استان کرمانشاه با دارا بودن بیش از 4,000 اثر تاریخی، به‌عنوان استانی تاثیرگذار در زمینه میراث فرهنگی مطرح است. شهرستان سرپل ذهاب نیز به‌عنوان قدیمی‌ترین شهر استان و هشتمین شهر تاریخی دنیا دارای آثار تاریخی بسیاری است. زیج یا قلعه منیژه که یکی از جاهای دیدنی سرپل ذهاب است، نشان از غنای تاریخی این خطه از کشور ایران دارد.
این قلعه یکی از مهم ترین آثار تاریخی شهر سرپل ذهاب در استان کرمانشاه است و تاریخ ساخت آن به دوران ساسانیان بر می گردد. این قلعه در نزدیکی روستای پاتاق قرار دارد و از جمله آثار به جای مانده از دوران ساسانی در این منطقه، که آسیب کمتری به آن وارد آمده، است.
از آنجایی که اطلاعات دقیقی در مورد گذشته این بنا وجود ندارد، بر اساس معماری آن متوجه شدند که احتمالا این بنا از سازه های دوران ساسانی است. این قلعه در نزدیکی یکی دیگر از آثار تاریخی این منطقه یعنی طاق گرا قرار دارد ولی علی رغم زیبایی معماری آن به اندازه طاق گرا مشهور نشد.
یکی از افسانه هایی که در مورد این بنا وجود دارد به منیژه و بیژن بر می گردد به همین خاطر نام قلعه را منیژه گذاشتند و آن را به اسم زیچ منیژه نیز می خوانند. زیج به معنای رصدخانه یا تماشاگه است و مردم محلی معتقدند زیج منیژه مکانی بود که منیژه مدتی در آن زندگی می کرد. باستان شناسان این قلعه را قصری بین راهی می دانند که در دوران ساسانیان ساخته شد و مورد استفاده قرار می گرفت.
در خصوص زیج منیژه اسناد تاریخی چندان واضح و روشنی وجود ندارد؛ اما با توجه به معماری انجام گرفته در این بنا به‌ویژه طرح درگاه‌ها، قوس‌ها و همچنین پوشش سقف این بنا، می‌توان ساخت آن را به اواخر دوره ساسانی نسبت داد. بنایی با بیش از هزار سال قدمت که اگرچه هنوز هم در ماهیت آن تردید وجود دارد؛ اما بسیاری از باستان‌شناسان، آن را یک کوشک بین راهى می‌دانند که افسانه‌های محلی آن را با منیژه شاهنامه و ایران باستان پیوند داده‌اند. زیج به‌معنای رصدخانه یا تماشاگه است و مردم محلی عقیده دارند زیج منیژه برای مدتی محل استقرار منیژه بوده است.
بنای تاریخی قلعه منیژه با ارتفاع حدود دو متر از زمین‌های اطراف خود و با ابعاد 70 در 50 متر مربع، پلانی مستطیل شکل دارد و از لاشه سنگ و ملاط گچ ساخته شده است. در داخل این قلعه بنای مربع شکل دیگری با ابعاد 48 در 48 متر مربع احداث شده که به احتمال بسیار زیاد ارگ قلعه است.
در بخش مرکزی این بنا تالار نسبتا بزرگی دیده می‌شود که پیرامون آن راهروهای متعددی قرار دارد. این بنا به‌گونه‌ای طراحی شده که از طریق راهروهای شمالی می‌توان به مجموعه اتاق‌های ضلع جنوبی بنا و از طریق راهروی جنوبی به مجموعه اتاق‌های ضلع شمالی دسترسی پیدا کرد. همچنین هر یک از راهروهای شرقی و غربی پیرامون تالار نیز به راهرو دیگری منتهی می‌شود که در نهایت از طریق این راهروها می‌توان به مجموعه اتاق‌های ضلع شرقی و غربی بنا دسترسی داشت.
در هر ضلع این قلعه تعداد 30 اتاقک وجود دارد که دارای طاق‌های گهواره‌ای شکلی هستند. برخی از این اتاق‌ها همچنان سالم مانده‌اند. دروازه قلعه در ضلع غربى قرار داشت و در ضلع شرقى، هنوز هم بقایاى جریان آب دیده می‌شود که انتهاى آن مشخص نیست. در هر زاویه قلعه، یک برج و بین دو برج واقع در گوشه‌های اضلاع، دو برج کوچک‌تر ساخته شده است.
در خصوص زیج منیژه تاریخ چندان واضح و روشنی وجود ندارد، اما با توجه به معماری انجام گرفته در این بنا به ویژه طرح درگاه‌ها و قوس‌ها و همچنین پوشش سقف استفاده شده در این بنا، می‌توان ساخت آن را به اواخر دوره ساسانی نسبت داد. این بنا با ارتفاع حدود 2 متر از زمین‌های اطراف خود و با ابعاد 70 در 50 متر مربع دارای پلان مستطیل شکلی است که از لاشه سنگ و ملات گچ ساخته شده است. در داخل این قلعه بنای مربع شکل دیگری با ابعاد 48*48 متر مربع احداث گردیده که به احتمال بسیار زیاد ارگ قلعه می‌باشد. در هر ضلع این قلعه تعداد 30 اتاقک وجود دارد که دارای طاق‌های گهواره‌ای شکلی هستند و در حال حاضر بقایای آنها نیز وجود دارد و تعدادی نیز سالم مانده‌اند.
زیج منیژه یا قلعه منیژه یکی از زیباترین آثار استان کرمانشاه در سرپل ذهاب محسوب می‌شود. زیج منیژه یا قلعه منیژه در مسیر جاده اصلی کرمانشاه به سرپل ذهاب و در قسمت پایین دست طاق‌گرا و کوه عظیم پاطاق و در نزدیکی گوردخمه دکان داود قرار دارد. گفته می‌شود که قلعه منیژه در روزگار آبادانی، قلعه‌ای مربعی شکل بوده است. این بنای تاریخی و منحصربه‌فرد در سال 1384 توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره 13410 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
برای دسترسی به قلعه منیژه از شهر کرمانشاه به‌سمت سرپل‌ذهاب حرکت کنید. در 15 کیلومتری شهر سرپل ذهاب و پس از ایست‌بازرسی گردنه پاتاق، وارد جاده روستایی پاتاق شوید و با امتداد این جاده به روستای پاتاق و زیج منیژه برسید.
بهترین زمان بازدید از قلعه منیژه، فصل بهار و تابستان است. به‌دلیل وجود جاده ناهموار و گردنه خطرناک، حتی‌المقدور از سفر در فصل زمستان به منطقه پاتاق خودداری کنید.
در بافت روستایی پاتاق، امکانات نسبتا مطلوبی برای بازدیدکنندگان از قلعه منیژه فراهم است.
در بازدید از قلعه منیژه، از فشار آوردن بر دیواره‌ها و ایستادن زیر طاق‌های متزلزل پرهیز کنید.
در بازدید از روستای پاتاق، از محصولات و صنایع دستی روستا خرید کنید تا به اقتصاد محلی باری برسد.
در بازدید از روستای پاتاق به فرهنگ بومی منطقه احترام بگذارید.
بازدید از قلعه منیژه رایگان است؛ بااین‌حال، می‌توانید از راهنمایان محلی کمک بگیرید و هزینه‌ای نیز به آنان پرداخت کنید.
قلعه منیژه (قلعه گبری) مربوط به دوره ساسانیان است و در سرپل ذهاب، حاشیه شهر واقع شده و این اثر در تاریخ 19 تیر 1348 با شمارهٔ ثبت 833 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
