به گزارش سایت خبری ساعد نیوز، یکی از انواع روش های کمک باروری است و زنی که به عنوان حامل محسوب می شود، نه ماه دوران بارداری را سپری خواهد نمود و این درحالی است که جنین درون رحم، ژنتیک پدر و مادر اصلی خود را دارد. برای بارداری با کمک رحم اجاره ای ابتدا تخمک و اسپرم از زوجین گرفته می شود و با کمک یکی از روش های کمک باروری مانند ای وی اف، جنین تشکیل می شود، بنابراین جنین تشکیل یافته دارای ژنتیک مشابه با پدر و مادر ژنتیکی خود می باشد. سپس در صورتی که جنین رشد کافی در محیط آزمایشگاه را داشته باشد، در رحم فرد دیگری قرار می گیرد.
صاحب رحم جایگزین، موظف است که مراحل بارداری در طی نه ماه را سپری نماید و در طی این مدت مراقبت های لازم جهت حفظ و سلامت جنین را انجام دهد و پس از اتمام دوران بارداری جنین را به پدر و مادر ژنتیکی تحویل بدهد. استفاده از رحم جایگزین از نظر پزشکی، قانونی و روحی بسیار پیچیده می باشد به همین دلیل نیاز به مشاوره های گوناگون پزشکی، قضائی و روانی طرفین دارد. به دلیل پیچیدگی های روش رحم اجاره ای، این تکنیک در مراکز تخصصی ناباروری انجام می گیرد. زوجین و فرد صاحب رحم جایگزین باید از نظر سلامت بیماری های مربوط به زنان و مردان، بیماری های عفونی، داخلی و روانی بررسی شوند و در صورت وجود سلامت جسمی و روحی، این افراد می توانند کاندید بارداری با کمک رحم اجاره ای قرار بگیرند.
اولین گام ما برای آگاهی و نوشتن از سیر تا پیاز درمان ناباروری به روش «رحم حامل»، مراجعه به یک تیم پزشکیِ متخصص ناباروری است. برای گفت و گو با این تیم، راهی مرکز ناباروری میلاد مشهد می شویم که جزو معدود مراکز پیشرفته کشور در زمینه درمان ناباروری است. یک ساختمانِ ساکت و خاکستری با تعداد زیادی مراجعه کننده.
زوج های جوان و میانسالی که پرونده حاوی آزمایش و عکس و جواب سونوگرافی به دست، یا روی معدود صندلی های سالن به انتظار نشسته اند یا غرق در فکر و خیال، به دیوارهای سرد و سنگی مرکز تکیه داده اند. در نگاهِ اول، فضا، فضای سنگین و غمباری است اما وقتی بیشتر دقت کنی، تعداد بسیار زیادی قاب عکس از نوزادان سرخ و خندان و بانمکی که به لطف خدا و با مشاوره و تلاش کادر پزشکی این مرکز، به دنیا آمده اند و پدر و مادرهای نابارور را شاد و ذوق زده کرده اند، دریچه ای از امید رو به دلت باز می کند.
«ترانسفرهای دکتر خادم برای رفتن به اتاق عمل حاضر باشند!» این جمله یعنی دکتر نیره خادم، استاد دانشگاه، جراح و متخصص زنان و زایمان و مدیر مرکز ناباروری میلاد، تا دقایقی دیگر آماده می شود تا جنین های یکی دو روزه زوج های جوانی را که متقاضی لقاح آزمایشگاهی هستند به درون بطن مادران جوان یا احیانا مادران حامل، تزریق کند. در غیاب ایشان، سرکار خانم فیروزه شفیق، سرپرستار مرکز، پاسخگوی سوالات ماست. در ادامه، دکتر خادم هم به ما پیوست.
انواع روش های درمان ناباروری
خانم فیروزه شفیق درباره انواع درمان های تخصصی ناباروری می گوید: «هم اکنون چهار روش تخصصی درمان ناباروری وجود دارد: روش دارویی که ساده ترین روش است و برای زوج هایی به کار گرفته می شود که نازایی از سوی خانم است. بیمار طی یک دوره، دوز مشخصی از یک سری دارو را مصرف می کند، تخمک گذاری اش تحریک می شود و چنانچه در یک زمانِ مناسب عمل زناشویی شکل بگیرد، معمولا منجر به حاملگی می شود. روشِ بعدی، روش IUI است. روشی که در مراکز ناباروری جزو شایع ترین روش هاست و برای بیماران خانمی که مشکل حاد تخمک گذاری یا مشکلاتی نظیر چسبندگی لوله دارند به کار می رود.
روش سوم، روش IVF است که در مواردی که لوله رحم بسته است یا اسپرم های مرد بسیار ضعیف و کم تحرک است، استفاده می شود. در این روش خانم یک دوره ۴۵ روزه دارو مصرف می کند و هنگامی که بدنش آماده شد، عمل تخمک کشی لقاح آزمایشگاهی انجام می شود. روش چهارم که به روش سوم نزدیک است و در واقع، مکمل روش سوم است، روش میکرواینجکشن نام دارد. این روش برای زوج هایی به کار گرفته می شود که IVF ناموفقی داشته اند.
در این روش دانه دانه اسپرم ها، به کمک میکروسکوپ الکترونیک به درون سیتوپلاسم تخمکِ زن تزریق می شود و لقاح آزمایشگاهی با دستکاری و دخالت عوامل بیرونی شکل می گیرد و بعد از سه روز که تبدیل به یک جنین هشت تا شانزده سلولی شد، به درون رحم زن منتقل می شود».
وقتی باید از رحم جایگزین یا رحم اجاره ای استفاده کرد
اما در روش IVF یا میکرواینجکشن، چه زنانی خودشان توانایی و امکانِ پرورشِ جنین آزمایشگاهی را ندارند و ناچارند از رحم زن دیگری کمک بگیرند؟ خانم دکتر خادم با همراهی همکارش این گونه پاسخ می دهد: «زنانی که سابقه سقط مکرر دارند؛ مثلا شش یا هفت مرتبه سقط. زنانی که به شکل مادرزاد رحم ندارند؛ یعنی تخمدان دارند و هر ماه به شکل طبیعی تخمک آزاد می کنند اما فاقد رحم هستند.
زنانی که در رحمشان فیبروم های بزرگ داشتند و برای برداشتن فیبروم ها، مجبور به برداشتن رحم شده اند. یا زنانی که در حاملگی های قبل، به دلایلی مثل نفوذ جفت به درون حفره رحم، جفت و رحم را به دلیل خطر خونریزی با هم برداشتند. این ها مواردی است که مریض رحم ندارد اما مواردی هم هست که بیمار رحم دارد اما آن رحم، قابلیت نگهداری جنین را ندارد.
مثلا رحم های فیبروماتو که زن، چندین فیبروم درون رحم دارد اما در عین حال نیازی به جراحی ندارد و بهتر است به رحم خودش دست نزند و از رحم شخص دیگری کمک بگیرد. دسته بعد زنانی هستند که مبتلا به بیماری های خاص مثل ناسازگاری RHخون یا دیابت و بیماری های قلبی اند و بارداری می تواند جان مادر یا جنین را تهدید کند.»
ویژگی های رحم جایگزین یا رحم اجاره ای
اما زنِ صاحب رحم حامل، باید چه ویژگی هایی داشته باشد و قبل از انتقال جنین آزمایشگاهی به بدنش، چه آمادگی هایی کسب کند؟ دکتر خادم و شفیق پاسخ می دهند: «صاحب رحم حامل باید ۲۰ تا ۴۵ ساله باشد و در قدم اول تحت معاینه، آزمایش و چکاپ های عمومی جسمی و روانی قرار بگیرد و در صورتی که پاسخ مثبت بود باید مدتی قبل از انتقال جنین، داروهایی مصرف کند اما تعداد، نوع و دوز داروهای مصرفی اش، بسیار سبک تر از داروهای زنی است که مثلا قرار است تحت تخمک کشی قرار بگیرد.
پس از انتقال جنین هم، باز باید برای حفظ بارداری، سه ماه دارو مصرف کند. اگرچه داروها معمولا تزریقی نیست و خوراکی است اما به هرحال تاثیرات و عوارضی دارد که این پروسه را به یک روند دشوار و حساس تبدیل می کند.»
هزینه های انواع روش های درمان ناباروری
شفیق درباره هزینه ها و شانس موفقیت انواع روش ها می گوید: «در روش IUI که روش ارزان قیمتی است و سرجمع ۵۰۰ هزارتومان هزینه دارد، به شکل معمول ۲۰ درصد احتمال موفقیت و حاملگی وجود دارد. درست مثل یک زوج سالم که اگر در طول یک ماه از راه های پیشگیری از حاملگی استفاده نکنند، ۲۰ درصد احتمال دارد بچه دار شوند.
در روش آی وی اف ۳۵ تا ۴۰ درصد شانس موفقیت دارد چون در واقع جنینِ شکل گرفته شده به درون رحم زن منتقل می شود و برخی ریسک های روش قبل را ندارد. IVF روش گران قیمتی است و کل پروسه حدود ۵ میلیون تومان هزینه دارد. هر بار یک کدام از این روش ها شکست بخورد، باید زمانی بین یک تا سه ماه وقفه بیفتد و دوباره در صورت تمایل، پروسه درمان از نو شروع شود.»
از دکتر خادم که می پرسم: آیا مراکز ناباروری، مسئولیت معرفی صاحبان رحم جایگزین یا رحم اجاره ای به زوج ها را برعهده دارد؟ می گوید: «ما هیچ دخالتی در معرفی صاحبان رحم جایگزین به زوج ها نداریم اما هستند اشخاص و مراکز خصوصیِ درمان ناباروری که یک جورهایی دلال و واسطه زنانِ بی بضاعت و زوج های نابارورند و اصلا فهرستی دارند که داوطلب ها اسم می نویسند و در نوبت می مانند و این فهرست در اختیار زوج های متقاضی قرار می گیرد و متاسفانه این وسط، هزینه ای از ۱۰ تا ۵۰ میلیون رد و بدل می شود.
ما فقط به زوج ها توصیه می کنیم سعی کنند از میان خانواده و فامیل و اطرافیان، یک داوطلب پیدا کنند تا هم هزینه ای روی دستشان نگذارد و هم دلسوزیِ بیشتری نسبت به جنین درون رحمش داشته باشد. خواهر خانم، خواهر آقا، جاری، دخترخاله و حتی مادربزرگ ها. یکی از موارد جالب استفاده از رحم حامل در این مرکز، مربوط است به خانم جوانی که از رحم مادرش برای بچه دار شدن کمک گرفت.
مادر، زنی بود چهل و چند ساله و سرحال که بدن و رحم سالمی داشت و به عنوان مادربزرگ، جنین دخترش را نه ماه در بدنش پرورش داد و بچه را صحیح و سالم به دنیا آورد و حتی قابلیت شیردهی داشت. منتها از آنجا که بسیاری از زوج های نابارورِ متقاضی رحم اجاره ای ، مایل نیستند اطرافیانشان واقعیتِ ماجرا را بدانند، از رحمِ شخص غریبه ای استفاده می کنند و گاهی ادای یک حاملگی غیرواقعی را جلوی دیگران درمی آورند و در ماه های به اصطلاح آخر بارداری به بهانه ای از فامیل فاصله می گیرند و وقتی بچه به همتِ زن دیگری به دنیا آمد، به جمع بازمی گردند. شاید همه این ها به این خاطر باشد که هنوز جا نیفتاده که نوزاد متولد شده به وسیله روش رحم جایگزین، بچه واقعی و ژنتیکی پدر و مادرش است.»
اما این روزها، این روش از بارداری چقدر بین عموم جاافتاده و پذیرفته شده است؟ فیروزه شفیق معتقد است: «خوشبختانه عموم مردم به راحتی می پذیرند ولی به طور کلی از آنجا که هر زنی دوست دارد با جسم و روح خودش بارداری و شیردهی و مادری را تجربه کند، ممکن است تردیدهایی وجود داشته باشد اما همین زن وقتی می بیند هیچ چاره ای غیر از این روش ندارد، به عنوان بهترین راه حل انتخابش می کند.
بد نیست بدانید در روش رحم اجاره ای ، ما به وسیله دارو کاری می کنیم که مادرِ واقعی جنین، به شکل مختصر امکان شیردهی پیدا کند تا گرچه کمرنگ اما به هر حال، حال و هوای شیردهی را تجربه کند. به شکل کلی این روش یک روش انسانی و اخلاقی است که آسیب چندانی ندارد جز در موارد استثنا که ممکن است علقه و عاطفه ایجاد شده بین صاحب رحم و جنین، مشکل ایجاد کند که خب این هم با وجود تعهدات مالی و قانونی که پیش از این به تایید و امضای طرفین رسیده است، نگران کننده نیست.
ضمن اینکه استفاده از این روش بارداری باید از قدم اول با اذن قانونی و نامه از دادگاه همراه باشد و از آنجا که ساز و کار شرعی و قانونی شفافی برایش تعریف شده است، پس از تولد نوزاد، گواهی ولادت به نامِ مادر واقعی اش (صاحب تخمک) صادر می شود.»
قانون درباره رحم اجاره ای چه می گوید؟
از آنجا که پیدا کردن بانوی مایل به اجاره دادن رحم که مقبول باشد، کار دشواری است، وقتی چنین زنی پیدا شد، دیگر زوجین سعی در پریدن از مراحل مختلف اداری و قانونی می کنند و دوست دارند هر چه زودتر دست به کار شوند و به فرزندشان برسند.
اما نباید فراموش کرد که در چنین فعالیت های حساس و سرنوشت سازی، وجود قرارداد قانونی و محضری از نان شب واجب تر است.
قراردادی برای تشخیص اشخاصی که از نظر ژنتیکی با بچه ارتباط دارند، تعیین پدر و مادر قانونی طفل، تعیین تعهدات طرفین و شروطی که مورد توافق قرار گرفته است، دستیابی به قصد مشترک طرفین، برطرف نمودن شبهه زنا در مورد مادر جانشین و مشخص شدن نسب طفل متولد از مادر جانشین، تعهدات و تکالیف طرفین و شرایط ضمن عقد قرارداد و… که باید به شکلِ کامل تنظیم شده و به امضا و تایید طرفین و مراجع ذیصلاح برسد.
حکم شرعی رحم اجاره ای چیست؟
این سؤال دو صورت دارد: ۱- اینکه مراد، اجاره رحم زن به همراه تخمک اوست. یعنی نطفه مردی را در رحم غیر همسرش تزریق کنند تا وی از این طریق صاحب فرزند گردد. که بنا به فتوای بیشتر مراجع، تنها راه برای جواز این عمل، محرمیت موقت مرد صاحب نطفه با زنِ صاحب رحم است.
۲- اینکه مراد، آن است که نطفه مرد و تخمک زنش را در خارج از رحم ترکیب و به دلیل عدم توانایی زن در بارداری، آن را به رحم زن دیگری تزریق نمایند. که مراجع عظام تقلید، در پاسخ به این سؤال، چنین اظهارنظر کرده اند؛
حضرت آیت ا… العظمی خامنه ای: «این کار فى نفسه اشکال ندارد ولى باید از مقدمات حرام از قبیل نگاه و لمس حرام و غیر آنها اجتناب شود. به هر حال در صورتى که با این روش کودکى به دنیا بیاید ملحق به شوهر زنى که صاحب رحم است نمى شود بلکه ملحق به صاحب نطفه و به زنى است که صاحب تخمک است.»
حضرت آیت ا… العظمی سیستانی: «این کار فی نفسه اشکال ندارد.»
حضرت آیت ا… العظمی مکارم شیرازی: «هر گاه نطفۀ زن و شوهرى را در خارج از رحم با هم ترکیب کنند و در رحم شخص ثالثى قرار دهند، این امر ذاتاً جایز است؛ ولى چون غالباً مستلزم نگاه و لمس حرام است، تنها در موارد ضرورت مجاز است.»
حضرت آیت ا… العظمی صافی گلپایگانی: «چنانچه ملازم با حرام از قبیل لمس و نظر نباشد، فی نفسه مانعی ندارد.»رساند.