طبق آن چیزی که من از توافق سوچی می فهمم، ما از بحث مالکیت و تصاحب خاک عبور کرده ایم و دیگر بحثی بر سر مالکیت وجود ندارد و قرار بر این شده است که این قسمت در اختیار جمهوری ارمنستان باشد و خودروها برای عبور و مرور آزاد باشند.
ساعد نیوز: بعد از کش و قوس های فرآوان درباره احداث یا عدم احداث دالان زنگزور بالأخره در 5 آذر ماه نشستی در سوچی روسیه با حضور پوتین، علی اف و پاشینیان برگزار شد و بنا بر اعلام طرفین توافقات خوبی نیز برای برطرف شدن اختلافات فیمابین دولت های آذری و ارمنی به دست آمده است. این توافق به دلیل تقارن با گفتگوهای وین چندان مورد توجه قرار نگرفت در حالی که پژواک های ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک فرآوانی برای ایران دارد. آقای علی اف در عشق آباد در حاشیه نشست اکو به صراحت اعلام کرد که "امروز دالان زنگزور یک واقعیت است!" آیا واقعاً آذربایجان طبق توافق سوچی صاحب و مالک این منطقه خواهد شد یا متن توافق چیز دیگری می گوید؟
حامد حامدی خسروشاهی: بسم الله الرحمن الرحیم؛ بند 9 توافقنامه آتش بس قره باغ که با نظارت روسیه در تاریخ 9 نوامبر 2020 به امضای رؤسای جمهوری آذربایجان و ارمنستان رسدی مربوط به رفع انسداد محورهای مواصلاتی قفقار جنوبی است. در این بند توضیح داده نشده است که رفع انسداد به چه معنایی است. هر طرف تعریف مد نظر خودش را از این بند ارائه می دهد. آذربایجان معتقد است که احداث دالان زنگزور به معنای تصاحب خاک است و بنا به توافق آتش بس، دالانی که نخجوان را به غرب جمهوری آذربایجان وصل می کند جزو خاک آذربایجان محسوب شود. ارامنه تعریف دیگری را ارائه می دهند. آنها معتقدند که بند 9 به معنای باز بودن جاده های مواصلاتی برای دو طرف جهت رفت و آمد و ترانزیت است. طبق آن چیزی که من از توافق سوچی می فهمم، ما از بحث مالکیت و تصاحب خاک عبور کرده ایم و دیگر بحثی بر سر مالکیت وجود ندارد و قرار بر این شده است که این قسمت در اختیار جمهوری ارمنستان باشد و خودروها برای عبور و مرور آزاد باشند. باز در این مورد یک اختلاف نظر وجود دارد. ارمنستان اعلام کرده است که در آغاز و انتهای این جاده پُست ایست و بازرسی قرار خواهد داد و بعد از کنترل خودروها و باری که حمل می کنند، گمرک اخذ خواهد کرد. آذربایجان مخالف بازرسی کانتینرها و اخذ گمرکات در این مسیر است. ترجیح روسیه عدم برقراری گمرک و ایست و بازرسی در این جاده است تا حضور نظامی اش در این منطقه به نام برقراری امنیت را تثبیت کند. بنابراین، مالکیت حقوقی این خاک برای ارمنستان خواهد بود. آنچه در سوچی بر سر آن توافق شده است و روسیه نیز بر آن تأکید دارد، عدم برقراری گمرک در ورودی و خروجی این جاده است.
آتش بس قره باغ و نیز توافق سوچی به نوعی طراحی شده است که روسیه بتواند تا سال های سال در این منطقه حضور نظامی خودش را حفظ کند.
ساعد نیوز: چرا روسیه مخالف برقراری گمرکات است و ترجیح می دهد، آمد و شد در این مسیر آزادانه باشد. مبنای ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک این تصمیم روسیه چیست؟
حامد حامدی خسروشاهی: روسیه در سال های اخیر، گسترش حضور نظامی را در مناطق مختلف دنیا در دستور کار داشته است. بعد از فروپاشی شوروی، این حضور تا حدی کم رنگ تر شده بود و به همین دلیل، تلاش روسیه این است که حضور نظامی اش در اقصی نقاط دنیا خصوصاً مناطق پیرامون خود پر رنگ تر کنتد. امروز روسیه در لیبی و سوریه پایگاه نظامی دارد. در مصر، آفریقا و اقیانوس هند به دنبال ایجاد پایگاه های مختلف نظامی است. از سوی دیگر، با اتفاقاتی که در گرجستان و اوکراین رخ داد، روسیه در برابر نفوذ ناتو در حیات خلوت خودش احساس خطر بیشتری می کند. استقرار بیش از صد هزار سرباز روس در مرز اوکراین نیز دقیقاً در همین راستا قابل تحلیل است. برخی تحلیلگران معتقدند که روسیه به دنبال یک حمله نظامی تمام عیار به اوکراین است و تحلیلگرانی که روی بُعد سیاسی این رویداد تأکید می کنند معتقدند که این اقدام روسیه در اصل یک مانوور قدرت است. روسیه نمی خواهد تجربه تلخ گرجستان و اوکراین برایش تکرار شود. آتش بس قره باغ و نیز توافق سوچی به نوعی طراحی شده است که روسیه بتواند تا سال های سال در این منطقه حضور نظامی خودش را حفظ کند. این منطقه در اصل چهارراهی است برای کرویدورهای شمال به جنوب و شرق به غرب و طبق توافق سوچی، روسیه بر سر این چهارراه حضور خواهد داشت و هر زمان اراده کند می تواند جریان کرویدورهای شمال به جنوب و شرق به غرب را بر طبق منافع خودش مدیریت کند.
تغییر مرزهای بین المللی خط قرمز ایران بوده و هست. به نظر، این خط قرمز در توافق سوچی رعایت شده است و هیچ نوع تغییر ژئوپلتیک رخ نخواهد داد البته باید منتظر عملیاتی شدن این توافق بمانیم.
ساعد نیوز: به دلیل درگیری ایران در مذاکرات وین، هنوز ما واکنش رسمی چندان روشنی به توافق سوچی را شاهد نبوده ایم. توافق سوچی چه پیامدهایی برای ایران خواهد داشت؟
حامد حامدی خسروشاهی: خط قرمز اعلامی از سوی ایران درباره دالان زنگزور، بحث اعطای خاک و تغییر مرزهای بین المللی بوده است. به نظر، این دغدغه جمهوری اسلامی ایران در توافق سوچی برطرف شده است و هیچ نوع تغییر مالکیتی صورت نگرفته است. مرزها به جای خود برقرار خواهد ماند. طبق توافق صورت گرفته قرار بر این شده است که راه های مواصلاتی برای عبور و مرور طرفین آزاد باشد تحت نظارت روسیه! نقشه عملی اجرای این توافق هنوز اعلام نشده است. پیشتر از این توافق هم کسانی که از مناطق مرزی ما با ارمنستان دیدن کرده اند، امنیت مرزها با سربازان روسی بود. حضور سربازان روس در مرزها چیز چدیدی نیست. همان طور که شما گفتید، هنوز واکنش رسمی قابل توجهی به توافق سوچی صورت نگرفته است و به نظر باید منتظر بمانیم و ببینیم که در عمل چه رویدادهایی رخ خواهد داد.
من معتقدم که ترک مخاصمه طرفین در مسأله تنش مرزی بیشتر مبنای اقتصادی داشت تا سیاسی؛ امضای توافق سوآپ گازی میان ترکمنستان، ایران و آذربایجان در همین راستا رخ داد.
ساعد نیوز: در حاشیه نشست اکو، آقای رئیسی و آقایان علی اف و اردوغان دیدار کردند و بسیاری این دیدارها را به معنای بازگشت آرامش به قفقاز جنوبی تفسیر کردند. امضای سواپ گاز ترکمنستان، ایران و آذربایجان نیز نقطه عطف این نشست بود. نظر حضرتعالی در این خصوص چیست؟
حامد حامدی خسروشاهی: من معتقدم که ترک مخاصمه طرفین در مسأله تنش مرزی بیشتر مبنای اقتصادی داشت تا سیاسی؛ امضای توافق سوآپ گازی میان ترکمنستان، ایران و آذربایجان در همین راستا رخ داد. طبق این توافق، گاز ترکمنستان وارد خطوط لوله جمهوری اسلامی ایران می شود و بعد از کسر حق ترانزیت ایران که طبق اعلام منابع مختلف چیزی حدود 15 الی 20 درصد است، این گاز به خطوط لوله آذربایجان تزریق خواهد شد و از آنجا به تفلیس و در نهایت از ترکیه به اروپا صادر خواهد شد. ما قرارداد سوآپ مشابهی با آذربایجان برای انتقال گاز به نخجوان را داشتیم که با کسر 15 درصد حق تأسیسات اجرا می شود. توافق سوآپ گازی جدید یک توافق بُرد بُرد بود. هم دغدغه های کمبود گاز در شمال شرق را با این توافق برطرف کرد و هم آذربایجان و ترکیه نیز از این قرارداد منافع خودشان را تأمین کردند. بنابراین، یک توافق اقتصادی توانست آرامش نسبی را در منطقه قفقاز جنوبی برقرار سازد.
حامد حامدی خسروشاهی : جسارت الهام علی اف حاصل پالس های فرستاده شده از پایتخت های دیگر است!
