قلعه پرتغالی‌ها یا قلعه تیس در 5 کیلومتری شمال غربی چابهار، در روستای تیس قرار دارد. این دژ متعلق به دوران اسلامی است و شماره ثبت ملی آن 555 می‌باشد.این دژ به ابعاد 26×54 متر ساخته شده‌است. پهنا ساختمان بر پهنهٔ دماغه‌ای که پانصد متر از آبخور دریا فاصله دارد در بخش انتهای دماغه واقع است. در بخش شمال شرقی درب ورودی اصلی قرار دارد و دارای چهار گوشواره خلفی که در پشت دیوارهای هشتی واقع شده‌اند. هر کدام از آن‌ها خود یک اتاقی است که با پی‌های قطور ساخته شده‌اند. دارای ایوانی است که با دو پله با حدود یک متر ارتفاع از سطح حیاط دژ بلندتر است. در گوشه شمال شرقی آثار اتاق‌هایی وجود دارد که اکنون خراب شده‌اند؛ و هر کدام دارای یک اتاق بزرگ‌تر مشرف به ایوان اختصاصی هستند. شیوهٔ ساخت بنا (اتاق‌ها و ایوان‌ها) شبیه به کاروانسرای شاه‌عباسی بیستون است که در زمان شاه سلیمان صفوی ساخته شده‌است. در سه طرف حیاط حجره‌ها و اتاق‌هایی حجره‌ها و اتاق‌های گوش شمالی وجود دارند.
اگر به شهرهای مختلفی که در جنوب کشور وجود دارند سفر کنید قلعه های مختلفی را خواهید دید که هر کدام به اسم قلعه پرتغالی ها معروف اند. قلعه پرتغالی ها در کیش، قلعه پرتغالی های قشم، قلعه پرتغالی ها در چابهار که به قلعه تیس در چابهار هم معروف است.پرتغالی هایی که خود را امپراطور دریاها می خواندند و توانسته بودند در دوره ای هر چند کوتاه به جنوب ایران سلطه پیدا کنند و از این قلعه ها برای حفاظت از خودشان در مقابل شورش های احتمالی بندرنیشینان ایرانی استفاده می کردند. در این مقاله می خواهیم به سراغ قلعه پرتغالی های چابهار برویم. یکی از چندین قلعه پرتغالی ها که همگی یادگاری هایی هستند مربوط به حدود 4 قرن پیش و زمانی که پرتغال توانسته بود به جنوب ایران تسلط پیدا کند.
اما دوره سلطه پرتغالی ها در ایران چندان هم طولانی نشده بود و در سال 1622 میلادی ایرانی ها توانستند بندرهایی خود را از پرتغالی ها پس بگیرند و پرچم آن ها را پایین بیاورند. حالا فقط از زمان سلطه پرتغالی ها چند قلعه به یادگار مانده است که تبدیل به یکی از جذاب ترین جاذبه های تاریخی شهر شده است.
قلعه پرتغالی‌های چابهار، 54 در 26 متر دارد و بر روی تپه‌ای در کنار دریا ساخته‌شده است. 4 برج مدور دورتادور این قلعه (در فاصله 15 متری آن) بود که نگهبان‌ها بر روی آن نگهبانی می‌دادند. در زمان طوفانی بودن خلیج نیز این برج‌ها نقش فانوس دریایی برای کشتی‌ها را داشتند. در داخل قلعه پرتغالی‌های چابهار، آب‌انبارهایی دیده می‌شود که از جنس سنگ و ساروج و گچ ساخته‌شده‌اند. علاوه بر آن، چاهی نیز در بیرون قلعه وجود دارد که با سنگ و ساروج محکم شده در دل صخره ایجاد شده‌اند. سقف قلعه درگذشته پوشیده از چوب بود اما اکنون اثری از این سقف وجود ندارد. قلعه پرتغالی‌های چابهار یک منار آجری هم داشت که تزئیناتش شباهت زیادی به آثار سلجوقی دارد. بیشتر این تزئینات اکنون از بین رفته و خراب‌شده‌اند اما در آن می‌توانیم خطوط کوفی و عربی را تشخیص دهیم. اتاق‌هایی نیز به ابعاد دوازده متر و کوچک‌تر در این قلعه وجود دارد. هشتی قلعه نیز به کاروانسراهای شاه‌عباسی دوران شاه سلیمان صفوی شباهت زیادی دارد.
خیلی‌ها باور دارند که این قلعه در زمان‌های مختلف تاریخ به دست افراد زیادی افتاده است مثلاً یکی از باورها این است که در دوران هخامنشیان نیز از این قلعه استفاده می‌شده است؛ اما چیزی که مهم است این است که این قلعه مایه افتخار و عظمت تاریخ ایران است و دیدن از آن و مراقبت بیشتر از این جاذبه تاریخی وظیفه همگانی است.
اگر می خواهید تا در برنامه سفرتان به چابهار به این جاذبه تاریخی هم سری بزنید ابتدا باید خودتان را به روستای تیس در شمال غربی چابهار برسانید. از چابهار که شروع به حرکت کنید برای رسیدن به تیس حدود 13 کیلومتر راه در پیش خواهید داشت و در کمتر از 20 دقیقه رانندگی می توانید خود را به این روستا برسانید.متاسفانه از قلعه پرتغالی ها تیس به خوبی محافظت نشده و در حال تخریب و فروپاشی است. اما هنوز هم بازدید از این اثر تاریخی به قدری جذاب است که مسافران که راهی سفر به چابهار هستند به هیچ عنوان آن را از دست نمی دهند.
قلعه تیس که با نام قلعه پرتغالی‌ها نیز شناخته می‌شود، با قدمت بیش از دو هزار سال، از جاهای دیدنی چابهار به شمار می‌رود و در دهانه خلیج چابهار و بر فراز تپه‌ای مشرف به جاده چابهار-تیس جای گرفته است. با ابعاد 24 متر در 95 متر، مصالح به کار رفته در ساخت قلعه، آجر، سنگ و گچ محسوب می‌شوند. در ورودی قلعه در بخش شرقی قرار دارد و هشتی بزرگ با اتاق‌های بسیار و ایوان‌‌های خصوصی از ویژگی‌های معماری آن هستند. هشتی که شباهت بسیاری به کاروانسراهای شاه عباسی دارد، در زمان شاه سلیمان صفوی ساخته شده است.
