آسم یک بیماری التهابی مزمن ریه ها و مجاری هوایی؛ یعنی لوله هایی است که هوا را به داخل و خارج از ریه ها می رسانند. اگر کودکتان آسم دارد، این مجاری هوایی تحریک و متورم می شود و همین اتفاق می تواند روی توانایی او برای نفس کشیدن تأثیر بگذارد. آسم شایع ترین بیماری مزمن جدی دوران کودکی و سومین علت شایع بستری شدن در کودکان زیر ۱۵ سال است و بیشتر کودکان مبتلا به آسم، قبل از پنج سالگی شان علائم آن را نشان می دهند.
عوامل خطر آسم کودکان
آسم علت اصلی بیماری های مزمن کودکان است. حدود ۷ میلیون کودک در ایالات متحده ی آمریکا مبتلا به آسم هستند و این آمار بنابه دلایل نامشخصی در حال افزایش است. آسم می تواند در هر سنی بروز کند (حتی در بزرگسالی)، اما در بیشتر کودکان نخستین علائم آسم تا ۵ سالگی خودشان را نشان می دهند.
برخی از عوامل خطر عبارتند از:
- سابقه خانوادگی و والدین مبتلا به آسم
- برخی از انواع عفونت های تنفسی
- قرار گرفتن در معرض عوامل محیطی مانند دود سیگار یا آلودگی هوا
- عفونت های ویروسی مانند سرماخوردگی
- قرار گرفتن در معرض آلاینده های هوا مانند دود دخانیات
- آلرژی به گرد و غبار، شوره های حیوان خانگی و گرده گیاهان
- فعالیت بدنی شدید
- تغییرات آب و هوا یا هوای سرد
بعضی اوقات علائم آسم بدون محرک ظاهری رخ می دهد.
ارتباط آلرژی با آسم در کودک
قرار گرفتن در معرض مواد آلرژی زایی مانند هیره که مایت یا کنهٔ گردوغبار نیز نامیده می شود، سوسک، کپک، گرده های گیاهان یا شورهٔ حیوانات می تواند بروز علائم آسم را در برخی کودکان مبتلا به آسم شروع یا بدتر کند؛ این موارد، آسم آلرژیک نامیده می شود.
آلرژی فصلی به گرده های موجود در هوای آزاد که تب یونجه نیز نامیده می شود معمولاً تا زمانی که کودکتان چهار یا پنج ساله می شود بروز نخواهد کرد، زیرا برای اینکه یک کودک به گرده های موجود در هوا آلرژی پیدا کند باید به اندازهٔ کافی در معرض آنها قرار بگیرد و این می تواند مدت زیادی طول بکشد. با این حال آلرژی به هیره، کپک یا شورهٔ حیوانات ممکن است زودتر ایجاد شود.
حدود ۷۵ تا ۸۰ از درصد کودکان مبتلا به آسم آلرژی های قابل توجهی نیز دارند. اگر کودک شما مبتلا به آسم است و فکر می کنید که آلرژی دارد، بهتر است برای ارزیابی و درمان بیشتر که ممکن است به جلوگیری از حملات آسم کمک کند، او را نزد یک متخصص آسم و آلرژی ببرید.
حملهٔ آسم در کودک
وقتی کودکی دچار یک حملهٔ حاد آسم می شود، پوشش مجاری هوایی او حتی از حالت معمول متورم تر خواهد شد و مخاط بیشتری تولید خواهد کرد. سپس عضلات اطراف مجاری هوایی کودک تنگ تر می شوند و این موجب باریک تر شدن لوله های تنفسی می شود. کودک ممکن است به تندی نفس بکشد، سرفه کند یا خس خس سینه یا صدایی شبیه سوت زدن داشته باشد، زیرا نفس او از مجاری هوایی تنگ شده می گذرد. ممکن است متوجه شوید که سوراخ های بینی کودکتان بزرگ تر شده است یا پوست اطراف دنده های او با هر نفس فرو می رود. همچنین علائم آسم در کودکان احتمالاً شب ها بیشتر می شود.
اگر حملهٔ آسم درمان نشود یا در فراهم کردن مراقبت پزشکی تأخیر شود، یک حملهٔ آسم حتی می تواند کشنده باشد. به محض اینکه متوجه هر گونه نشانه ای از حملهٔ آسم شدید، سریعاً داروی «تسکین سریع» تجویزشده توسط پزشک کودکتان را به او بدهید. اگر داروی شرایط اضطراری ندارید، با اورژانس تماس بگیرید یا کودک را به نزدیک ترین مرکز اورژانس برسانید.
همچنین بعد از مصرف دارو، لوله های تنفسی کودک باز خواهد شد و علائم نیز باید فروکش کند ولی اگر علائم همچنان ادامه داشت یا بدتر شدند، فوراً با اورژانس تماس بگیرید.
تشخیص آسم در کودک
تشخیص آسم در کودکان زیر دو سال می تواند دشوار باشد، زیرا عارضه هایی غیر از آسم نیز می تواند باعث ایجاد خس خس سینه یا دیگر صداهای مشابه شوند. در واقع، عفونت های ویروسی دستگاه تنفسی احتمالاً شایع ترین علت خس خس سینه در کودکان هستند.
با این حال، اگر کودک شما اغلب سرفه می کند و حساسیت و آلرژی یا اگزما دارد و در خانواده تان سابقهٔ آسم و آلرژی یا اگزما وجود دارد، به خصوص اگر شما و همسرتان هر دو نفرتان این عارضه ها را دارید، احتمال بالایی وجود دارد که کودکتان نیز آسم داشته باشد. پزشک، فرزندتان را معاینه خواهد کرد و برای تشخیص درست، با دقت تاریخچه و سوابق کودک مثل تاریخچهٔ سلامت خانواده را بررسی می کند.
عوارض آسم کودکان
هنوز مشخص نیست که چرا شیوع آسم کودکان درحال افزایش است. برخی از کارشناسان معتقدند که این روزها کودکان زمان بیشتری را در محیط های بسته می گذرانند و بیشتر در معرض غبار، آلودگی هوا و دود دست دوم قرار دارند، از همین رو آمار آسم کودکان در حال افزایش است. آسم می تواند باعث بروز برخی عوارض شود، از جمله:
- حملات شدید آسم (با نیاز به درمان اضطراری یا بستری شدن در بیمارستان)
- کاهش دائمی عملکرد ریه
- استراحت های مداوم و اختلال در فعالیت روزمره
- کم خواب و خستگی
درمان آسم در دوران کودکی به چه صورت است؟
با توجه به سابقه کودک شما و شدت آسم پزشک یک برنامه مراقبت به نام برنامه عمل آسم تهیه می کند. این زمان و چگونگی استفاده کودک از داروهای آسم را شرح می دهد. در هنگام بدتر شدن آسم چه کاری باید انجام دهد و چه زمانی باید به مراقبت های اضطراری بپردازد. اطمینان حاصل کنید که این برنامه را درک کرده اید و هر سوالی دارید از پزشک کودک خود بپرسید. برنامه عملی آسم فرزند شما برای کنترل آسم آنها مهم است. این کار را برای یادآوری برنامه مدیریت روزانه فرزندتان و همچنین راهنمایی شما هنگام بروز علائم آسم در کودک ، مفید نگه دارید. نسخه هایی را به مراقبان، معلمان و حتی راننده سرویس کودک خود بدهید تا آنها بدانند که اگر کودک خارج از خانه دچار حمله آسم شود چه باید بکنند.
کنترل و مدیریت حملهٔ آسم در کودک
پزشک احتمالاً یک یا چند دارو برای کودکتان تجویز می کند. داروهایی که به عنوان داروهای تسکین سریع یا «اسپری استنشاقی نجات» شناخته می شوند برای متوقف کردن حملهٔ آسم مورد استفاده قرار می گیرند. این داروها خیلی سریع باعث کاهش اسپاسم در مجاری هوایی می شود و تنفس کودک را راحت تر می کند. داروهای تسکین سریع مانند آلبوترول با استفاده از یک دستگاه نبولایزر یا اسپری های دارای دز تنظیم شده؛ MDI، به شکل زیر به بیمار داده می شود:
نبولایزر: یک دستگاه برقی یا باتری خور است که داروی مایع را به ذرات کوچک بخار تبدیل می کند تا کودکتان می تواند از طریق یک ماسک تنفس کند. درمان های تنفسی با استفاده از نبولایزر معمولاً بین پنج تا ۱۰ دقیقه زمان می برند.
اسپری دارای دز تنظیم شده: اسپری کوچکی است که وارد لولهٔ درازی به نام محفظهٔ نگهدارنده می شود که ماسک کوچکی به آن متصل است. داروی آلبوترول به داخل محفظهٔ نگهدارنده اسپری می شود و سپس در حینی که کودکتان از طریق ماسک نفس می کشد، آن را استنشاق می کند. این نوع درمان تنفسی می تواند در کمتر از یک دقیقه انجام شود.
انتخاب نبولایزر یا اسپری دارای دز تنظیم شده بیشتر به این بستگی دارد که استفاده از کدام دستگاه برای شما و کودکتان آسا ن تر است. به طورکلی، هر دوی آنها به یک اندازه در رساندن دارو به ریه های کودک به منظور متوقف کردن حمله ی آسم مؤثر هستند.
نکات ضروری در کنترل آسم کودکان
- اجتناب از حضور در محیط های آلوده بخصوص دود سیگار (لازم به ذکر است که حتی کشیدن سیگار در خارج از خانه (بالکن-زیرهود) نیز می تواند تاثیرات خود را در تشدید علائم فرزندتان بگذارد)
- اجتناب از حضور در محیط های شلوغ و پرجمعیت
- اجتناب از تماس با گرد و غبار و گرده گل و گیاهان بخصوص در فصل بهار
- اجتناب از برخورد مستقیم با هوای سرد (استفاده از شال گردن در فصل زمستان که جلوی دهان و بینی را بپوشاند توصیه می گردد)
- اجتناب از تماس مستقیم با باد کولر و پنکه
- دیوارهای اتاق خواب کودک هفته ای یکبار با دستمال مرطوب و تمیز گردگیری و سایر وسایل روزانه گردگیری شود.
- از استفاده از فرش و گلیم و هرگونه پوشش پشمی و پرزدار در اتاق خواب کودک خودداری شود.
- اسباب بازی های پشمی حتما هفته ای یکبار شسته شوند. (ترجیحا استفاده نشوند)
- در صورت استفاده از پتو حتما با ملحفه در قسمت زیر و رو پوشیده شود.
- توصیه می گردد که ملحفه های کودک هر دو هفته با آب داغ شستشو شود.
- از هرگونه بالش پشم، پر یا پنبه استفاده نشود و بجای آن از بالش ابری استفاده شود.
- در صورت تشدید علائم در هنگام فعالیت و بازی حتما با پزشک معالج مشورت گردد.
- استفاده از استخر بدلیل بوی کلر ضدعفونی می تواند موجب تشدید علائم گردد که در این صورت حتما با پزشک معالج مشورت گردد.
- اجتناب از بوی عطر – اسپری – حشره کش – وایتکس و مواد شوینده اسیدی (در فصل خانه تکانی)
- استفاده از مکمل های ویتامین C و امگا 3 (روغن ماهی) می تواند در کاهش علائم موثر باشد.
- از نگهداری حیوانات خانگی مثل سگ و گربه و خرگوش خودداری شود.
- کودکان چاق حتما با نظر متخصص تغذیه تحت رژیم غذائی مناسب قرار گیرند.
- در بعضی کودکان آلرژی شدید نسبت به شیر گاو و فرآورده های آن دیده می شود که بهتر است از شیرهای حاوی پروتئین سویا (با نظر پزشک معالج) استفاده شود.
کودکان چه داروهایی را برای آسم می توانند مصرف کنند؟
اکثر داروهای آسم که به بزرگسالان و کودکان بزرگتر تجویز می شود نیز می تواند با خیال راحت برای کودکان نوپا و کودکان خردسال تجویز شود. داروهایی که برای کودکان کوچکتر تأیید می شود، در دوزهای متناسب با سن و وزن آنها تجویز می شود. در مورد داروهای استنشاقی ممکن است یک دستگاه زایمان متفاوت براساس سن و توانایی کودک مورد نیاز باشد. دو نوع داروی اصلی برای آسم وجود دارد:
1- داروهای تسکین سریع به علائم ناگهانی کمک می کنند. کودک شما آنها را برای کمک سریع در هنگام حمله آسم استفاده خواهد کرد.
2- داروهای طولانی اثر از التهاب مجاری تنفسی جلوگیری کرده و آسم را تحت کنترل دارند. کودک شما احتمالاً هر روز آنها را مصرف می کند.
اگر یک نوزاد یا کودک بزرگتر علائم آسم را داشته باشد که نیاز به درمان با داروی گشاد کننده برونش بیش از دو بار در هفته در طول روز یا بیش از دو بار در ماه در شب دارد . اکثر پزشکان داروهای ضد التهابی روزانه را توصیه می کنند. بسیاری از داروهای آسم دارای استروئید هستند که می توانند عوارض جانبی داشته باشند. آنها می توانند دهان و گلو کودک شما را تحریک کنند. برخی تحقیقات نشان می دهد که با گذشت زمان ممکن است باعث رشد کند مشکلات استخوانی و آب مروارید شود. بعد از اینکه کودک شما آنها را مصرف کرد. بدن او نتواند به همان اندازه استروئید طبیعی ایجاد کند. اما بدون درمان آسم می تواند منجر به مشکلات سلامتی و مراجعه به بیمارستان شود.
علت کهیر زدن نوزاد و روش های درمان
