کرمان یکی از قطب های اصلی قالی بافی در ایران است و حداقل از قرن پانزدهم میلادی مرکز اصلی تولید فرشهای با کیفیت بوده و به دلیل تقاضای فوق العاده فرش های تولید شده در کرمان و سلایق متفاوت مصرف کننده گان، انواع متنوعی از سبک ها و طرح ها تولید شده است. برخی از فرش های کرمان صریحاً برای خریداران ثروتمند از غرب، بعضی دیگر برای مصرف کنندگان محلی با سلیقه های بسیار متفاوت بافته شده است و همین موضوع فرش کرمان را متمایز تر می کند.
غیر از شهر کرمان شهرهای رفسنجان، راور و ماهان نیز فرش بافان چیره دستی در قالی بافی دارند. تاریخچه فرش های کرمان حتی به زمان ساسانیان برمیگردد. قدیمی ترین فرش کرمان ، “قالی راور” نام دارد که گفته می شود اولین بار سال ۱۸۶۶ میلادی بافته شده است.
وجه متمایز فرش کرمان، فرش لاور یا راور کرمان است. این فرش ها در دهکده راور در کنار شهر کرمان تولید شده اند و به خاطر طراحی و بافت ظریف شهرت جهانی دارند. بیشتر فرش های راور کرمان دارای امضا هستند، یعنی با علامت بافنده یا شخصی که فرش برای او بافته شده است به آن هویت می بخشند.
قالی کرمان
قالی کرمان یکی از قدیمی ترین و اعجاب برانگیزترین صنایع دستی ایرانی است که طرفداران بی شماری در اقصی نقاط دنیا دارد. این قالی زیبا در طرح و رنگ های متنوع تولید می شود اما بیشترین طرحی که در این نوع قالی مورداستفاده قرار می گیرد، طرح گل و بوته با ترنج مرکزی است. از ترکیب رنگی قرمز و آبی در قالی کرمان، بیشتر استفاده می شود و این قالی ویژگی های منحصر به فرد خود را دارد. استان کرمان که در بخش جنوبی ایران واقع شده است، یکی از مهم ترین مراکز تولید قالی و فرش در ایران به حساب می آید.
قالی که در کرمان بافته می شود، به علت کیفیت و طرح های خیره کننده ای که دارد، یک هنر اصیل ایرانی به حساب آمده و نوع دستباف آن به عنوان یکی از با ارزش ترین قالی های جهان شناخته می شود.
تاریخچه قالی کرمان
قالی کرمان از پیشینه بسیار قدیمی برخوردار است و اوج این هنر به دوران صفویه و به بیش از ۵۰۰ سال پیش باز می گردد. در آن زمان، بافندگان فرش از طرح ها و نقش ها استفاده نمی کردند و طرح های مختلف را به صورت ذهنی و با یادگیری از بزرگان خود می آموختند. شهر کرمان به دلیل موقعیت جغرافیایی که دارد، از شهرهای اطراف دور بوده و به همین جهت کمتر در معرض تعرض دشمنان قرار گرفته است. این امر سبب شده تا مردم کرمان از فرصت مناسبی جهت رونق دادن به هنرهای اصیل خود استفاده کنند.
طرح های مختلف که در قالی های کرمان به کار گرفته می شود، توسط افرادی برای نخستین بار مورداستفاده قرار گرفته است که متاسفانه نام دقیق از آنها در دسترس نیست. این هنر قدیمی در دوران قاجاریه کمتر موردتوجه قرار گرفت و با شروع انقلاب صنعتی، مجددا به دوران رشد و شکوفایی خود بازگشت. علت شکوفایی این هنر اصیل پس از انقلاب صنعتی، گسترش ورود منسوجات به داخل کشور بود.
طرح های متنوع فرش کرمان
از جمله طرح هاي معروفي كه در كارگاه هاي قاليبافي كرمان بافته مي شود به طرح هايي چون سبزي كار، طرح هاي تصويري و افشان مي توان اشاره كرد كه بهترين طرح هاي سبزي كار اغلب در حوزه قاليبافي راور بافته مي شود و مهم ترين آنها عبارتند از: طرح حافظ، ليلي و مجنون، خيام و منظره.
طرح هاي افشان به ويژه افشان شاه عباسي كه شايد بدترين آن ها در دورة معاصر، حاصل دست تواناي طراحان خاندان شاهرخي بوده است و نيز نقوش قاب قرآني، انواع درختي، گلداني تلفيقي از ديگر طرح هاي معروف كرمان است و انواع گل فرنگ طرح هاي گوبلني در اوايل سده سيزدهم هجري شمسي بخش مهمي از طرح هاي منطقه كرمان را به خود اختصاص داد كه برگرفته از هنرهاي تزئيني غيرايراني بود و طرح هاي شكارگاه، بازوبندي، خشتي و لوزي خاتم از ديگر طرح هاي اين منطقه هستند.
نزديك به يك قرن پيش كار چهره بافي در كارگاه هاي بافندگي كرمان رونق گرفت و از اين زمان به بعد هنرمندان كرماني با مهارت تمام، تصويرهايي از شخصيت هاي مذهبي، تاريخي و سياسي بر فرش هاي خود نقش كردند. در گذشته كه مراكز قاليبافي كرمان در اختيار تجار و خوانين روستاها بود، كودكان را از پنج سالگي، اجير ارباب ها مي كردند و آنها را بدون حامي رها مي كردند تا به قولي، قاليباف شوند.
نوع بافت و چله کشی فرش کرمان
در بافت قالی کرمان از تعداد گره های بسیار زیادی استفاده شده است. در بافت این نوع قالی از گره های نامتقارن استفاده می شود. در واقع این هنر ایرانی، به صورت سه پوده بافته شده که در پودهای اول و سوم از نخ استفاده شده و در پوده دوم از ابریشم نازک استفاده می شود. همانطور که پیش تر مطرح شد، در بافت قالی های کرمان اصیل بیشتر از نقش گل استفاده می شود. طرح های گلدانی سه پوده بیش از هر طرح دیگر نشان دهنده طرح های اصیل قالی های کرمان است. در نهایت قالی بافته شده دارای خطوط نخ نما خواهد بود.به همین جهت است که این هنر ایرانی به عنوان یکی از خوش بافت ترین و زیباترین قالی های جهان شناخته شده و از بازار بسیار خوبی در بیشتر نقاط دنیا برخوردار است. چله کشی در این نوع قالی نیز با استفاده از نخ ها صورت می گیرد و نوع آن با توجه به اینکه چگونه بافته می شود متفاوت خواهد بود.
انواع فرش کرمان
فرش های کرمان به دو گروه فرشهای شهری و فرش های عشایری تقسیم می شوند که فرش های بافت کرمان شهری و فرش های بافت سیرجان به بافت عشایری معروف هستند. ابعاد فرش های عشایری معمولا ذرع و نیم تا دو ذرع هستند و اما فرش های بزرگتر نیز به سفارش مشتریان بافته می شود.
گره به کار رفته در فرش کرمان گره فارسی است اما در مناطق روستایی، هم گره فارسی و هم گره ترکی رایج است. گره جفتی و بافت بدون گره یا گره کمانشی نیز مورد استفاده قرار می گیرد. در این فرش ها مانند فرش های دیگر نواحی ایران از تارو پود پنبه ای برای بافت فرش استفاده می شود. پرزهای قالی کرمان متوسط و کوتاه هستند و گره های آن از ۲۵۰۰ تا ۵۰۰۰ گره در هر سانتیمتر مربع تشکیل شده است.
مزایا و معایب قالی کرمان
قالی کرمان با استفاده از مواد اولیه سازگار با محیط زیست تولید می شود که در ساخت آن از میزان بسیار کمی آب استفاده شده است. از طرفی این قالی زیبا به دلیل اینکه از مواد اولیه مرغوب مانند پشم تهیه می شود، هیچ گاه دارای الکتریسیته ساکن نخواهد شد و به دلیل ظرافت بالا از نظر هنری دارای ارزش بسیار زیادی است. عیب خاصی که در رابطه با این قالی وجود ندارد اما می توان گفت که این نوع قالی به دلیل اینکه دارای ارزش هنری بالایی است، قیمت بالایی نیز دارد و همه افراد توانایی خرید این گنجینه ایرانی را ندارند.
دلایل معروفیت قالی کرمان
یکی از مهم ترین دلایل معروفیت قالی های کرمان، استفاده از ترکیب رنگ و طرح های ظریف است. به طور معمول در بافت این قالی از تنوع رنگی بالایی استفاده می شود به طوری که در قالی های معمولی از ۱۵ رنگ و در قالی های نفیس از حداقل ۳۰ رنگ استفاده می شود. رنگرزی از دیگر دلایل معروفیت این قالی است. برای بافت این قالی از مواد رنگ دهنده طبیعی استفاده می شود که از جمله آنها می توان به پوست گردو، پوست انار، حنا و مواردی از این قبیل اشاره کرد؛ بنابراین پایه رنگ های مورداستفاده در بافت قالی کرمان ، گیاهی بوده و شامل رنگ های مختلف مانند سرمه ای، عنابی، سبز و موارد دیگر است.
این هنر اصیل ایرانی در ابعاد مختلف کوچک و بزرگ تولید می شود که در سال های اخیر به دلیل اینکه تعداد بافندگان زبردست کاهش یافته، هنر قالیبافی در کرمان با رکورد همراه بوده است.
فرش اردکان را چگونه بشناسیم؟
