بر اساس قانون، درخواست طلاق می تواند از سوی زن یا مرد یا بنا بر تصمیم یا توافق هر دو که اصطلاحا به آن درخواست طلاق توافقی گفته می‌شود مطرح گردد. چنانچه هیچگونه راه حلی جهت رفع مشکلات زندگی مشترک و بهبود آن کارساز نباشد و تصمیم قطعی زوجین، جدایی و پایان زندگی مشترک باشد، بهترین گزینه می‌تواند طلاق توافقی باشد.
در تعریف طلاق توافقی باید گفت هر زمان زوجین در عقد دائم (نه صیغه موقت) در جدایی به تفاهم برسند و هر دو تمایل به طلاق داشته باشند، طلاق توافقی صورت می گیرد که علاوه بر توافق آن ها در امر طلاق، ضمن آن می بایست در خصوص تکالیف و حقوق مالی و غیرمالی زوجین از جمله مهریه، نفقه، جهیزیه و حضانت فرزندان توافقاتی صورت گیرد.
مهریه در طلاق توافقی
تصوری که در رابطه با مهریه در طلاق توافقی در اذهان عمومی جریان دارد این است که طلاق توافقی به معنای بخشیدن تمام یا بخشی از مهریه می باشد در حالی که این تصور اشتباه است.
توافق و تصمیمات دو جانبه زوجین در خصوص مهریه در طلاق توافقی حائز اهمیت است که این توافقات با توجه به شرایط و تصمیمات زوجین میان هر زن و شوهری متفاوت است. گاهی ممکن است تمام یا بخشی از مهریه، بذل و بخشیده شود یا بالعکس تمام مهریه نقدا یا با اقساط توافق شده پرداخت گردد. چه آنکه مطابق قانون مدنی به محض انعقاد عقد نکاح زن مالک مهریه می‌شود و دینی است بر گردن زوج که حتماً باید ادا شود.
نفقه در طلاق توافقی
در خصوص نفقه های پرداخت نشده (ترک انفاق حین زندگی مشترک) و یا نفقه در زمان عده، اصل بر توافقات زوجین است. اگر بنا به پرداخت باشد زوجه مستحق دریافت نفقه خواهد بود در غیر این صورت طبق قانون، در زمان عده طلاق بائن به زوجه نفقه تعلق نمی‌گیرد و با توجه به اینکه طلاق توافقی از نوع بائن بوده، در زمان عده زوجه مستحق نفقه نمی‌باشد. در پرداخت نفقه فرزندان نیز بر مبنای توافق زن و شوهر عمل می‌شود. چنانچه زوجین در این مورد تصمیمی نگرفته باشند و به توافقی نرسیده باشند مطابق قانون مدنی:《نفقه اولاد بر عهده پدر است و بعد از فوت پدر یا عدم قدرت او به دادن نفقه به عهده اجداد پدری است و در صورت نبودن پدر و اجداد پدری یا عدم قدرت آنها نفقه بر عهده مادر است.》و می‌توانند جهت احقاق این حق به دادگاه مراجعه کنند.
حضانت فرزند در طلاق توافقی
حضانت و نگهداری از فرزند حق و تکلیف والدین است و بر اساس قانون نگهداری از طفلی که والدین او جدا از هم زندگی می کنند تا 7 سالگی برعهده مادر و پس از آن به عهده پدر است. اما در نظر داشته باشید که برخی موارد و با توجه به شرایط، دادگاه ممکن است با در نظر گرفتن صلاح طفل بر خلاف این قاعده اقدام به صدور رای نماید به طور مثال زمانی که یکی از والدین دارای صلاحیت نگهداری از فرزند خود نباشند. چنانچه میان زوجین در رابطه با حضانت فرزندان توافق صورت گرفته باشد دادگاه بر اساس توافق آنها رای صادر می‌کند و در صورت عدم توافق مطابق قانون عمل خواهد شد.
در صورتی که هر یک از والدین که قانونا حضانت فرزند برعهده اوست نسبت به نگهداری از فرزند خود امتناع ورزد، دادگاه حضانت و نگهداری از فرزند را به وی الزام می کند و اگر الزام ممکن یا موثر نباشد حضانت را به خرج پدر و هرگاه پدر فوت شده باشد به خرج مادر تامین می‌کند.
جلسات مشاوره و اخذ گواهی عدم انصراف از طلاق
مطابق بخشنامه مصوب سال 1397 در خصوص ثبت دادخواست طلاق توافقی، داشتن گواهی مرکز غربالگری یا مشاوره خانواده الزامی می‌باشد که اصطلاحاً به آن گواهی انصراف از طلاق گفته می‌شود. بنابراین در صورت درخواست طلاق توافقی، ثبت نام در سایت مشترک قوه قضاییه و سازمان بهزیستی و گذراندن جلسات مشاوره خانواده برای زوجین متقاضی طلاق توافقی الزامی می‌باشد. و اگر زوجین همچنان تمایل به پایان زندگی مشترک داشته باشند این گواهی صادر شده و می توان باقی مراحل طلاق را طی نمود. لازم به ذکر است که زوجه با داشتن وکالت در طلاق ( وکالت یا به اصطلاح حق طلاق که توسط زوج به زوجه داده شده) زوجین همچنین ملزم به شرکت در جلسات مشاوره هستند. مگر در موارد نادر این گواهی بدون تشکیل جلسات مشاوره توسط مرکز غربالگری صادر می‌شود.
ثبت دادخواست طلاق و صدور رای دادگاه خانواده
ابتدا باید به این نکته اشاره کرد که هرگاه زوجین تصمیم به جدایی و طلاق بگیرند نمی‌توانند بدون رای دادگاه خانواده و گواهی عدم امکان سازش مستقیماً به دفترخانه بابت ثبت طلاق مراجعه کنند. بلکه هر نوع طلاقی از جمله طلاق توافقی باید با طرح دادخواست و تشکیل جلسه رسیدگی به آن و در نهایت رای قطعی دادگاه باشد به این معنا که داشتن گواهی عدم امکان سازش صادره از دادگاه خانواده و قطعیت آن برای مراجعه به دفاتر ثبت طلاق و اجرای صیغه طلاق الزامی می‌باشد.شایان ذکر است که هنگام صدور رای طلاق توافقی از سوی دادگاه های خانواده صرفاً نسبت به توافقات مربوط به زوجیت (مهریه، اجرت المثل، نفقه، حضانت فرزند و …) تصمیم گیری می‌شود و در خصوص مالکیت دیگر اموال منقول و غیر منقول هرگونه تصمیمی توسط زوجین اتخاذ شود دادگاه خانواده صلاحیت رسیدگی به آن را ندارد و این موارد بهتر است ضمن توافقات زوج و زوجه صورت گرفته توسط زن و شوهر مکتوب شود.
مراجعه به دفاتر ثبت طلاق و ازدواج
بر اساس قانون حمایت خانواده مدت اعتبار گواهی عدم امکان سازش برای مراجعه و تسلیم به دفاتر رسمی طلاق 3 ماه پس از ابلاغ رای قطعی می باشد. چنانچه گواهی مذکور در این مدت تسلیم نشود و یا طرفین در دفترخانه حاضر نشوند، گواهی صادر شده از درجه اعتبار ساقط شده و توافقاتی هم که گواهی عدم امکان سازش بر اساس آن صادر شده بی اعتبار می گردد و در صورت تمایل زوجین به جدایی می بایست مجددا دادخواست طلاق توافقی را ثبت کنند.
با توجه به این قانون، زوجین هیچگونه الزامی برای مراجعه به محضر به منظور جاری شدن صیغه طلاق را ندارند (حتی پس از صدور حکم طلاق) لذا بهتر است زوجین الزام رفتن به دفاتر ثبت طلاق را نیز در توافقات خود ذکر کنند تا بتوان قانونا طرف دیگر را ملزم به انجام تعهدات خود نمود. مگر اینکه زوجه وکالت در طلاق (عرفا حق طلاق گفته می شود) داشته باشد که با وجود آن عدم حضور زوج مانع اجرای صیغه طلاق نمی شود.
اسناد و مدارک هویتی همچون شناسنامه، کارت ملی و سند ازدواج و وکالت نامه رسمی در صورت اعطای آن به زوجه توسط زوج و دیگر مدارکی که با توجه به شرایط هنگام ثبت دادخواست و یا مراجعه به دادگاه از زوجین خواسته می‌شود، لازم است.
اما برای اجرای صیغه طلاق و ثبت آن در دفاتر ثبت طلاق مدارک ذیل مورد نیاز است:
شناسنامه، کارت ملی و سند ازدواج
وکالت نامه (در صورت داشتن وکالت بلاعزل در طلاق که بعضا توسط زوج به زوجه داده می شود)
گواهی عدم بارداری (لازم به ذکر است که باردار بودن زوجه در روند و روال طلاق توافقی تفاوتی ایجاد نمی کند بلکه تنها مدت عده تغییر می کند و به جای 3 طُهر، زوجه می بایست تا زمان وضع حمل و به دنیا آمدن طفل عده نگاه دارد)
گواهی بکارت (در صورت عدم مقاربه و باکره بودن زوجه)
نظر کتبی مرکز غربالگری و واحد مشاوره در دادگاه خانواده یا بهزیستی
توافقنامه کتبی زوجین در رابطه با مسائل زوجیت و دیگر حقوق و تکالیف مالی و غیرمالی نظیر مهریه، نفقه، حضانت و …
گواهی عدم امکان سازش صادره از دادگاه خانواده که نباید بیش از سه ماه از صدور آن گذشته باشد.
شایان ذکر است که رجوع از طلاق بدین گونه است که در مدت زمان مشخصی (عده) زوج امکان بازگشت به زندگی مشترک را دارد و طلاق بی اثر می‌شود که البته باید با رضایت زوجه باشد. رجوع از طلاق زمانی ممکن است که طلاق رجعی باشد در مقابل در طلاق بائن همانطور که سابقا ذکر شد این امکان وجود ندارد مگر اینکه زوجه به مابذل (مال یا مهریه ای که بخشیده شده) رجوع کند.
در این صورت زوج نیز می‌تواند رجوع کند. چنانچه زوجین طبق توافقات خود حق رجوع را از خود ساقط کرده باشند امکان رجوع به طلاق حتی با تمایل و توافقات بعدی زوجین وجود نخواهد داشت.
مطابق قانون حمایت خانواده یکی از مدارک لازم برای تسلیم به دادگاه و دفاتر ثبت طلاق، گواهی عدم بارداری زوجه است (برای زوجه غیر دوشیزه و غیر یائسه). این گواهی به این دلیل از زوجه اخذ می شود که در صورت باردار بودن زوجه تصمیمات و توافقاتی نیز در این خصوص باید صورت گیرد و حقوق و تکالیفی همچون نفقه زوجه باردار، نحوه نگهداری و حضانت از فرزند و مواردی از این قبیل تعیین تکلیف شود.
مشخص شدن بارداری یا عدم بارداری زوجه در مدت زمان عده طلاق نیز تأثیرگذار است، بدین گونه که عده زوجه باردار تا زمان وضع حمل و زایمان می‌باشد و در غیر این صورت مدت عده سه طُهر (حدود 3 تا 4 ماه) می‌باشد.
اصولا مرجع صالح جهت رسیدگی به امور طلاق، دادگاه خانواده محل اقامت خوانده می‌باشد و با توجه به اینکه در طلاق توافقی زوجین مشترکا دادخواست خود را ثبت میکنند، دادگاه صلاحیت دار همان دادگاه خانواده محل اقامت زوجین می‌باشد.
