در خراسان نوع دیگری از سبدبافی رواج دارد كه به زمان محلی پخل بافی گویند. مواد اولیه آن از ساقه گندم تهیه می شود. در ادامه به تشریح مراحل کار در پخل بافی خواهیم پرداخت. همچنین مراکز بافت این هنر را نیز به شما معرفی می کنیم.
مراحل كار در پخل بافی
بدین گونه كه هنگام برداشت گندم ، خوشه ی گندم را با ساقه آن درو كرده، قسمت بند خوشه را كه دارای دانه های گندم است جدا می كنند . قسمت بدون بند جهت بافت سبد بكار می رود . باید پوست رویی ساقه را كنده و ساقه ها را به مدت 48 ساعت در آب قرار می دهند تا كاملاً نرم ، انعطاف پذیر و آماده برای بافت گردد .
برای شروع بافت دو ساقه گندم را در دست گرفته كه اصطلاحاً « تو » نامند . ساقه ی دیگری كه « ساقه پیچ » گفته می شود ، در وسط تو قرار داده و شروع به پیچاندن دور توها می نمایند . به اندازه ای آن را می پیچند كه با تا دادن آن یك دایره كوچك تشكیل شود سپس بافت را خم كرده و توها همه زیر دست قرار می گیرند تا فرم دایره ای كوچك مشخص شود.
برای بست زدن، ساقه پیچ را بعد از 3 دور پیچاندن، از زیر سوراخ ردیف قبلی عبور داده و به روی كار آورده، دوباره یك دور، دور« توها » پیچیده و از روی تك قلاب بوجود آمده بست می خورد و به زیر كار می رود. در این هنگام ساقه پیچ دوباره زیر كار قرار گرفته و برای پیچاندن آماده می باشد. بنابراین با 3 دور پیچاندن یك بست زده می شود و بافت به همین صورت ادامه می یابد.
زمانی كه طول ساقه پیچ كوتاه می شود ، در قسمت بست، ساقه پیچ كوتاه را به توها داده و ساقه جدید را در قسمت پشت بست قلاب كرده و شروع به پیچاندن می كنیم. به همین ترتیب دسته ی توها را حول مركز دور داده و با پیچاندن بافتنی دور توها و بست زدن، كف محصول به اندازه ی دلخواه در می آید. برای ایجاد دیواره، پس از كامل شدن كفی، دسته ی تو را روی ردیف كناره ی كفی قرار داده و بافت را ادامه می دهیم. به طوری كه توها به صورت فنری روی هم قرار گیرند و دیواره ی محصول به ارتفاع دلخواه برسد.
جهت كور كردن انتهای بافت به جای یك بست 2 بست خورده و ساقه پیچ به داخل بافت می رود. برای محكم شدن بافت می توان به قسمت كور شده ، پارچه دوخت.
تزیین کردن سبد در پخل بافی
گاهی اوقات ، برای تزیین سبد از كامواهای الوان استفاده می كنند بدین ترتیب كه 1 یا 2 سانت از ساقه را بوسیله كاموا می پوشانند و از ساقه تزئین شده به عنوان ساقه پیچ استفاده می شود به نحوی كه قسمت كاموایی روی كار قرار گیرد. همچنین در بعضی از سبدها برای تزیین بیشتر ، لبه سبد بصورت زیگزاك بافت می شود . بدین ترتیب كه دور دسته ای از تو را ساقه پیچ پیچیده و با دست به حالت زیگزاك فرم داده و به لبه ی محصول متصل می كنند.
مراكز پخل بافی
بطور كلی از قدیم الایام د ر هر جایی كه گندم كشت می شده ، مردم آن منطقه با این نوع سبد آشنایی كامل داشته و بافت آن را انجام می داده اند. هم اكنون این هنر در حال منسوخ شدن می باشد، تنها افراد مسن با آن آشنا هستند. از مهمترین مراكز پخل بافی استان خراسان جنوبی می توان به بخش خضری شهرستان قاینات و تعدادی از روستاهای شهرستان سرایان از جمله : چرمه ، خاور و سراب اشاره نمود.
برای بافت سبـد در بیرجند معمولاً از شاخه های نازك درخت استفاده می شود كه اكثـراً از چـوب « بیدمشك » و همچنین چوب « سرخ بید » است كه بدون گل و میوه می باشد . سبـدهای تهیه شده از بیدمشك، به زبان محلی به سبدهای سفترك ( سفتوك) معروف است .
همه چیز راجب هنر حوله بافی (توبافی) سنتی
