در مورد کلیسای جامع زوارتنوتس چه می دانید؟

خرابه های کلیسای جامع زوارتنوتس در دشت های مسطح در فلات آرارات بین شهرهای ایروان و اچمیادزین (Etchmiadzin) در استان آرماویر (Armavir) ارمنستان و در نزدیکی فرودگاه بین المللی زوارتنوتس واقع شده است. این کلیسای قدیمی در اواسط قرن هفتم میلادی تحت دستور کاتولیکوس نارسس سوم (Catholicos Nerses III) که بین سال های ساخته شده است. زوارتنوتس قدیمی ترین و بزرگترین کلیسای تتراکونچ (tetraconch) در تاریخ ارمنستان می باشد. طراحی آن به شدت تحت تاثیر ساختارهای دیگر کلیساهای ارمنی قرار گرفته و نمونه های آن را می توانید در کشورهای ارمنستان، گرجستان، آذربایجان و شرق ترکیه مشاهده نمایید. اگرچه که این کلیسا در قرن دهم میلادی در اثر یک زلزله بزرگ نابود گردید اما خرابه های باقی مانده از آن بین سال های 1900 تا 1907 کشف شدند. قسمت های مختلف کلیسای جامع زوارتنوتس در سال 1940 بر اساس تحقاقات تاریخی معمار ارمنی توروس تورامانیان (Toros Toramanian) بازسازی گردیده و امروزه می توان از آن بازدید نمود. از طرف دیگر یونسکو ویرانه های این کلیسا را در سال 2000 به فهرست میراث جهانی خود وارد نمود.

نگاهی به کاخی در نزدیکی کلیسا

در قسمت غربی می توان بقایایی از کاخ موقت جاثلیق نرسس سوم را دید. نکته ی جالبی که در مورد این کاخ وجود دارد شباهت معماری آن با سازه ی کلیسا است.

این کاخ خود از دو بخش مجزا تشکیل شده است؛ بخش شرقی و غربی.بخش غربی شامل اتاق های اصلی برای اقامت و سالنی کوچک بوده که کاربردی تابستانه داشته است. در این سالن جشن های مختلف برگزار می کردند و مراسم اهدای هدایا نیز در آن انجام می شده است و توسط سه ستون به سه بخش مختلف تقسیم می شده است. این سه بخش توسط سه راهرو به هم مرتبط می شدند. جالب است بدانید در این بخش سالن کنفرانس هم وجود داشته است.قسمت شرقی نیز شامل بخش های خدماتی مثل انبار و حمام بوده است و در بخش جنوبی آن کارخانه تولید نوشیدنی جاثلیق وجود داشته که با خاک رس ساخته شده بود.معماری این کاخ پلانی مربع شکل داشته و بررسی نوع روشی که برای تامین نور داخلی آن در نظر گرفته بودند،نشان میدهد از سقف چوبی برای کاخ بهره برده بودند.امروز گویا تنها خرابه های کوچک از این کاخ باقی مانده اند.

تاریخچه کلیسای جامع زوارتنوتس

کلیسای جامع زوارتنوتس در زمانی که هرج و مرج بسیاری در مشرق زمین ایجاد شده بود ساخته شد. پس از چندین دهه جنگی که بین ساسانیان و بیزانس ها وجود داشت، اعراب که به دین اسلام گرایش پیدا کرده بودند از شبه جزیره عربستان به این مناطق سرازیر شده و کنترل شهرهایی مانند اسکندریه را از بیزانس ها گرفتند. آن ها همچنین امپراتوری بزرگ ساسانی که در ایران و عراق امروزی بود را نیز شکست دادند. بنابراین ارمنستان امروزی که در منطقه قفقاز قرار داشت به عنوان یک قلمرو جغرافیایی در مرز شرقی امپراتوری بیزانس قرار گرفته و به سرعت تبدیل به منطقه متضاد بین اعراب و بیزانس ها شد. اولین حمله اعراب به ارمنستان در سال 640 میلادی روی داده و آن ها هزاران ارمنی را در سال 642 میلادی در پایتخت باستانی دوین به قتل رساندند. اعراب از سال 643 تا 656 میلادی به دلیل مقاومت ارتش امپراتوری بیزانس و کنستانس دوم (Constans II) حملات خود به منطقه قفقاز را به طور موقت متوقف کردند. در حالی که بسیاری از ارمنی ها از کمک های امپراتور سپاسگذار بودند، از طرف دیگر بسیاری از ان ها نیز نگرانی هایی به دلیل نفوذ مذهبی از جانب بیزانس داشتند. ارمنی ها در قرن هفتم میلادی به دو دسته تقسیم شدند. برخی از آن ها به دنبال کلیسای وابسته به پاپ ارمنی بوده که به تصمیم شوای چالکدون (Chalcedon) در سال 451 میلادی احترام بگذارند و برخی دیگر عقیده به حالت جسمانی مسیح را محکوم کرده و به دنبال این بودند که کلیسای وابسته به پاپ ارمنی با کلیساهای ارتودوکس شرقی از یکدیگر جدا شوند.

به دلیل حضور نیروهای بیزانس در خاک ارمنستان، کلیسای وابسته به پاپ ارمنی در سال 647 میلادی تحت سلطه قسطنطنیه قرار گرفت. البته که یکسال بعد آن توسط کلیسای مسیحی ارمنی دوباره باز گرفته شد. نارسس سوم که سازنده کلیسای جامع زوارتنوتس می باشد در سال 640 میلادی و هم زمان با حمله اعراب به ارمنستان به عنوان اسقف اعظم کلیسای مسیحی ارامنه انتخاب شد. در طول این دوران اسقف اعظم کلیسا می توانست از نظر مادی و معنوی قدرت بسیاری را بر مردم ارمنستان داشته باشد. بنابراین نارسس سوم توانست به قدرت سیاسی قابل توجهی دست پیدا کند. کنستانس دوم در سال 652 میلادی با نارسس سوم ملاقات کرده تا بتواند به این شکل نفوذ بیزانس در امور مذهبی و همچنین توسعه دفاع مشترک علیه اعراب را گسترش دهد. نارسس سوم نیز از هر دو دیدگاه سیاسی و مذهبی طرفدار بیزانس بوده است. او به زبان یونانی مسلط بوده، در ارتش بیزانس خدمت کرده و حتی از کاخ کنستانس دوم در قسطنطنیه نیز در سال 654 میلادی بازدید کرده است. کنستانس دوم متحدی بسیار مفید به نام نارسس سوم را شناخته بود تا از یک طرف بتواند از حمله اعراب جلوگیری کرده و از طرف دیگر نیز بتواند از درگیری های بالقوه بین سربازان بیزانس و ارمنی در مورد اختلافات مذهبی بکاهد.

معماری کلیسای زوارتنوتس

معماری این بنا آنقدر زیبا و هوشمندانه بوده که به خوبی می تواند هوش و درایت معمار و سازنده های آن را در روزگاران قدیم برای ما به تصویر بکشد و ما را به تحسین وا دارد. هنوز هم می توان گچکاری های هنرمندانه ای را که سالم باقی ماندند را در ویرانه های کلیسا به چشم دید. وقتی وارد ویرانه های این بنا می شوید ستون های آن نظر را به خود جلب می کند؛ ستون هایی که روی آن ها حکاکی هایی هنرمندانه نقش بسته اند.

در توضیح بیشتر معماری کلیسا خوب است بدانید که بسیاری از محققان بر این عقیده هستند که در سال 1905 میلادی شخصی به نام توروس تورمانین ( Toros Toramanian ) این کلیسا را بازسازی کرد و مشخص شد که این بنا دارای سه طبقه بوده است. البته بسیاری دیگر محققان می گویند طراحی که توروس از این کلیسا ارائه کرده بسیار از واقعیت دور می باشد. در فضای داخلی کلیسا می توان بر روی دیوار و همینطور ستون ها موزاییک های تزئین شده با طرح هایی مانند صلیب یونانی را دید.گفته می شود معمار این کلیسا از سبک های معماری سوریه و بیزانس نیز براس ساخت الهام گرفته باشد.طراحی ساختمان اصلی کلیسا به شکل دایره می باشد ولی در قسمت های داخلی آن می توان یک 32 ضلعی را مشاهده کرد که از قسمت های مختلفی تشکیل شده است.

شاید نکته قابل توجه در معماری این بنا این باشد که در محراب اصلی می توان محل قرارگیری بت ها را دید و همین موضوع تعجب بسیاری را بر انگیخته است و دلیل وجود مکانی برای قرارگیری بت ها در کلیسا هنوز مشخص نیست.در مرکز کلیسای جامع، درست در زیر گنبد مسیری به سمت پایین قرار گرفته و گفته می شود که مکان دفن معمار کلیسا می باشد. در زمان های قدیم که کلیسا سالم بوده است بر روی دیوارها نقاشی های زیادی دیده می شد که با رنگ هایی شاد داستان هایی را تعریف می کردند ولی متاسفانه امروزه به دلایل مختلف طبیعی و همینطور نگهداری نامناسب بیشتر نقاشی ها از بین رفته و موزاییک ها نیز آسیب شدید دیده اند.

بر روی لبه ی پنجره ها و اتاق ها و همینطور درها می توان کنده کاری هایی را با اشکال مختلف انگور و انار دید؛ انار به معنای نماد باروری و انگور به معنای خون و قیامت می باشد. در قسمت هایی نیز حکاکی هایی از عقاب ها دیده می شود که نماد پیروزی، مقاومت و قیام در دوره ی قرون وسطی بوده است. جالب است بدانید که طبق یک افسانه ی مسیحی قدیمی عقاب ها می توانند مرده ها را زنده کنند.

راه های دسترسی به کلیسای زوارتنوتس

کلیسای زوارتنوتس در 15 کیلومتری ایروان واقع شده است و بوسیله ی اتوبوس و اتومبیل می توانید به آن برسید. اگر در ایروان هستید به ایستگاه اتوبوس Kilikia رفته و سوار اتوبوس شماره ی 67 و یا مینی بوس شماره ی 75 شوید. بعد از گذشت 30 دقیقه شما باید در فاصله ی 2 مایلی از فرودگاه آن منطقه پیاده شده و به راحتی می توانید باقی مانده های کلیسا را ببینید. برای بازگشت نیز همین می تواند مسیر مناسبی به حساب بیاید.

آدرس : نزدیک شهر واغارشاپات، 15 کیلومتری شهر ایروان.