در فرایند آموزشی هر ساز در هر سبکی، چه کلاسیک چه سنتی چه محلی و در هر نوعی، چه کوبه ای چه بادی چه زهی؛ فرم دهی مطلوب به استایل بدن، نوع نشستن و در برگرفتن ساز، جزء اصلی ترین ارکان یادگیری به حساب می آید. بسیاری از هنرجویان گمان می کنند صرفا علاقه به یک ساز، برای نوازنده شدن کفایت می کند. و در پی این خیال، ساز را با فرم بدن خود هماهنگ می کنند. در حالی که استانداردها دقیقا بر عکس این قضیه را به هنرجو گوشزد میکند. یعنی «هنرجو می بایست فرم بدن خود را با استاندارهای نوازندگی هماهنگ نماید».
حالت صحیح نشستن نوازنده پشت سنتور
روی صندلی بنشینید. کمر خود را صاف کنید. به پشتی صندلی تکیه ندهید. یک پای شما نیز باید جلوتر از پای دیگری باشد. برای افراد راست دست، پای چپ، یعنی پایی که در طرف سیمهای سفید است باید جلوتر قرار گیرد.
فاصله سنتور تا نوازنده
این قسمت توجه بیشتری را می طلبد. ابتدا مضراب ها را در دست بگیرید. در همان حالتی که روی صندلی نشسته اید، هر دو دست خود را در راستای پهلوها آزاد کنید. به طوری که کاملا عمود بر سطح زمین گردد. حال هر دو دست را از آرنج خم کنید تا زاویه ای نود درجه بین بازو و ساعد شما ایجاد شود. در این حالت، می بایست سر مضراب های شما از نظر طولی، درست به سیمهای خرک سوم سنتور برسد. و از نظر ارتفاع، به اندازه چهار انگشت با سیمها فاصله داشته باشد. حال برای مضراب زدن به خرکهای بالایی سنتور به جای اینکه دست خود را دراز کنید باید رو به سنتور خم شوید. فشار وزن شما روی همان پایی قرار خواهد گرفت که گفتیم جلوتر قرار دهید. همچنین برای مضراب زدن بر طرفین سنتور، نباید به سمت گوشه ها خم شوید. بلکه می بایست حول محور کمر خود بچرخید تا به پوزیسون هلی مختلف صدایی دسترسی داشته باشید.
خطای هنرجویان:
گاها دیده شده هنرجو با خوشحالی اعلام می کند که این اصول را به طور کامل یاد گرفته و اعمال می کند. اما وقتی از نزدیک مشاهده می کنیم، می بینیم که یک یا چند نکته از نکات ذکر شده را رعایت نکرده است. در واقع مضرابها بر روی خرک سوم قرار گرفته، ولی اشتباه او اینجاست که بازوهایش آنچنان که گفتیم عمود بر زمین نبوده، یا زاویه قائمه بین بازو و ساعد را لحاظ نکرده است.
ارتفاع میز سنتور
در گذشته برای مشخص کردن ارتفاع سنتور از سطح زمین، از استانداردهای عددی استفاده می کردند. مثلا استاد فرامرز پایور بهترین ارتفاع برای میز سنتور را ۹۰ سانتیمتر برای پایه های جلویی، و ۹۲ سانتیمتر را برای پایه های عقبی میز عنوان کرده بود. اما این طرح یک متغییر غیر قابل انکار داشت. آنهم ابعاد متفاوت هیکل و قد نوازندگان بود. از این رو همانطور که در پاراگراف قبلی اشاره کردیم، وقتی حالت نشستن خود را تنظیم و آرنج خود را قائمه کردید و مضراب ها هم به خرک سوم سنتور رسید؛ حال ارتفاع مضراب ها تا سیم سنتور باید به اندازه چهار انگشت تنظیم گردد. یعنی اگر این فاصله بیشتر بود باید ارتفاع میز را بلند تر کنید و بالعکس.
تفاوت دو مفهوم اکول و پاسچر چیست؟
کلمه ی پاسچر (posture) به معنای وضعیت، حالت و طرز ایستادن و قرار گرفتن بدن است. کلمه ی اکول، لغتی فرانسوی (École) و به معنای مدرسه است. می خواهیم تفاوت و مفهوم این دو عبارت را بفهمیم. پس استفاده از لغت اکول اشتباهی رایج است که بر سر زبان ها افتاده است. اکول به معنای روش آموزشی است که این روش آموزشی علاوه بر مضراب گرفتن صحیح شامل نت خوانی، ریتم، دشیفراژ و تمام مهارت های سنتور نوازی و یا هر ساز دیگری نیز می شود. پس استفاده از عبارت اکول صحیح به منظور پشت ساز نشستن و مضراب گرفتن درست، صحیح نیست و باید از کلمه ی پاسچر استفاده شود.
پاسچر صحیح چیست؟
ممکن است شما با پاسچر و یا حالت بدنی اشتباه پشت ساز، به برخی از اعضای بدن خود آسیب برسانید که این آسیب ممکن است اثرات بلند مدت داشته باشد و شما را مجاب به مراجعه به پزشک و یا گذراندن دوره های میوزماسل کند.یکی از نکات مهم هم از لحاظ ظاهری و هم فیزیولوژیکی، قوز نکردن پشت سنتور است، که اگر رعایت نشود باعث انحنای تدریجی مهره های کمر شما و مشکلاتی دیگر می شود. از نگاه تماشاگر نیز نوازنده ای که صاف پشت ساز نشسته است، بسیار زیباتر از فردیست که قوز کرده و سنتور می نوازد. نکته ی قابل توجه دیگر تنظیم ارتفاع و شیب سنتور با توجه به فیزیک بدنی شماست. میز سنتور به منظور نوازندگی بهتر و تسلط بیشتر، نه باید خیلی بلند باشد و نه خیلی کوتاه. توضیحاتی بیشتر در میز سنتور را در این لینک می توانید مشاهده کنید. مطمئن شوید که صندلی مورد استفاده ی شما دسته ندارد و مانع اجرای شما نمی شود، زیرا صندلی دسته دار مانعی برای حرکت سریع دست و تکنیک هاست. یکی از بهترین صندلی ها برای سنتورنوازی، صندلی پیانو است، زیرا هم دسته ندارد و هم ارتفاع آن تنظیم می شود. توجه کنید که هیچوقت به صندلی تکیه ندهید و همیشه لبه ی صندلی بنشینید. ناگفته نماند در ابتدای آموزش سنتور هر هنرجو، مشکلات خاص خود را در شیوه ی نشستن و مضراب گرفتن خواهد داشت که وظیفه ی استاد مربوطه رفع این ایرادات است.
شیوه ی صحیح مضراب گرفتن
بر طبق کتاب دستور سنتور استاد پایور، حلقه ی مضراب های سنتور را در دست گرفته و بین سه انگشتان اول، دوم و سوم (شست و سبابه و وسط) قرار می دهید. فراموش نشود که انگشت های چهارم و پنجم باید چسبیده به انگشت سوم و زیر هم باشند و جمع نشوند، همچنین حلقه ی مضراب هم نباید به بند اول انگشت دوم و سوم برسد. مضراب را نه خیلی آزاد و نه خیلی محکم و با فشار در دست بگیرید.
اصلاح پاسچر غلط
اگر پاسچر سنتور نوازی شما صحیح نباشد و عادت به طریقی دیگر داشته باشید، ترک آن بسیار سخت خواهد بود. زیرا ماه ها و یا گاها سال ها عادت به سنتور نوازی با آن شیوه ی مضراب گیری و پشت ساز نشستن کرده اید و عوض کردن آن کاری بسیار مشکل و نیازمند زمان و حوصله ی بسیار خواهد بود. پس آغاز فراگیری سنتور خود را با استادی شایسته شروع کنید تا بعدا دچار مشکلات اینچنینی نشوید.
نکات مهم هنگام سنتور نوازی
- نوازنده نمی بایست به صورت کامل بر روی صندلی قرار گیرد، بلکه به صورتی بر روی صندلی قرار گیرد که بر روی نیمه ابتدایی صندلی نشسته باشد و در صورتی که ستون فقرات بدن انحنا نداشته باشد و شیبی روبه جلو وجود داشته باشد. معمولا پاها کمی به سمت زیر میز و یکی از پاها به سمت جلوتر قرار می گیرد. این حالت امکان حرکت حمایتی بدن نوازنده را تسهیل می کند.
- مضراب به محض برخورد با سیم، سریعا به حالت سکون اولیه در بالا (آنطور که توضیح داده شد) بر می گردد. این مکانیزم در صورتی که به صورت خودکار درآید، منجر به امکان افزایش چالاکی و سرعت در مضراب زدن می گردد، چراکه در فاصله زمانی که مضراب مخالف ضربه میزند، مضراب دیگر به صورت خودکار در سرجای خود قرار گرفته و زمانی برای برگرداندن مضراب دیگر به نقطه ایست و نواخت مصروف نمی شود. هرچند این زمان بسیار ناچیز می باشد اما در سرعت های بالا بسیار موثر خواهد بود.
- مضراب نوازی باید بسیار سریع باشد، گویی دست را به یک سطح داغ و پرحرارت می زنیم و سریع بر می داریم. این بهترین تعبیر برای میزان انرژی نرمال وارده بر ساز از طریق دست و مضراب نوازنده است.
- نوازندگی قاطع اما بی خشونت، بدون اینکه بخواهیم نقص سونوریته در تکنیک نوازندگیمان را با انبوهی نمد یا قرار دادن حوله زیر ساز و… مرتفع نماییم، ما را به سونوریته قابل قبولی می رساند.
- در هنگام قرار گیری نوازنده در پشت ساز باشید زانوهای نوازنده، مماس با خط لبه زیرین میز سنتور باشند. قرار گرفتن پاهای نوازنده در زیر میز سنتور موجب محدود کردن دایره حرکات فیزیکی نوازنده میگردد که خود باعث خستگی زودرس نوازنده می شود. همچنین میزان باز بودن پاها، با زاویه ای حدود ۳۰ درجه، مناسب می باشد.
- نوازنده می تواند در هنگام تعویض پوزیسیون، کمی به سمت چپ یا راست و جلو و عقب حرکت نماید.
- در هنگام حرکت به پوزیسیون های سیم زرد یا پشت خرک، حتی المقدور می بایست پوزسیون دست ها در حالت نوازندگی بر سیم های سفید حفظ گردد و از کج کردن دست ها و زاویه دادن به آن ها خود داری گردد.
- در مورد مضراب ها باید گفت ساختار مضراب ها نباید اندازه و حالت ثابت داشته باشند. از آنجا که مضراب ها ادامه دست نوازنده برای نوازندگی می باشند و نقش مهمی در صدادهندگی مورد نظر نوازنده را ایفا می کنند، باید متناسب با فیزیک و استخوان بندی و شکل دست او و بالطبع مطابق خواست نوازنده و قطعات مورد اجرا و اصطلاحا «بر روی دست نوازنده» ساخته شود.
- هر چند انواع اندازه و حالت و جنس در کلکسیون مضراب های نوازندگان سنتور برای دست یابی به کیفیت های صوتی مختلف موجود است اما اندازه صحیح مضراب در اصل، (به طور تقریبی) به اندازه نیمی از طول دست نوازنده است، در حالتی که دستان خود را کشیده (از مقطع درونی آرنج تا نوک انگشتان). شکل حلقه انگشتی و دم مضراب نیز بسته به اندازه انگشتان و استخوان بندی آن می باشد، به طوری که در هنگام به دست گیری مضراب، زاویه شکسته وجود نداشته باشد و احساس ناراحتی در دستان وجود نداشته باشد.
- مضراب های سبک و کوتاه، انرژی بالایی مصرف می کنند و باعث گرفتگی عضلات می شوند. مضراب هاب سنگین نیز از سرعت نوازندگی کاسته و صدادهندگی مطبوع را کاهش می دهند.
- مضراب های محکم و غیر منعطف موجب خشونت در صدادهنگی می شوند؛ مضراب های نرم و بیش ار حد منعطف علاوه برشکنندگی، دست را منحرف می نمایند و ضمن ایجاد درد در نقاط مختلف دست، صدادهندگی مناسبی نیز ندارند، نمدهای خشک و یا نمدهای انبوه، همگی منجر به صدادهندگی نامطلوب خواهند شد. (بهترین نمد را از دمپرهای فرسوده پیانو می توانیم بیرون بیآوریم) این شیوه علاوه بر بهسازی نوازندگی از لحاظ بصری نیز جذابیت بیشتری برای بینندگان دارد.
آموزش نشستن صحیح پشت پیانو
