مناسبترین زمان برای شکایت علیه مجرم / قاعده مرور زمان

تعریف مرور زمان

باید گفت که مرور زمان در قوانین ایران تعریف نشده است، ولی می توان آن را این گونه تعریف کرد: «مرور زمان عبارت از گذشتن مدتی است که به موجب قانون پس از انقضای آن مدت، دعوی شنیده نمی‫ شود.» بنابراین براساس این تعریف بعد از گذشتن مدتی معین که آن هم باید در قوانین پیش بینی شده باشد، صاحب حق یا مدعی، حق اقامه ی دعوی خود را از دست خواهد داد.

به زبان ساده، مرور زمان بدین معنی است که واقعه ای رخ داده است و شخص زیان دیده که ممکن است خواهان یا شاکی باشد (چراکه مرور زمان هم در دعوای حقوقی و هم در دعوای کیفری وجود دارد)، باید پس از واقعه در مدت معقولی اقامه ی دعوا کند و درصورتی که سهل انگارانه یا به صورت عمدی طرح دعوا نکند، حق خود برای اقامه ی دعوی را از دست خواهد داد.

اما آیا مرور زمان در همه ی دعاوی ایران پذیرفته شده است؟ در پاسخ به این پرسش باید بگوییم در حقوق ایران باتوجه به این مهم که کلیه ی قوانین و مقررات در هر حوزه ای باید با اصول و مبانی فقهی و اسلامی هماهنگ باشد، مرور زمان به طور کلی پذیرفته نشده است. درواقع اصل این است که در نظام حقوقی ما مرور زمان وجود ندارد؛ مگر در بعضی موارد محدود و استثنایی که در قوانین ذکر شده است.

همه چیز درباره قرارداد پرکیس و نحوه نوشتن آن

انواع مرور زمان

قانونگذار در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 برای نخستین بار پس از پیروزی انقلاب اسلامی، سه نوع مرور زمان را مختص جرایم تعزیری پذیرفت.

• مرور زمان شکایت: در گذشته فقط برای جرم صدور چک بلا محل به رسمیت شناخته شده بود. عدم رعایت مرور زمان شکایت، یعنی عدم توجه به مهلت قانونی برای طرح شکایت، سبب اسقاط حق شکایت می شود. برای جرایم تعزیری و قابل گذشت، مهلت شکایت، یکسال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم است. اگر دلایل شما محکمه پسند باشد ولی توجه به مهلت مذکور نداشته باشید، مقام قضایی امکان قانونی برای احقاق حق ندارد.
• مرور زمان تعقیب: این مرور زمان دو حالت عمده دارد: یا اصلا شکایت نشده و یا شکایت شده است اما از تاریخ آخرین اقدام تعقیبی، حسب عنوان مجرمانه 3 تا 15 سال سپری شود و رای قطعی صادر نشده باشد. مرور زمان شکایت در خصوص تمام جرایم تعزیری قابل گذشت، اثر دارد اما مرور زمان تعقیب شامل جرایم تعزیری قابل گذشت و غیر قابل گذشت میشود، البته مواردی استثناء شده است: جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی، جرایم اقتصادی با مبلغ یک میلیارد ریال و بیشتر و جرایم مواد مخدر.
• مرور زمان مجازات: در صورتی که از تاریخ قطعی شدن حکم، تا انقضای مهلت مقرر قانونی که برای مرور زمان لازم است، حکم اجرا نشده باشد در این صورت اجرای حکم متوقف می‏شود. بر اساس قاعده مرور زمان، تمام احکام کیفری از نوع مجازاتهای بازدارنده که مدت قانونی از قطعی شدن آنها گذشته باشد، و به هر دلیلی حکم اجرا نشده باشد، دیگر قابل اجرا نیست.

قطع کننده مرور زمان

مرور زمان بر اثر هر اقدام تعقیبی یا تحقیقی قطع میشود. قطع مرور زمان 3 اثر دارد:

1. وقتی که مرور زمان به موجب یکی از اقدامات تعقیبی یا تحقیقی قطع شود، مرور زمان جدیدی آغاز میشود که مدت آن همان مدت مرور زمان قبلی است و مدت زمان سپری شده قبل از انقطاع، جزو مرور زمان جدید محاسبه نخواهد شد.
2. انقطاع مرور زمان مطلق و غیرشخصی است یعنی نسبت به همه شرکت کنندگان در ارتکاب بزه – اعم از مباشر و شریک و معاون جرم – موثر است، هرچند که تعقیب فقط علیه یکی از آنان یا حتی علیه شخصی ناشناس که به اصطلاح آن را «تعقیب از شخص» مینامند، صورت پذیرفته باشد.
3. انقطاع مرور زمان فقط ناظر به عملی است که تعقیب و تحقیق نسبت به آن به عمل آمده است.

جرائم مشمول مرور زمان

برخی از جرائم به هیچ عنوان مشمول مرور زمان از تاریخ وقوع جرم نمی شوند مانند جرم مستمر.

همانطور که می دانیم جرم مستمر هر لحظه از زمان در حال تکرار است پس مبدا وقوع این قبیل از جرائم قابل محاسبه و تشخیص نیست مانند جرم تصرف عدوانی .

در بسیاری از موارد دیده شده نسبت به این قبیل از جرائم موقوفی تعقیب به علت مرور زمان صادر شده است لیکن این امر از منظر برخی حقوقدانان ناصحیح می باشد.

برخی از جرائم هستند که به هیچ عنوان مشمول مرور زمانهای 3 گانه از تاریخ وقوع جرم، تعقیب و اجرای مجازت نمیشوند که ماده 109 قانون مجازات اسلامی این جرائم را مشخص نموده که شامل :

1. جرائمی که علیه امنیت داخلی و خارجی کشور باشد
2. جرائم اقتصادی بالاتر از 100 میلیون تومان که عناوین آن شامل کلاهبرداری ، اعمال نفوذ بر خلاف حق ، امور مالیاتی ، پولشویی و گمرکی و جرائم کارمندان علیه دولت باشد .
3. جرائم مربوط به مواد مخدر با توجه به این امر که قانون مبارزه با مواد مخدر قانون خاص بوده و قواعد مربوط به خود را داشته است .
4. جرائم حدود الهی و قصاص و دیات شامل مرور زمان نخواهد بود .

چگونه مرور زمان جرم را محاسبه کنیم

مرور زمان صدور حکم از چه زمانی شروع می شود؟

اگر از تاریخ نخستین اقدام تعقیبی، تا انقضاء مهلت زمانی که برای مرور زمان لازم است درباره موضوع حکمی صادر نشود، پس از انقضای مهلت قانونی موضوع مشمول مرور زمان خواهد شد. در ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی نیز مرور زمان را از تاریخ آخرین اقدام تعقیبی یا تحقیقی تا انقضای مواعد مذکور در این ماده در صورتی که به صدور حکم قطعی منتهی نگردیده باشد مرعی می داند.

اقدام تعقیبی یا تحقیقی که در ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی به آن اشاره شده است به معنای هر نوع اقدامی است که مقامات قضایی در راستای عمل به وظایف قانونی خود انجام می دهند مانند احضار، جلب، بازجویی، استماع اظهارات شهود و مطلعان، تحقیقات یا معاینه محلی و نیابت قضایی. بنابراین، هرگاه مدیر دفتر یک مرجع کیفری دستور احضار متهم را صادر کند یا دستور تجدید اوراق احضاریه و ابلاغ مجدد آنها را بدهد، این اقدامات قاطع مرور زمان کیفری نخواهد بود.

آیا مرور زمان در جرام حدی اجرا می شود؟

مرور زمان در جرایم حدی که مستوجب قصاص و دیه است مشمول مرور زمان نشده و گذشت این مدت موجب از بین رفتن حق نمی شود. همچنین قانونگذار مرور زمان را تنها در تعزیرات پذیرفته است، زیرا حاکم این اختیار را دارد که تعزیرات را اجرا کند یا خیر، از این جهت دست او نیز به منظور پذیرفتن مرور زمان باز است.

همچنین هرگاه در مورد یک شخص به موجب حکم یا احکامی محکومیت های قطعی متعدد صادر شود، شروع به اجرای هر یک از محکومیت ها، نسبت به دیگر محکومیت ها، قاطع مرور زمان است. به عبارت دیگر، هرگاه برای شخصی بر اساس یک یا چند حکم، محکومیت های قطعی متعدد صادر شود، در صورت شروع به اجرای هر یک از محکومیت ها، مرور زمان محکومیت های دیگر قطع می شود و به پایان می رسد. به علاوه، در مواردی که اجرای مجازات فرد محکوم، معلق شده یا به صورت مشروط آزاد شده باشد اما پس از مدتی قرار تعلیق اجرای مجازات یا حکم آزادی مشروط او لغو شود، آغاز مرور زمان، تاریخ لغو قرار یا حکم است و مرور زمان از این تاریخ محاسبه می شود.

آیا گذشت زمان می تواند نشانه توبه متهم باشد؟

گاهی گذشت زمان می تواند اماره توبه باشد و البته در حدود نیز این موضوع وجود دارد که توبه قبل از اثبات، حد را ساقط می کند. مجازات داغ ننگی است که بر پیشانی مجرم زده می شود و مجرمی که پس از سال ها مرتکب نشدن جرم، مجازات شود، ممکن است به دلیل این داغ ننگ، خود به طور مجدد به ارتکاب جرم اقدام کند؛ به همین دلیل باید گفت که فلسفه مرور زمان بر فلسفه مجازات ها غالب است و موضوع مجازات را منتفی می کند.

اعتراض ها‍‍‍ی مرور زمانی

در ماده ۳۸۸ آیین دادرسی کیفری آمده است که «متهم و شاکی یا مدعی خصوصی یا وکلاء آنان باید تمام ایرادها و اعتراضهای خود از قبیل مرور زمان، عدم صلاحیت، رد دادرس یا قابل تعقیب نبودن عمل انتسابی، نقص تحقیقات و لزوم رسیدگی به ادله دیگر یا ادله جدید و کافی نبودن ادله را ظرف مهلت مقرر به دفتر دادگاه تسلیم کنند. پس از اتمام مدت مذکور، هیچ ایرادی از طرف اشخاص مزبور پذیرفته نمیشود، مگر آن که جهت ایراد پس از مهلت، کشف و یا حادث شود. در هر حال، طرح پرونده در جلسه مقدماتی دادگاه، پیش از اتمام مهلت ممنوع است.»

قانون و توقف اجرای مجازات

ماده ۱۳ آیین دادرسی کیفری: «تعقیب امر کیفری که طبق قانون شروع شده است و همچنین اجرای مجازات موقوف نمیشود، مگر در موارد زیر:

• فوت متهم یا محکومٌ علیه
• گذشت شاکی یا مدعی خصوصی در جرایم قابل گذشت
• شمول عفو
• نسخ مجازات قانونی
• شمول مرور زمان در موارد پیش بینی شده در قانون؛
• توبه متهم در موارد پیش بینی شده در قانون
• اعتبار امر مختوم.»

تبصره۱- هرگاه مرتکب جرم پیش از صدور حکم قطعی مبتلا به جنون شود، تا زمان افاقه، تعقیب و دادرسی متوقف میشود. مگر آنکه ادله اثبات جرم به نحوی باشد که فرد در حالت افاقه نیز نمیتوانست از خود رفع اتهام کند. در این صورت به ولی یا قیم وی ابلاغ میشود که ظرف مهلت پنج روز نسبت به معرفی وکیل اقدام نماید.

ماده ۳۸۹ آیین دادرسی کیفری: «پس از اتمام مهلت اعم از آن که ایراد و اعتراضی واصل شده یا نشده باشد، مدیر دفتر، پرونده را به دادگاه ارسال میکند. رییس دادگاه، پرونده را شخصاً بررسی و گزارش جامع آن را تنظیم و یا به نوبت به یکی از اعضای دادگاه ارجاع میکند. عضو مذکور حداکثر ظرف ده روز، گزارش مبسوط راجع به اتهام و ادله و جریان پرونده را تهیه و تقدیم رییس میکند. دادگاه به محض وصول گزارش، جلسه مقدماتی اداری را تشکیل میدهد و با توجه به مفاد گزارش و اوراق پرونده و ایرادها و اعتراضهای اصحاب دعوی به شرح زیر اقدام میکند:
الف- در صورتی که تحقیقات ناقص باشد، قرار رفع نقص صادر میکند و پرونده را نزد دادسرای صادرکننده کیفرخواست میفرستد تا پس از انجام دستور دادگاه،آن را بدون اظهار نظر اعاده کند…

آیا اعمال مرور زمان نسبت به همه شرکا و معاونان جرم میباشد؟

قطع مرور زمان، مطلق است و نسبت به همه شرکا و معاونان جرم اعم از آنکه تعقیب شده یا نشده باشند، اعمال می شود، هر چند تعقیب فقط درباره یکی از آنها شروع شده باشد.

همچنین شروع به اجرای حکم در مورد برخی از شرکا یا معاونان جرم، قاطع مرور زمان نسبت به دیگر محکومان است. متوقف شدن تعقیب، صدور حکم یا اجرای مجازات، مانع از پرداخت و ادای حقوق مدعی خصوصی نیست و متضرر از جرم می تواند دعوای خصوصی را در مرجع صالح اقامه کند.

به این معنا که مرور زمان موجب از بین رفتن حق مدعی خصوصی نمی شود. به عنوان مثال اگر ۳۰ سال پیش سرقتی اتفاق افتاده باشد، مدعی خصوص می تواند با مراجعه به دادگاه، ضرر و زیان مالی خود را جبران کند؛ اما اعمال مجازات و جنبه عمومی جرم مشمول مرور زمان می شود.

همه چیز درباره قوانین و وظایف همسایگی و مجازات مزاحمت های همسایه