پاندمی کرونا و آرمان ساختن جهانی عادلانه تر و سالم تر 

بیماری کووید 19 جهان را از منظرهای مختلفی دچار تحولات عظیمی ساخته است. مبارزه با این بیماری و تولید واکسن برای ایمن سازی جوامع جزو اولویتهای اول تمامی کشورها بوده است و تمام سازمان های بین المللی در تلاش بوده اند تا به نوبه خود در مبارزه با این بیماری، به سازمان جهانی بهداشت کمک کنند. پاندمی کرونا نشان داد که سخن حکیمانه شاعر بلند آوازه ایرانی سعدی شیرازی که گفت "بنی آدم اعضای یک پیکرند/ که در آفرینش ز یک گوهرند" سخنی ژرف و راست بنیان است. کل جهان در برابر تک تک آدمیان مسئول است. هر رویدادی در این کره خاکی می تواند عواقبی برای کل ساکنین آن داشته باشد. رفتار نامسئولانه می تواند جان میلیون ها انسان بیگناه را بگیرد و هر اقدام به موقع و مسئولانه می تواند جان میلیون ها انسان را نجات دهد. از سوی دیگر، کرونا بسیاری از نقایص جهان نامتوازن و ناهماهنگ امروزی را آشکار ساخت. سلطه سرمایه داری، نابرابری های جانفرسای اجتماعی و اقتصادی، جوامع طبقاتی، توزیع ناعادلانه خدمات بهداشتی، فقر و گرسنگی عمده مشکلات جهان کنونی است. هر نوع اقدامی برای متوازن تر ساختن جهان می تواند گام مثبتی باشد به سوی جهانی بهتر و زیباتر برای نسل های آینده. در روز جهانی بهداشت به سراغ جناب آقای دکتر علی نوبخت حقیقی رفته ایم. دکتر علی نوبخت حقیقی نماینده تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس، و رئیس کمیسیون بهداشت و درمان در مجلس دهم است. او معاون اسبق درمان وزارت بهداشت، عضو منتصب در شورای عالی جمعیت هلال احمر ایران از جانب رئیس جمهور ایران،و عضو هیئت امناء دانشگاه و دبیر انجمن های علمی-تخصصی ایران و عضو کمیته اخلاق و تاریخ پزشکی کمیسون نظام پزشکی ایران و عضو و دبیر گروه علمی پیراپزشکی فرهنگستان علوم پزشکی ایران است. دکتر نوبخت فوق تخصص بیماری های کلیه (نفرولوژی)، عضو هیئت علمی گروه نفرولوژی (بیماری های کلیه و فشار خون) دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی شهید بهشتیاست. توجه مخاطبین ساعد نیوز را به این مصاحبه جلب می کنیم:

ساعد نیوز: پاندمی کرونا کدام نقایص ساختاری و زیرساختی نظام سلامت جهانی را بیشتر از همه برجسته ساخت؟

دکتر علی نوبخت حقیقی: بسم الله الرحمن الرحیم. سال نو را به ملت ایران تبریک می گویم و آرزوی سلامت و بهروزی را برای همه دارم. کرونا هم به لحاظ نرم افزاری و هم به لحاظ سخت افزاری نشان داد که چه اشکالاتی داریم. از نظر تفکر اگر ما به فلسفه تشکیل خود سازمان جهانی بهداشت بپردازیم که برخورداری از بالاترین استانداردهای بهداشتی را یکی از حقوق اساسی هر انسان دانسته است. این حق بدون تمایز نژاد، دین، عقاید سیاسی و شرایط اقتصادی و اجتماعی به هر انسانی تعلق می گیرد. الان کاملاً راحت می شود به پاسخ این سؤال رسید که آیا موفق بوده است سازمان بهداشت جهانی در این موضوع یا نه؟! این البته باید با نظر به اهداف اساسی برشمرده شده در اساسنامه این سازمان جهانی مورد سنجش قرار گرفته شود.

ساعد نیوز: به عنوان یک فعال و مدیر حوزه سلامت بفرمایید، رویه روشن و رویه تاریک کرونا برای نظام سلامت جهان چیست؟

دکتر علی نوبخت حقیقی: بله این بیماری، هم رویه روشن دارد و هم رویه تاریک. واقعیت این است که نظام سلامت جهان نتوانست عدالت در سلامت را پیاده کند. نه خود این نظام سلامت جهانی توانایی مورد نظر را داشت نه همکاری دیگر کشورهای قدرتمند توانست گرهی از این کار بگشاید. این بیماری نشان داد که نظام سلامت جهان با اهداف عالیه خودش فاصله زیادی دارد. خیلی از زیرساخت های شبکه های بهداشتی درمانی که می بایست در بسیاری از کشورها باشد اصلاً وجود ندارد. در واقع، بسیاری از کشورهای به ظاهر پیشرفته از لحاظ زیرساخت های بهداشتی درمانی آمادگی لازم را ندارند. کما این که در این پاندمی عظیم درمانده شدند. از سوی دیگر، یک بلای عظیمی بر سر کره زمین آمد. این که انتظار این که همه باید آماده باشند و بتوانند با این بیماری مبارزه کنند، این یک ذره خارج از انتظار است. این بلای عظیم که بعد از صد سال گریبانگیر زمین شد؛ اولاً به قول یکی از فلاسفه آلمانی نشان داد که بشر چقدر عاجز است. علیرغم ادعاهایی که داریم، و تمام پیشرفت های تکنولوژیکی، ما موجودات ناتوانی هستیم. رویه روشن اش این بود که بالأخره یک اجماع جهانی در این مورد پیش آمد. یک پروتکل هایی علمی را سازمان جهانی تدوین و ابلاغ کرد و یک سری کشورها توانستند بر اساس این پروتکل ها برنامه های خودشان را عملی کنند. بالاخره دانشمندان جهان موفق شدند واکسن را بسازند. اینها همه نشان میدهد که درست است که بشر لطمه خورده ضربه خورده در برابر عملی که فکرش را می کرد که دیگر نمی تواند در برابر آن کاری از پیش ببرد. ولی در نهایت، با استفاده از عقل و مغز و تجربه و علمی که با کمک ذات اقدس الهی و تلاش های خودش به دست آورده است، این بشر توانست جلوی این غول عظیم بایستد. رویه تاریک اش هم عدم رعایت عدالت در حوزه سلامت بوده است که واقعاً امری است که سازمان جهانی بهداشت به تنهایی قادر نبوده است آن را تحقق ببخشد. اگر ما خواهان عدالت در حوزه سلامت در مقیاس جهانی هستیم طبیعتاً این نیازمند همکاری تمام سازمان های بین المللی قدرتمند با سازمان جهانی بهداشت هستیم.

ساعد نیوز: به نظر حضرتعالی چه موانعی مدیریت این بیماری را در ایران با مشکل روبرو ساخته است؟

دکتر علی نوبخت حقیقی: همان مشکلی که در خیلی جاهای دیگر هم خودش را نشان داد. مسئولین جهانی بهداشت را وادار کرد که شعار سال جاری روز جهانی بهداشت را به آن مهم اختصاص دهد. "ایجاد جهانی عادلانه تر و سالمتر برای همه". این شعاری است که سازمان جهانی بهداشت برای روز جهانی بهداشت در 7 آوریل 2021 انتخاب کرده است. هم سلامتی را نتوانستند توسعه بدهند و هم نتوانستند عدالت را به خوبی رعایت کنند. ایران هم مستثنی نبوده از این برنامه. چون یک برنامه مولتی دیسپلینری است و واحدهای متعددی باید در اعمال مدیریت اش نقش بازی کنند. ما در کارهای تیمی ضعیف هستیم. با این که وزارت بهداشت و دانشگاه های علوم پزشکی و شبکه های بهداشتی و درمانی و سازمان نظام پزشکی و تمام اساتید والامقام، اطباء عالیقدر و پرستاران ارجمند و بهورزان و بهداشتکاران در بیمار یابی و قرنطینه نمودن با همکاری نیروهای بسیج و هلال احمر و نیروهای نظامی و انتظامی و شهرداریها و دیگر سازمانهای ذیربط تلاش های چشمگیری انجام دادند؛ سربلند هستند و انشالا اجرشان با خداست و ملت قدردانی کردند و مسئولین هم قدردانی کردند. حتی آنهایی را که فوت کردند به عنوان شهید خدمت محسوب کردند. تلاش ها شد، اما عمق فاجعه زیاد بود. به هر صورت، متأسفانه ما در زمینه همکاری و تعامل سازنده و مؤثر دستگاه های برای مدیریت این پاندمی موفق نبودیم! چون سلامتی اصلاً جزو وظایف خیلی دستگاه ها نیست. البته آنها به شکلی درگیر هستند و سلامتی به نوعی با تمام واحدها ارتباط دارد کما این که می بینیم وزارتخانه ها و سازمانهای متعدد دیگری در این برنامه نقش داشتند و در ستاد مبارزه با کرونا بودند ولی چون وزارت بهداشت به صورت کاملاً تخصصی در این حوزه صاحب رأی بوده است و تصمیم گیر اصلی هم این وزارتخانه بوده، این طور نشد که حرف اصلی را وزارت بهداشت بتواند بزند. این در حالی است که وزارت بهداشت هم تخصص موضوع را داشته هم حق مسلمش این است و عقل و منطق و قانون، این حق را به وزارت بهداشت داده است. متأسفانه در ایران ملاحظه کردیم که افراد و سازمان های دیگری که این تجربه و علم را ندارند ولی قدرت اجرایی و توانایی اقتصادی یا قدرت سیاسی بیشتری داشتند، حرفهایشان به کرسی نشست و بعضی از برنامه ها، راهنمایی ها و پروتکلهای وزارت بهداشت، پیاده نشد. سر دیگرش خود مردم بودند و هستند. البته مردم را در یک جایی محبوس کردن و قرنطینه کردن که یکی از رمزهای موفقیت جوامع در مدیریت بهتر این بیماری بوده است، دشوار است. هم خود مردم زیر بار این موضوع قرنطینه طولانی مدت نمی روند. خیلی از مردم عزیز ما در ایران واقعاً تمکین نکردند. برگزاری مراسم عزاداری یا عروسی شان برایشان از سلامت جمعی مهمتر بوده است. ما در عمل این را مشاهده کردیم. مسافرت های دست جمعی، دورهمی ها و شرکت در یک سری مراسم! البته در برخی موارد، مردم پروتکل ها را رعایت کردند ولی خوب خسته شدند و بریدند. این ناهماهنگی ها بین مسئولین از یک جهت که نتوانستند دستورات وزارت بهداشت را طابق النعل بالنعل اجرا کنند؛ از سوی دیگر، نمی شود مردم را به مدت طولانی واقعاً محبوس و مهار کرد. به هر صورت، این نابسامانی ها شکل گرفت. متأسفانه بیش از 60 هزار نفر از هموطنان عزیز ما، فوت کردند. هزاران نفر در بیمارستان ها هستند. حدود 4 هزار نفر در آی سی یو هستند. کادر پزشکی ما فداکاری کرد و خسته شد و بالأخره برید. مسئولین تلاش کردند؛ بالاترین مجوز استخدام را یعنی جذب بیش از 50 هزار نفر را به وزارت بهداشت دادند. بی انصافی نباید بکنیم؛ خیلی ها تلاش های زیادی کردند؛ پول های زیادی آمد وسط. منتها عمق فاجعه خیلی زیاد بود. دقیقاً مثل این که یک زلزله 8 ریشتری آمده باشد. ایران خوش درخشید. کارهایی که شد لازم بود ولی کافی نبود! من دو سه روز پیش یک توئیتی کردم و افراد غیرمسئولی را که دخالت می کنند در کار وزارت بهداشت خطاب قرار دادم. من در آنجا توجه افراد غیرمتخصصی را که در کار پزشکی دخالت می کنند به قانونی جلب کردم که در دهم اسفند ماه 1379 تصویب شده است و طبق آن، افراد غیرمجاز حق دخالت در امور پزشکی را ندارند و اگر دخالت کنند مجرم شناخته می شوند. از جهت دیگر، توجه افراد را جلب کردم به یکی از وعده های الهی و دستوراتی که در آیه 32 سوره مبارکه مائده وجود دارد: اگر یک کسی را بکشید بدون این که قتلی را مرتکب شده باشد یا فسادی را بر روی کره زمین کرده باشد، این مثل این است که شما خلق عالم را کشته اید. مسئولین، سازمان ها یادشان باشد که اگر بخواهند در این امر پیچیده و علمی که فقط به وزارت بهداشت و اطبای عالیقدر مربوط می شود دخالت کنند، و از نفوذشان استفاده کنند و اثرگذار باشند و حتی یک نفر اگر به این دلیل بمیرد، این طبق آیه شریفه مساوی کشتن خلق عالم خواهد بود! یادشان باشد که روز جزایی هم وجود دارد. با همه اینها ما در ایران امیدواریم که با دستوراتی که ستاد کرونا خصوصاً دانشمندان علمی مربوط به وزارت بهداشت و دانشگاه ها می دهند، وضعیت بهتر شود. همه اعم از مردم و مسئولین باید این دستورات و پروتکل ها را رعایت کنند.

ساعد نیوز: به نظر حضرتعالی آیا واکسیناسیون ملی با توجه به شرایط کشور یک شعار است یا می تواند تحقق یابد؟ چه شرایطی برای تحقق این امر مورد نیاز است؟

دکتر علی نوبخت حقیقی: بنده معتقدم این شعار نیست و می تواند تحقق یابد. بسیاری از دانشمندان برجسته ما در مؤسسات بزرگ این کشور که قدمتی صد ساله دارند مشغول هستند. من امید دارم که تحقیقات به نتایج مطلوب برسد. زمان نیاز داریم. انشالا در آینده به این واکسن به صورت بومی دسترسی خواهیم داشت. برای مردم و مسئولین آرزوی سلامتی و موفقیت در برابر این بیماری عظیم را دارم.