر رد مال به صاحب آن، به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از بیست میلیون (۲۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا یکصد میلیون (۱۰۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد
انواع جرائم رایانه ای و مجازات هر یک بر اساس قوانین ایران:
در یک تقسیم بندی کلّی جرائم رایانه ایدر هفت گروه جای میگیرند:
- کلاهبرداری رایانه ای
- جاسوسی رایانه ای و سرقت نرم افزار
- جعل رایانه ای
- ایجاد خسارت (تغییر، تخریب) در داده ها یا برنامه های رایانه ای (خرابکاری رایانه ای)
- نفوذ کردن رایانه ای (هک کردن و دسترسی غیر مجاز)
- استراق سمع غیر مجاز
- پورنوگرافی رایانه ای و …..
در قانون جرائم رایانه ای ایران مصوب ۵ خرداد ۱۳۸۸ جرائم رایانه ای به شکل زیر تقسیم بندی شده اند:
1.جرائم علیه محرمانگی داده ها و سامانه های رایانه ای و مخابراتی:
- دسترسی غیرمجاز
- شنود غیرمجاز
- جاسوسی رایانه ای
2. جرائم علیه صحت و تمامیت داده ها و سامانه های رایانه ای و مخابراتی:
- جعل رایانه ای
- تخریب و اخلال در داده ها یا سامانه های رایانه ای و مخابراتی
3. سرقت و کلاهبرداری مرتبط با رایانه
4. جرائم علیه عفت و اخلاق عمومی
5. هتک حیثیت و نشر اکاذیب
۶- سایر جرائم
ماده ۲۵ قانون جرائم رایانه ای مصوب ۵ خرداد ۱۳۸۸ تشکیل دهنده سایر جرائم آن است:
هرشخصی که مرتکب اعمال زیر شود، به حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جزای نقدی از ۵ میلیون ریال تا بیست میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد:
- تولید یا انتشار یا توزیع و در دسترس قرار دادن یا معامله داده ها یا نرم افزارها یا هر نوع ابزار الکترونیکی که صرفاً به منظور ارتکاب جرائم رایانه ای به کار میرود.
- فروش یا انتشار یا در دسترس قرار دادن گذرواژه یا هر داده ای که امکان دسترسی غیرمجاز به داده ها یا سامانه های رایانه ای یا مخابراتی متعلق به دیگری را بدون رضایت او فراهم کند.
- انتشار یا در دسترس قرار دادن محتویات آموزش دسترسی غیر مجاز، شنود غیرمجاز، جاسوسی رایانه ای و تخریب و اخلال در داده ها یا سیستم های رایان های و مخابراتی
تبصره: چنانچه مرتکب، اعمال یادشده را حرفه خود قرار داده باشد، به حداکثر هر دو مجازات مقرر در این ماده محکوم خواهد شد.
مواد ۷۴۰ و ۷۴۱ بخش جرائم رایانه ای قانون مجازات اسلامی جدید:
ماده ۷۴۰ قانون مجازات اسلامی: هر کس به طور غیرمجاز داده های متعلق به دیگری را برباید، چنانچه عین داده ها در اختیار صاحب آن باشد، به جزای نقدی از یک تا ۲۰ میلیون ریال و در غیر این صورت به حبس از ۹۱ روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج تا ۲۰ میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
ماده ۷۴۱ قانون مجازات اسلامی: هر کس به طور غیرمجاز از سیستم های رایانه ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل وارد کردن، تغییر، محو، ایجاد یا متوقف کردن داده ها یا مختل کردن سیستم وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند، علاوه بر رد مال به صاحب آن به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از ۲۰ تا یکصد میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
آشنایی با مفهموم کلاهبرداری اینترنتی:
در دنیای واقعی کلاهبرداری مفهموم مشخصی دارد. به زبان ساده هر گاه شخصی به وسیله اعمال متقلبانه و با فریب دادن فرد دیگر، اموال او را تصاحب کند یا در اسناد تغییری به نفع خود ایجاد کند، کلاهبرداری کرده است. در دنیای مجازی نیز تقریباً همین مفهوم برای کلاهبرداری اینترنتی به کار برده می شود. با این تفاوت که در کلاهبرداری اینترنتی از اعمال و وسایل متفاوتی برای رسیدن به اهداف تقریباً مشابه با کلاه برداری در دنیای واقعی استفاده می شود. از تفاوت های کلاهبرداری اینترنتی با کلاه برداری معمولی این است که، در فضای مجازی کلاه برداری در اکثر موارد بدون آگاهی افراد بزه دیده رخ می دهد. به این ترتیب زمانی که فرد متوجه می شود که دچار کلاه برداری اینترنتی شده است، هیچ ایده ای در مورد مجرم و کسی که او را به هر روشی فریب داده است ندارد. در حالی که در دنیای واقعی در اکثر موارد کلاهبردار برای بزه دیده شناخته شده است. کلاهبرداری از حسابهای بانکی افراد یا به دست آوردن اطلاعات مالی افراد از طریق صفحات مجازی تقلبی یکی از مثال های کلاهبرداری اینترنتی است.
نحوه شکایت کلاهبرداری اینترنتی به پلیس فتا:
اولین کاری که میتوان در مواجه با کلاهبرداری مجازی انجام داد مراجعه به دادسرای جرایم رایانه ای است. این دادسرا وظیفه دارد جرایمی که در فضای سایبری رخ داده را پیگیری نموده و حقوق شاکیان را به آنها بازگرداند. پس از مراجعه به دادسرای جرایم رایانه ای، پرونده تشکیل شده و رسیدگی به آن طبق روال قانونی به جریان می افتد. دادسرا نیز بر حسب حساسیت پرونده و برای بررسی بیشتر موضوع، آن را به پلیس فتا ارجاع می دهد. در جریان پیگیری پرونده نیز دو حالت وجود دارد. حالت اول اینکه ممکن است از همان ابتدا شما به شخص یا اشخاص خاصی مظنون باشید. در این حالت، قاضی برای پیگیری پرونده آنها را به دادگاه احضار می کند تا پاسخگوی شکایت باشند. در حالت دوم نیز ممکن است که شما اطلاع نداشته باشید جرم توسط چه کسانی رخ داده است. در این وضعیت هم بررسی های تخصصی پلیس می تواند گره گشای پرونده باشد. روش دیگری هم برای ارائه شکایت از کلاهبرداری اینترنتی وجود دارد که راحت تر به نظر می رسد. درصورتی که جرمی علیه شما در فضای مجازی اتفاق افتاد می توانید به سایت اینترنتی پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات (فتا) به نشانی WWW.cyberpolice.ir مراجعه و روی آیکون ارتباطات مردمی کلیک کنید. در این بخش، مشخصات، نشانی و شماره تلفن به همراه موضوع شکایت شما به ثبت می رسد و پلیس فتا در کمترین زمان ممکن با شما تماس گرفته و موضوع را پیگیری خواهد کرد.
اقداماتی که می تواند در پیشگیری از وقوع جرائم رایانه ای مؤثر باشد:
نقش دادستان برای پیشگیری از وقوع جرائم رایانه ای:
باید در نظر داشت که استفاده از بسیاری از اهرم های اعمال روش های پیشگیرانه در دسترس نیست چرا که اساساً این فن آوری، یک فن آوری وارداتی است، ما در برابر جریان یک طرفه ای قرار داریم که از خیلی جهات دست ما را برای اعمال اراده بسته است، اما در عین حال از روش کنترل و نظارتی فیلترینگ می توانبه عنوان یک اقدام پدافندی تا موردی بازدارنده استفاده کرد. به نظر می رسد کنترل و نظارت از حیث قضایی بر مصادیق پایگاه های اطلاع رسانی رایانه ای غیر مجاز و فضای سایبری در درجه نخست متوجه دادسرا است، چرا که دادسرا باید به عنوان نهاد کشف و تعقیب مترصد به انجام اقدام های لازم برآید و در برابر جرایم مشهود توسط ضابطان یا گزارش ثالث یا حتی اخذ نظر از کارشناس، مبادرت به انجام روند قضایی مقتضی کند. همچنین در مواردی که جرم دارای جنبه عمومی است از جمله جرایم فضای سایبر که در معرض دید میلیون ها انسان قرار دارد و از مختصات و ویژگی های جرم عمومی برخوردار است به نیابت از جامعه از حقوق ایشان صیانت و نقش مدعی العمومی خود را در این پرونده ایفا کند. با عنایت به اینکه اساس پیشگیری از وقوع جرم نیز از جمله وظایف مقرر در بند۵ اصل۱۵۶ قانون اساسی است و به طور خاص بر اساس رویه قضایی و اختیارات مفوضه رئیس قوه قضاییه ، متوجه دادستان کل کشور است. به نظر می رسد که دادستان کل کشورکه مدعی العموم با صلاحیت کشوری است، مقام ذی صلاح برای ورود به مسئله سالم کردن فضای سایبر و پیشگیری از بروز جرایم در این فضا است. بر همین اساس دادستانی کل کشور طرح تشکیل ستادی تحت عنوان «ستاد پیشگیری و مبارزه با جرایم فن آوری اطلاعات» را محضر ریاست قوه قضائیه ارائه کرد که به موجب آن، این ستاد در گستره کشوری مبادرت به ایجاد وحدت رویه قضایی در مواجهه با موارد مجرمانه مذکور کرده و همچنین در زمینه پیشگیری از وقوع جرم در فضای سایبری ارائه طریق خواهد کرد.
نقش قضات در جلوگیری از وقوع جرائم رایانه ای:
تبصره ماده۳۰ قانون جرایم رایانه ای قوه قضائیه را مکلف نموده است تا قضاتی را که به امور رایانه ای آشنایی دارند برای رسیدگی به این جرایم انتخاب کند. در این مورد، گفتنی است که قوه قضائیه از سال۱۳۸۲ با برگزاری کلاس های آموزشی ضمن خدمت برای قضات دو عنوان درسی آموزشی در خلال برنامه های این دور گنجانده که عبارتند از: «جرایم سایبری» برای قضات کیفری و «دعاوی حقوقی»(حقوق فناوری اطلاعات) برای قضات حقوقی، که در دوره جرائم سایبری مطالبی درخصوص ادوار زمانی استفاده از رایانه و مسائل جزایی ناشی از آن، تقسیم بندی و شرح مختصر انواع جرائم سایبری «ماهیت آن» آیین رسیدگی به این جرایم و صلاحیت سایبری مطرح گردیده است. در حال حاضر با عنایت به پیشرفت های لحظه ای در عرصه رایانه و فضای سایبر ضرورت این آموزش ها بیش از پیش مشخص شده است و برای اجرای یک سایت کیفری مؤثر در جهت پیشگیری از جرائم رایانه ای، این آموزش باید در مقاطع مختلف زمانی برگزار و تکرار و روز آمد شوند.
نقش پلیس فضای مجازی در جلوگیری از وقوع جرائم رایانه ای:
از آنجایی که پلیس به عنوان ضابط قوه قضائیه وظیفه کشف جرائم را بر عهده دارد. پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات ایران با نام مختصر فتا، که یک واحد تخصصی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران است که وظیفه آن مقابله با جرایم اینترنتی،کلاهبرداری و جعل در فضای سایبر و حفاظت در اسرار ملی بر روی اینترنت به وجود آمد.این اقدام را می توان واکنش پلیس به انتشار کرم رایانه ای استاکس نت و همچنین مقابله با کنترل فضای سایبر توسط مخالفان حکومت جمهوری اسلامی، پس از وقایع انتخابات ۱۳۸۸ دانست.حوزه فعالیت این پلیس برخورد با جرایم سایبری نظیر مسایل اخلاقی، اقتصادی و حتی تروریسم است.
نقش مردم در پیشگیری از وقوع جرائم رایانه ای:
برخی از مردم خودشان اطلاعات خود را در فضای مجازی فاش می کنند به عبارتی اشخاصی هستند که از اینترنت اطلاع کافی ندارند و بدون اطلاع اقدام به چت کردن با افراد ناآشنا می نمایند این افراد اطلاعات شخصی خود را در معرض دسترسی این افراد قرار می دهند به این گونه توسط افراد متخصص هک شده و اطلاعات شخصی آنها در اختیار دیگران قرار می گیرد و یا گاهی اوقات برای خرید یک محصول از یک سایت رمز عبور کارت شتاب خود را در اختیار متصدیان سایت قرار داده و سبب می شوند که از کارت آنها پول برداشت شود.که جمله این ها از روی ناآگاهی است، لذا افرادی که از اینترنت استفاده می نمایند بایستی آموزش لازم را دیده باشند تا آگاهانه یا نا آگاهانه اطلاعات شخصی خود را در اختیار دیگران قرار ندهند .
نصب آنتی ویروس ها و نرم افزارهای حفاظتی:
نصب آنتی ویروس ها و نرم افزارهایی که وظیفه حذف یا جلوگیری از ورود کرم های اینترنتی دارند برای جلوگیری از دزدی اطلاعات خیلی مؤثر است کرم ها و ویروس های اینترنتی هنگامی وارد کامپیوتر می شوند سیستم امنیتی را از کار می اندازند و اقدام به دریافت اطلاعات شخصی می نمایند که استفاده از آنتی ویروس ها و ضدکرم های اینترنتی که به روز شده هستند از اقدامات مذکور جلوگیری خواهد کرد.
ساماندهی سایت های بازرگانی:
اقدام جدیدی که توسط وزارت بازرگانی صورت گرفته سایت های اینترنتی امور بازرگانی سامان دهی شده و تحت نظارت پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعاتی ناجا «فتا» قرارگرفته است. به منظور کنترل و نظارت بر روی سایت های اینترنتی که در امور بازرگانی فعال بوده و خدمات اینترنتی به کاربران ارائه می دهند جلساتی ما بین پلیس فتا و وزارت بازرگانی برگزار گردیده که در نتیجه شرکت های ارائه دهنده خدمات اینترنتی و فعال در امور بازرگانی تحت نظارت پلیس قرار گرفته ساماندهی می شوند که مؤثر در جلوگیری از وقوع بسیاری از جرائم رایانه ای می شود.
اطلاع رسانی به مردم دررابطه با جرائم رایانه ای(فرهنگ سازی):
بایستی سعی نمود در جامعه آگاهی مردم را در مورد جرایمی که توسط رایانه اتفاق می افتد افزایش داد. چون بسیاری از کسانی که مورد سوءاستفاده رایانه ای قرار می گیرند اشخاصی بی اطلاع هستندکه فکر می کنند محیط اینترنت فضای امن و سالم است می بایست بستر فرهنگی جامعه باید به گونه ای هدایت شود هر کاربری بداند چگونه از رایانه و اینترنت استفاده کند تا اطلاعات ذی قیمت او حفظ شود و با آگاهی دادن به مردم از طریق رسانه های جمعی وجود این نوع جرائم و نحوه انجام آن به مردم گوشزد شود تا در فضای اینترنت به هیچ شخصی حقیقی و یا هیچ سایتی به بی دلیل اطمینان نکنند.و همیشه بر روی اینترنت مواظب اطلاعات شخصی که در کامپیوتر خود داده اند باشند به نظر می رسد که مصاحبه با مال باختگان رایانه ای و یا کسانی که داده هایشان بر روی اینترنت به سرقت رفته، یا مورد سوءاستفاده شده اند می تواند باعث آگاهی مردم و سبب پیشگیری از وقوع جرائم رایانه ای باشد.
همچنین اعلام فوری موضوع به مراجع انتظامی و قضائی و طرح شکایت ضروری است، توجه داشته باشید که این مهم، نه تن ها از حیث تعقیب مرتکب و استیفای منافع شخص بزه دیده اهمیت دارد، بلکه از حیث ممانعت از ارتکاب جرم در آینده و نیز بزه دیدگی برخی دیگر اشخاص یا بزه دیدگی مجدد قربانی فعلی با شیوه های مشابه نیز حائز اهمیت است.
