شهر ساری یکی از گردشگری ترین مناطق ایران است که در هر فصلی از سال تعداد زیادی مسافر را در خود جای می دهد. جاذبه ای که در این مطلب می خواهیم درباره آن شرح دهیم، پناهگاه حیات وحش دشت ناز است که در ۲۹ کیلومتری شمال شهر ساری در استان مازندران قرار گرفته است.
دشت ناز با وجود بیش از ۴۴۷ گونه گیاهی، در دل جنگل های هیرکانی و در قلب کوهستان بستری منحصر به فرد و استثنایی و پناهگاهی برای گونه های مختلف جانوری است. دشت ناز بیشتر به واسطه حضور گونه ای نادر از گوزن با نام گوزن زرد شهرت دارد. پناهگاه دشت ناز ساری زیر نظر سازمان محیط زیست است و تردد به این پناهگاه به واسطه اکوسیستم خاص بدون مجوز این سازمان امکان پذیر نیست.
ویژگی های پناهگاه حیات وحش دشت ناز
اکوسیستم پناهگاه حیات وحش دشت ناز طبیعی و منحصر به فرد بوده و از جنگل های هیرکانی تشکیل یافته است. همانطور که پیش تر گفتیم، بیش از ۴۴۷ گونه گیاهی در این منطقه وجود دارند و همین دلیل بارزی بر منحصر به فرد و طبیعی بودن اکوسیستم منطقه است. مهم ترین گونه های گیاهی که در پناهگاه حیات وحش دشت ناز رشد می کنند عبارتند از: راش، توسکا، ممرز، لیلکی و انجیلی. اما عواملی هستند که پناهگاه حیات وحش دشت ناز را تهدید می کنند. یکی از مهم ترین این عوامل خطر افزایش گونه گوزن زرد است که برای گونه های اندمیک منطقه خطر جدی محسوب می شود. علاوه بر این، فشاری که طی بیش از ۵ دهه از تکثیر و نگهداری گوزن زرد وارد می گردد و همچنین تخریب پوشش جنگلی و رویش کم و عدم جایگزینی درختچه های جدید از جمله مهم ترین عوامل مخربی هستند که پناهگاه حیات وحش دشت ناز را تهدید می کنند.
پوشش گیاهی دشت ناز
دشت ناز ساری با وجود ۴۴۷ گونه گیاهی اکوسیستم بی نظیری برای حیات وحش است. مهم ترین گونه های گیاهی این منطقه شامل راش، توسکا، ممرز، لیلکی و انجیلی و گونه های غالب درخت آزاد و بلوط هستند. دشت ناز ساری بخش مهمی از جنگل های هیرکانی است؛جنگل های طبیعی که قدمت آن ها به هزاران سال پیش می رسد و بعد از کویر لوت دومین اثر بزرگ طبیعی ایران محسوب می شود که در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده است. ۵۳ درصد از کل جنگل های کشور در استان مازندران است و به همان نسبت از بین ۱۲ سایت هیرکانی ثبت شده در کل ایران، ۶ سایت در میان جنگل های این استان قرار دارد.
حیات وحش دشت ناز
دشت ناز به واسطه تنوع و شرایط مساعد اکوسیستم میزبان گونه های جانوری مهم و مختلفی از جمله گوزن زرد، گربه جنگلی، مرال، شوکا و قرقاول است. از میان این گونه ها، آنچه منجر به شهرت هرچه بیشتر این پناهگاه شده، گوزن زرد است که تلاش برای افزایش جمعیت این گونه و حفظ آن باعث انتخاب این مکان به عنوان نخستین مرکز تکثیر گوزن زرد کشور شد. هر ساله تعدادی از گوساله های تازه متولد شده این گونه به مراکز دیگری در ایران فرستاده می شود.
دشت ناز از همان آغاز ثبت به عنوان منطقه حفاظت شده و پناهگاه حیات وحش، میزبان گونه ای بسیار نادر و کمیاب به نام گوزن زرد بود. این گونه کمیاب که در جهان با نام علمی «Dama dama mesopotamica» یا «Persian Fallow Deer» نیز شناخته می شود، دارای دو نوع گوزن زرد ایرانی و اروپایی است که با وجود شباهت ها، در جثه، رنگ پوست و شاخ ها متفاوت هستند. می توان گفت که گوزن زرد ایرانی با بدنی به طول ۱۲۰ تا ۲۰۰ سانتی متر، ارتفاع ۸۵ تا ۱۰۰ سانتی متر و وزن ۴۵ تا ۱۳۰ کیلوگرم جثه بزرگتری دارد.
گوزن زرد ایرانی از شوکا بزرگ تر و از مرال کوچک تر است؛ اما در برخی ویژگی ها به شوکا و مرال شباهت دارد. شاخ این گونه معمولا بین ۵۰ تا ۷۰ سانتی متر و انشعابات آن بین ۷ تا ۲۰ سانتی متر طول دارد که می توان از روی آن سن شان را مشخص کرد. شاخ گوزن زرد ایرانی به طور معمول در فصل زمستان می افتد و بلافاصله نیز شروع به رویش مجدد می کند.
گونه گوزن زرد ایرانی را می توان از روی خال های سفید روی پشت و پهلوها از سایر گوزن های بومی ایران همچون شوکا و مرال تشخیص داد. این گونه در فصل تابستان موهای کوتاهی دارد و رنگ پوست آن زرد یا نارنجی متمایل به قرمز و خال های آن مشخص تر است؛ اما در فصل زمستان موهای آن ها بلندتر شده و رنگ پوست شان به رنگ خاکستری نزدیک و خال های آن ها تقریبا محو می شود.
گوزن زرد ایرانی گونه ای منحصر به فرد است که در این سال ها همواره به واسطه تغییرات شرایط زیستی و اکوسیستم، بیم انقراض و نابودی این گونه ارزشمند وجود داشته است. فعالیت های این گونه با غروب خورشید و رو به تاریکی رفتن هوا آغاز می شود. گوزن زرد گونه ای گیاه خوار است که عمده غذای آن از سرشاخه گیاهان، میوه ها و علوفه تامین می شود. در این گونه به جز کهن سال ترین عضو گله باقی به صورت جمعی زندگی می کنند. گوزن زرد ایرانی حس بویایی و بینایی قوی دارد و شناگر ماهری است. فصل جفت گیری گوزن زرد ایرانی در اوایل فصل پاییز است و برای ایجاد فضایی آرام و بدون استرس برای این گونه ارزشمند از تردد گردشگر به دشت ناز در این دوره به خصوص جلوگیری به عمل می آید. گوزن های ماده در سال دو بار می توانند جفت گیری کنند و طول دوره بارداری آن ها هشت ماه است که معمولا در هر دوره، یک یا دو بچه به دنیا می آورند.
نوزادان تازه به دنیا آمده گوزن زرد ایرانی سه یا چهار کیلوگرم وزن دارند. نوزدان این گونه به مدت ۹ ماه شیر مادر می خورند و بعد از گذشت حدود یک سال و نیم از لحظه تولد بالغ می شوند. شاخ گوزن زرد ایرانی در یک سالگی شروع به رشد می کند و شاخه های آن در دو سالگی ظاهر می شود. این گونه در شرایط طبیعی حدود ۲۰ سال عمر می کند؛ هرچند که متوسط عمر آن ها ۱۶ سال تخمین زده شده است.
پناهگاه حیوانات دشت ناز فرصت خوبی برای پرنده نگری است. از مهم ترین پرندگان این پناهگاه حیات وحش می توان به سارگپه جنگلی (عسلی) اروپایی، چرخ ریسک دم بلند، کبوتر جنگلی و عقاب دشتی اشاره کرد.
گوزن زرد ایرانی برای یافتن پناهگاهی امن برای زیستن، تاریخی پر فراز و نشیب را پشت سر گذاشته است. در سال ۱۳۳۹، زمانی که بیم انقراض این گونه ارزشمند می رفت، اکوسیستم کرخه و دز خوزستان در حوزه زاگرس که آن روزها میزبان ۲۵ راس گوزن زرد ایرانی بود، منطقه حفاظت شده اعلام شد.
برای جلوگیری از خطر انقراض گوزن زرد ایرانی در سال ۱۳۴۲، کانون شکار صید که هسته اصلی سازمان محیط زیست امروزی است با کمک باغ وحش تهران تعداد چهار راس، دو نر و دو ماده را زنده گیری و به منطقه حفاظت شده دشت ناز منتقل کردند. دشت ناز به پناهگاهی برای پرورش این گونه کمیاب بدل شد. در طی سال های بعد، تعدادی از این گونه به محوطه های محصور نسبتا وسیعی مانند دشت ناز همچون پناهگاه حیات وحش سمسکنده در مازندران، جزایر اشک و کبودان دریاچه ارومیه، میان کتل دشت ارژن و منطقه حفاظت شده پریشان در استان فارس فرستاده شدند. ویژگی مهم این مناطق جزیره ای و محصور بودن آن ها است تا گونه های مهاجم دیگر به این محیط ها راه پیدا نکنند؛ اما متاسفانه تغییرات اکوسیستم و اتفاقاتی همچون خشک شدن دریاچه ارومیه منجر به کاهش چشمگیر این گونه در این مناطق شده است.
طبق آمار سال ۱۳۹۹ تعداد گوزن های زرد ایرانی در دشت ناز سازی حدود ۶۰ درصد افزایش یافته و از تعداد ۳۳ راس به بیش از ۵۰ راس و در سال ۱۴۰۰ به ۶۲ راس رسیده است. در طی این دو سال، تمهیداتی برای جلوگیری از تلف شدن و طعمه قرار گرفتن این گونه صورت گرفته است.
نباید فراموش کرد که پناهگاه دشت ناز ساری فرصت بسیاری خوبی برای پرنده نگری و محیط امن برای پرندگانی زیبا نظیر پرندگان شکاری، توکا، قرقاول، یاکریم، قمری، ابیا و کبوتران وحشی نیز محسوب می شود. این پناهگاه هر ساله شاهد مهاجرت کبوترهای جنگلی زیبا است.
بهترین زمان سفر به دشت ناز چه موقع است؟
به طور کلی، برای سفرکردن به ساری بهتر است که روی تقویم، ماه هایی از فصل بهار را علامت بزنید. تابستان ها هوا شرجی است و کمی اذیت می کند؛ البته در اواخر شهریور وضعیت آب وهوا خوشایند است. ماه هایی از پاییز هم مطلوب اند؛ ولی سبزی و زیبایی بهار را در چه زمانی سراغ دارید؟
اگر قصد ملاقات با گوزن های زرد ایرانی را دارید، در بهار به ساری سفر کنید. یادتان باشد که بی مجوز، امکان ورود به دشت ناز ساری را ندارید و حتماً باید از قبل، مجوزهای لازم را گرفته باشید. دشت ناز یکی از جاهای دیدنی اطراف ساری است که هم زیبایی دارد و هم از نظر محیط زیستی، بسیار ارزشمند است.
اقامت در منطقه حفاظت شده دشت ناز چطور است؟
برای اقامت در نزدیکی منطقه حفاظت شده ساری، باید به هتل های نزدیک به این منطقه مراجعه کنید. هتل های زیر در نزدیکی دشت ناز ساری قرار دارند:
- هتل بادله ساری: کیلومتر ۱۰ جاده نکا؛
- هتل اسرم ساری: میدان هلال احمر؛
- هتل نوید ساری: کیلومتر ۴ جاده قائم شهر؛
- هتل نارنج ساری: میدان خزر، کیلومتر ۳ جاده فرح آباد؛
- هتل سالاردره ساری: کیلومتر ۱۲ جاده ساری به سمنان، روبه روی شرکت صنایع چوب و کاغذ.
اگر به ساریِ زیبا رفتید و از نزدیک با گوزن های زرد ایرانی روبه رو شدید، حواستان باشد که آسیبی به آن ها نزنید و مراقب طبیعت باشید. ما در ساعد نیوز به طبیعت و دقت در بازدید از آن اهمیت زیادی می دهیم. برای همین هم هست که با اینکه می دانیم شما هم به ارزش محیط زیست و مراقبت از آن واقف هستید، همیشه ترجیح می دهیم این موضوع را بازهم یادآوری کنیم.
در مورد دریاچه الیمالات چه می دانید؟
