فتق دیسک کمر و نکات مهم در مورد آن 

ستون فقرات شما از یک سری استخوان ها (مهره ها) تشکیل شده است که روی یکدیگر سوار شده اند. ستون فقرات، از بالا به پایین، شامل هفت مهره در ناحیه ی گردنی، 12 مهره در ناحیه ی صدری (پشت قفسه سینه) و 5 مهره در ناحیه پایین کمر و بعد از آن در پایین ترین بخش شامل استخوان خاجی و دنبالچه می شود. این مهره ها دارای بالشتک ها (ضربه گیرها) یی هستند. این دیسک ها، با جذب شوک ها یا ضربه های وارد شده از کارهای روزانه ای مانند راه رفتن، بلند کردن اجسام و پیچیدن، از مهره ها محافظت می کنند.

هر دیسک از دو بخش تشکیل شده است: یک بخش نرم و ژله ای و یک حلقه ی بیرونی سخت. آسیب یا ضعف می تواند باعث بیرون زدگی بخش داخلی دیسک از حلقه ی خارجی آن شود. به این عارضه، دررفتگی یا بیرون زدگی، فتق یا افتادگی (پرولاپس) دیسک میگویند. این وضعیت موجب درد و ناراحتی فرد می شود. اگر دیسک دررفته یکی از عصب های ستون فقراتتان را فشرده کند، ممکن است دچار بی حسی و درد در عصب آسیب دیده شوید. در موارد شدیدتر، ممکن است نیاز به عمل جراحی برای برداشتن یا ترمیم دیسک دررفته داشته باشید.

فتق (پارگی، بیرون زدگی) دیسک کمر چیست؟

مهره ها که ستون فقرات را تشکیل می دهند، توسط قطعات کوچک و نرمی به نام دیسک از یکدیگر جدا شده اند. هنگامی که دیسک ها سالم هستند، مانند جذب کننده های ضربه در ستون فقرات عمل می کنند و باعث می شوند تا ستون فقرات انعطاف پذیر باشد. اما هنگامی که یکی از دیسک ها به عللی مانند کار زیاد، رانتدگی، پشت میز نشینی و … آسیب ببیند، ممکن است که متورم شود یا دچار پارگی شود که به آن فتق دیسک کمر و یا اینکه پارگی و بیرون زدگی دیسک گفته می شود.

• دیسک ها، پدهایی هستند که مانند بالشتک هایی بین مهره ها عمل می کنند و ضرباتی که به دلیل حرکت بدن بر روی ستون فقرات اعمال می شود را به حداقل می رسانند.
• هر دیسک مانند یک دونات (پیراشکی) ژله ای می باشد که قسمت مرکزی آن نرم تر می باشد و نوکلئوس پالپوزوس نامیده می شود.
• پارگی غیر عادی مرکز دیسک، فتق، پارگی، هرنی یا بیرون زدگی دیسک نامیده می شود.
• رایج ترین قسمتی از ستون فقرات که دچار فتق و پارگی دیسک می شود، بین مهره های چهارم و پنجم کمری، در پایین کمر می باشد.
• اگر فتق دیسک به اندازه کافی بزرگ باشد، بافت دیسک ممکن است که بر روی اعصاب مهره مجاور (اعصابی که از مهره در محل بیرون زدگی دیسک خارج می شوند) فشار وارد کند.
• برای تشخیص فتق و بیرون زدگی دیسک می توان از آزمایشات فیزیکی، تصویر برداری پزشکی و تست های الکتریکی استفاده نمود.
• بسته به شدت علائم دیسک کمر، درمان های مختلفی برای فتق و پارگی دیسک به کار برده می شود که عبارتند از طب فیزیکی، داروهای شل کننده عضلات، داروهای ضد درد و ضد التهاب، تزریق موضعی کورتیزون (تزریق اپیدورال کمر) و عمل جراحی باز و بسته.

علت فتق (پارگی، بیرون زدگی) دیسک کمر

همانظور که در قبل نیز گفته شد، هر دیسک بین مهره ای، مانند یک دونات ژله ای می باشد. هنگامی که دیسک به دلیل افزایش سن یا وارد شدن ضربه، دچار خرابی (دژنراتیو) می شود، قسمت نرمتر مرکزی، ممکن است است ورم کرده و پاره شود و از حلقه ی بیرونی دربرگیرنده آن بیرون بیاید. این پارگی غیر عادی قسمت مرکزی دیسک، فتق یا بیرون زدگی دیسک نامیده می شود.

رایج ترین قسمتی از ستون فقرات که دچار فتق دیسک می شود، بین مهره های چهارم و پنجم کمری (دیسک بین مهره ای L4–L5)، در پایین کمر می باشد. این قسمت، دائما ضربه ناشی از تحمل وزن بالا تنه را جذب می کند و اهمیت آن هنگامی که ایستاده ایم و یا اینکه نشسته ایم بیشتر می شود. همچنین قسمت پایین کمر، در حرکات بدن در طول روز مانند هنگامی که بالاتنه را از یک جهت به جهت دیگر می چرخانیم و یا هنگامی که خم می شویم و یا اینکه می خواهیم جسمی را بلند کنیم و خم می شویم درگیر می شود.

علائم فتق (پارگی، بیرون زدگی) دیسک کمر

علائم فتق (هرنی) دیسک، به محل دقیق مهره ای که فتق دیسک در آنجا اتفاق افتاده است و همچنین به تحریک یا عدم تحریک بافت عصبی بستگی دارد و امکان ندارد که فتق دیسک هیچ گونه علامتی ایجاد نکند که البته با توجه به خفیف یا حاد بودن بیماری، علایم دیسک کمر نیز متفاوت است. فتق دیسک می تواند باعث درد موضعی در ناحیه ای از ستون فقرات که دچار آسیب شده است شود.

اگر فتق دیسک به اندازه کافی بزرگ باشد، بافت دیسک ممکن است که بر روی اعصاب مهره مجاور (اعصابی که از مهره در محل فتق دیسک خارج می شوند) فشار وارد کند. این موضوع می تواند باعث درد تیرکشنده در امتداد آن عصب شود و معمولا این درد در یک سمت بدن اتفاق می افتد که سیاتیک نامیده می شود. برای مثال، فتق دیسک در مکانی بین مهره چهارم و پنجم کمری در پایین کمر، می تواند باعث درد تیر کشنده در پایین باسن، پشت ران و پایین ساق پا شود. بعضی اوقات بیرون زدگی و پارگی دیسک، باعث گزگز و بی حسی در ساق پا می شود. این درد معمولا با ایستادن بدتر می شود و با استراحت بهبود می یاید.

اگر فتق و بیرون زدگی دیسک خیلی زیاد باشد، می تواند بر روی اعصاب نخاعی در هر دو سمت بدن فشار وارد کند و باعث درد شدید به سمت پایین یک یا هر دو پا شود و منجر به ناتوانی پاها شود و یا اینکه حتی باعث بی اختیاری ادرار و مدفوع شود. این موضوع در پزشکی سندروم دم اسب نامیده می شود.

چه کسانی بیشتر به این بیماری دچار می شوند؟

فتق دیسک در بین افراد در دهه های 30 و 40 سالگی شایع تراست، اگرچه افراد میان سال و سالخورده اگر درگیر فعالیت بدنی شدید باشند، کمی بیشتر در معرض این خطر هستند. فقط در حدود 8٪ موارد فتق دیسک در ناحیه ی پایین کمر مشاهده می شود.

فتق دیسک بین مهره ای چگونه تشخیص داده می شود؟

پزشک ابتدا معاینه بدنی را انجام می دهد. او به دنبال منبع درد و ناراحتی خواهند بود. این کار شامل بررسی عملکرد عصب و قدرت عضلات و اینکه آیا هنگام حرکت یا لمس کردن ناحیه آسیب دیده احساس درد دارید، می باشد. پزشک همچنین در مورد تاریخچه پزشکی و علائم از شما سؤال خواهد کرد. سوالاتی مانند زمان احساس علائم برای اولین بار و فعالیت هایی که با انجام آن ها درد بدتر می شود.آزمایش های تصویربرداری می تواند به پزشک کمک کند تا استخوان ها و ماهیچه های ستون فقرات شما را مشاهده کرده و مناطق آسیب دیده را تشخیص دهد. نمونه هایی از اسکن های تصویربرداری عبارتند از:

• اشعه ایکس
• CT اسکن
• MRI
• دیسکوگرام

پزشک می تواند تمام این اطلاعات را با هم ترکیب کند تا مشخص شود چه چیزی باعث ایجاد درد، ضعف یا ناراحتی شده است تا شاید به وجود فتق دیسک پی ببرد.

آیا این اختلال قابل پیشگیری است؟

شاید پیشگیری از این مشکل امکان پذیر نباشد، اما می توانید برای کاهش خطر ابتلا به آن اقدام کنید. اقداماتی شامل:

• از تکنیک های بالابری ایمن استفاده کنید: از زانو خم و بلند شوید، نه کمر.
• وزن سالم خود را حفظ کنید.
• به مدت طولانی ننشینید. بلند شوید و گاهی حرکات کششی انجام دهید.
• تمریناتی را برای تقویت ماهیچه های پشت، پاها و شکم در نظر بگیرید.

درمان فتق دیسک کمر

استراحت کردن و کاهش سطح فعالیت به تمام بیماران مبتلا به دیسک کمر توصیه می شود.از انجام تمرینات و ورزش هایی که فیزیوتراپیستتان تجویز نکرده اجتناب کرده و تنها تمریناتی که توسط فیزیوتراپیست تجویز شده انجام دهید.

خم شدن و چرخش از کمر مهم ترین عامل تحریک دیسک کمر است، بنابراین از انجام این حرکات اجتناب کنید.از نشستن های طولانی مدت اجتناب کنید چرا که سبب تشدید درد و ناراحتی می شود.دستشویی فرنگی را جایگزین دستشویی ایرانی کنید.

از نشستن، راه رفتن و ایستادن به مدت طولانی اجتناب کنید.فیزیوتراپی کمر موثرترین درمان دیسک کمر است که در کلینیک فیزیوتراپی با استفاده از بروز ترین متدها به بیماران ارائه می شود.

در کنار فیزیوتراپی آب درمانی و راه رفتن در آب در قسمت كم عمق استخر نیز برای درمان دیسک کمر توصیه می شود.انجام نرمش های كششی برای عضلات كمر و شكم نيز برای بیماران مبتلا به دیسک کمر مفيد است.فیزیوتراپیست تمرینات ورزشی دیسک کمر را با توجه به شرایط بیمار تنظیم و به وی آموزش می دهد.