هنر نقره سازی را بیشتر بشناسید

نقره چیست؟

نقره فلزی است که در طبیعت به صورت خالص وجود دارد، مانند طلا و مس. ولی مقدار زیاد نقره از سنگ معدن استخراج می شود. در نقاط مختلف ایران معادن مختلفی وجود دارد که دارای سنگ نقره هستند مانند معادن نخلک در میانه کویر لوت در شمال انارک.

تاریخچه ای از نقره سازی

• پس از کشف طلا از چهار هزار سال قبل از میلاد، بشر با کاربرد نقره آشنا شد. در سیلک کاشان آثاری کشف شده است که نشان دهنده ی این است که در هزاره ی چهارم قبل از میلاد، در این ناحیه مردم با نقره آشنایی داشتند.
• در زمان ساسانیان هنر نقره سازی و نقره کاری بسیار رونق گرفت و از معادن خلک در میانه کویر لوت در شمال انارک، استفاده می کردند و ظروف سیمین می ساختند.
• با مقایسه ی اشیاء کشف شده از عصر ساسانی با اشیاء مشابه آن زمان در بیزانس و روم، متوجه شدند که شیوه ی کار و تکنیک آن ها تفاوت زیادی با هم نداشته است.
• در زمان ساسانی در ساخت نقره از سه روش زیر استفاده می کردند:
  ۱. ساخت نقره توسط چکش
  ۲. هنر فلزکاری ریختگی در اشیاء سیمین
  ۳. ساخت ظروف آستردار

هنر نقره سازی در تبریز

برخی معتقدند که هنر نقره سازی از سال ۱۹۱۵ میلادی از ترکیه برای اولین بار به تبریز آمده و به همین دلیل است که تعداد نقره کاران در تبریز بسیار زیاد است.نقره سازی و هنرهای وابسته به آن در شهر تبریز با کیفیت ممتاز و توسط هنرمندان بسیاری جریان دارد. دواتگری، ملیله کاری، حکاکی، قلمزنی و سیاه قلم از جمله رشته های فعال وابسته به هنر صنعت نقره سازی در این استان است.

ابزارهای مورد استفاده در نقره کاری

اگر قصد شروع به کار نقره رادارید و نمی دانید به چه ابزاری نیازمند هستید؟ نگران نباشید. البته ابزار مورد نیاز با توجه به آن چه که خواهید ساخت بستگی دارد. تعداد بسیار زیادی از ابزارها وجود دارند که می توانید از آن ها برای کار خود بهره ببرید. اما برخی از آن ها برای این کار بسیار ضروری هستند. که در ادامه به معرفی مهمترین آنها می پردازیم.

کوره

از کوره برای ذوب کردن و حرارت دادن به نقره استفاده می شود. در هنر نقره سازی ، کوره ها دارای شش نوع مختلف هستند که عبارتند از:

• کوره سرپایی که برای ذوب نقره به کار برده می شود.
• کوره زمینی که برای ذوب نقره و سایر فلزات از آن استفاده می کنند.
• کوره الکتریکی که عمدتا برای ذوب کردن فلز نقره استفاده می شود.
• کوره بنزینی برای لحیم کاری مورد استفاده است.
• کوره گازی برای گرم و نرم کردن نقره و گاهی برای ذوب نقره در مقادیر کم مورد استفاده قرار می گیرد.
• کوره اکسیژن و گاز که برای ذوب نقره و گاهی به منظور لحیم کاری استفاده می شود.

سندان

سندان وسیله ای است که برای کوبیدن و صیقل دادن نقره از آن استفاده می شود. از این ابزار نه تنها در امور مربوط به نقره بلکه در امور دیگری مانند آهنگری و مس گری نیز استفاده می شود. سندان از چدن یا فولاد ساخته می شود و روی پایه ای چدنی یا قطعه ای چوب محکم قرار داده می شود. سطح سندان را سخت می کنند و دماغه سندان شکل های گوناگونی دارد و به کمک آن می توان فلزات را به شکل دلخواه آهنگری کرد. برخی سندان ها نیز دو دماغه هستند.

قیچی

قِیچی یا بُرک ابزاری است که به وسیله آن پارچه، کاغذ، مو و اشیاء دیگر را می برند و دارای دو شاخه بُرنده است که از وسط به یکدیگر وصل شده اند. قیچی معمولاً ابزاری آهنی و مرکب از دو تیغه بُرنده است که به واسطه میخ یا پیچی آن دو تیغه روی هم قرار می گیرند و هر چیز جامدی را به کمک آن می برند.از قیچی نیز برای بریدن ورقه ها و مفتول های نقره در این هنر استفاده می شود.

چکش

چَکُّش ابزاری است متشکل از دسته و مضربه که غالباً برای وارد کردن ضربه به میخ به کار می رود.معمول ترین استفاده از چکش برای ضربه زدن به میخ، جا انداختن قطعات در ماشین ها و شکستن اشیا می باشد. هر چکش برای کار خاصی طراحی و ساخته می شود، بنابراین چکش ها را به انواع مختلف می توان یافت، اما همه آن ها به طور کلی دارای یک دسته و یک وزنه در سر آن دسته می باشند، و اغلب وزن چکش در همان وزنه سر دسته قرار دارد از چکش برای کوبیدن ورقه های نقره استفاده می شود که در اندازه های مختلف و شکل های متفاوتی وجود دارد. انتخاب چکش با توجه به وزن آنها می باشد.

سوهان

سوهان یکی از ابزارهای دستی است که در درودگری و فلزکاری ، تمیز کاری و صیقل بکار می رود. سوهان یک ابزار براده برداری است. این ابزار شامل یک تیغه از جنس فولاد تندبر با یک یا چند سطح زبر است. منظور از سطح زبر، سطحی آجیده است. از سوهان برای ساییدن و هموار کردن پلیسه های نقره استفاده می شود.

ریچه

ریچه یک قالب دسته دار می باشد که جنس آن از آهن می باشد. نقره مذاب را داخل آن می ریزند و به صورت شمش و یا مفتول در می آورند که دو نوع ریچه ورق یا ریچه مفتول موجود است.

ماشه

ابزاری است که با آن در لحیم کاری و جابجا کردن ورق های گرم نقره و آتش کاری استفاده می شود.

بوته

بوته کاسه هایی هستند که از جنس خاک نسوز ، گرافیک در حجم های مختلف جهت ذوب کردن نقره به کار برده می شود.

دستگاه نورد

این دستگاه که به آن چرخ نورد نیز می گویند در طلاسازی و نقره سازی بسیار مورد استفاده قرار می گیرد و با استفاده از آن طلا و یا نقره را به ورقه و یا مفتول تبدیل می کنند تا برای امور موردنظر از این ورقه ها و مفتول ها استفاده شود.

پرگار

ابزاری فولادی است که برای رسم انواع خطوط، دایره ها، قوس ها و جدول بندی حاشیه های طرح ها بر روی ظروف نقره کاری مورد استفاده قرار می گیرد.

سوزن خط کش

سوزن خط کشی ابزاری ساده اما بسیار کاربردی است که برای علامت گذاری و خط کشی بر روی سطوح مختلف به کار می رود.این ابزار میله ای شکل دارای یک یا دو سر نوک تیز است که به شما این امکان را می دهد تا بر روی سطح کار مورد نظر خط کشی کنید و طبق آن به انجام فرآیند های مختلف بر روی قطعه کار از قبیل برش کاری و خمکاری بپردازید.

اره کمان

وسیله ای که از جنس فلز می باشد و شکل آن منحنی و تقریباً شبیه نعل اسب می باشد که یک سر آزاد آن به دسته چوب متصل و تیغه ها با شماره های متفاوت توسط پیچ به دوسر کمال متصل می شود و جهت شبکه سازی در نقره سازی از آن استفاده می شود.

مصقل

ابزاری است که باکمک و فشار دست بر روی آن نقره صیقلی و براق می شود .جنس این ابزار از فولاد می باشد . این ابزار توسط صنعتگر نقره کار ساخته می شود.

میله گرافیتی

جنس این میله از گرافیت و شکل آن میله ای است. کار این میله مخلوط مذاب و آلیاژ نقره است. همچنین به کمک این وسیله از اضافات و سرباره های روی مذاب نقره برداشته می شود

شناخت فلزات مورد استفاده در حیطه نقره کاری

در این بخش انواع فلزات مورد استفاده که در هنر نقره سازی یا نقره کاری از آن ها استفاده می شود شرح داده شده اند.

نقره: فلز نقره به صورت خالص در بعضی نقاط یافت می شود اما عموما به شکل سنگ های معدنی که عمده ترین آن ها سولفور نقره و کلروز نقره که به شاخ نقره نیز مرسوم می باشد در طبیعت موجود است. سولفور، سیاه رنگ بوده و کلروز نقره رنگ ارغوانی کثیف یا خاکستری مایل به ارغوانی تیره دارد. نقره دارای رنگ سفید ملایمی می باشد که از فلزات نجیب می باشد و در 960 درجه سانتی گراد ذوب می گردد توانایی انعکاس بالایی دارد به طوری که بیش از 90 درصد نوری را که به آن می تابد منعکس می نماید.

قابلیت صیقل کاری و جلای آن و نیز قابلیت گرمایی و الکتریکی آن از همه فلزات بیشتر است. پوشش اکسید نقره که در هوا به وجود می آید دارای هیچ اهمیتی نیست اما توسط گوگرد موجود در هوا و تشکیل لایه سیاه سولفید نقره رنگ آن عوض می شود. نقره در اسید نیتریک و به آسانی حل می شود. نقره به صورت خالص، فلز بسیار نرمی می باشد به همین خاطر در کارها به صورت آلیاژ شده کار می شود و برای این منظور با افزودن 7/7 – 20 درصد مس به آن می توان نتایج خوبی حاصل نمود و برای این که نقره در حالت مذاب اکسیژن هوا را به خود جذب نکند آن را با مس آلیاژ می کنند. چکش خواری و قابلیت ورقه شدن نقره بسیار زیاد است و خاصیت دیگر نقره که فوق العاده قابل توجه است، این که در نقره خاصیت میکروب کشی قوی وجود دارد و به طوری که آبی که در ظرف نقره ریخته می شود هیچ وقت کثیف نمی شود و همواره بدون باکتری و میکروب باقی می ماند که آن هم به دلیل داشتن یون های نقره در داخل آب می باشد.

مس: این فلز از دوران ما قبل تاریخ شناخته شده است و اولین فلزی بوده که بشر از آن استفاده می نمود. مس عنصری است که در طبیعت هم به صورت خالص فلزی و هم به شکل سنگ های معدنی آن که عمده ترین آن ها اکسید مس، سولفور مس، سولفور آهن و مس و کربنات های مس می باشند یافت می شود. مس در 1803 درجه سانتی گراد ذوب می شود. تنها فلزی است که رنگ آن قرمز است و دارای صیقلکاری خوبی می باشد اما در معرض هوا رفته رفته رنگ خود را از دست می دهد. مس در اسید نیتریک و اسید کلریدریک قابل حل است و بعد از نقره بهترین هادی گرما و الکتریسیته می باشد. ظرفیت گرمایی بالایی دارد چون دارای نقطه ذوب بالایی نیز می باشد و نمی توان آن را با شعله معمولی گاز شهری ذوب نمود. این فلز به عنوان فلز افزودنی به آلیاژهای فلزات نجیب (مانند نقره) اهمیت زیادی دارد.

روی: روی فلزی است سفید رنگ مایل به کبودی که در 419 درجه سانتی گراد ذوب می شود و در اسید کلریک به خوبی حل می شود و در دمای معمولی نسبتا شکننده است. روی برای کاهش منطقه ذوب و بهبود قابلیت ریخته گری به آلیاژهای فلزات نجیب (مثل نقره) افزوده می گردد و بهترین فلزی که برای تهیه لحیم نقره به کار می رود فلز روی می باشد.

آلیاژ برنج: برنج آلیاژی است مرکب از مس و روی که ترکیبی از 70 درصد مس و 30 درصد روی می باشد و به همین دلیل رنگ آن زرد است. از این آلیاژ در تهیه لحیم نقره استفاده می شود.

روش های ساخت نقره

برای ساخت ظروف نقره،پس از عیار کردن نقره با مس،نقره را ذوب کرده و داخل قالبیکه نام آن ریچه(ریجه)است می ریزند.ریچه به شکل دو صفحه آهنی که یکی از آنها دارای دو زه در اطراف آن است،می باشد.این دو صفحه را در هم چفت کرده و از شکاف بالای آن نقره مذاب را درون آن می ریزند تا به صورت شمش درآید.شمش را توسط دستگاه نورد که شامل دو غلتک سنگین است،به ضخامتهای موردنیاز،نازک می کنند.روشهای نقره در حال حاضرمورد استفاده قرار میگیرد عبارتند از:

• چکش کاری: در این روش برای ساخت ظرف تنها از چکش استفاده می شود.به طور مثال برای ساخت کاسه ای با دهانه۳۰سانتیمتر،اندازه ورق نقره را ۶-۵سانتیمتر اضافه تر می گیرند و به وسیله چکش آنرا گود می کنند(فُرو می گیرند)تا به شکل دلخواه درآید.
• ریخته گری:ساخت ظروف به وسیله قالبهایی از جنس نقره،برنج و به خصوص آلومینیوم است.برای مثال برای ساختن دسته یک گلدان که جدا روی ظرف نصب می شود،ابتدا درون قالب را از ماسه مرطوب پرمی کنند(برای جداشدن آسان نقره از قالب)،سپس نیمه دیگر قالب را روی آن گذاشته و فشار می دهندونقره مذاب را از شکاف،داخل قالب می ریزند.پس از خارج کردن نقره شکل گرفته،قسمتهایی که همسان نیست را سوهانکاری می کنند.

• پرسکاری:در پرسکاری با استفاده از یک قالب و دستگاه پرس،نقره را به شکل مورد نظر درمی آورند که بیشتر برای ظروف تخت استفاده می شود.دستگاه پرس دارای دو قالب منفی ومثبت است که با فشار در هم چفت شده و نقره را به شکل مورد نظر درمی آورند.پس از ساخته شدن ظرف،یک لایه از روی ظزف را می تراشند،که به آن چرخکاری گفته می شود تا ظرف براق شود.اگر ظرف دارای لبه باشد،ابتدا یک زه دور لبه آن لحیم می کنند و سپس آنرا برای قلمزنی آماده می کنند.زمان لحیم کاری ماده ای به نام تنکا(بوراکسB2O3)به قطه می زنند،تا به خوبی به ظرف متصل شود.در حال حاضر افراد چندانی توانایی ساخت ظروف با روش چکش کاری را ندارند و بیشتر از روش خمکاری و پرس این کار را انجام می دهند.

کاربرد های نقره

نقره یکی از فلزات گران بها به شمار می رود و بیشتر کاربردهای آن نیز ناشی از قابلیت های آن به عنوان یک فلز گران بها و همچنین قابلیت رسانایی بالای آن است. در سال های اخیر بیشترین مصرف نقره به ترتیب در بخش صنعت (به ویژه صنایع الکترونیک)، ساخت جواهرات و ساعت لوازم تزئینی، تولید سکه و مدال، عکاسی از دیگر کاربردهای نقره می توان به ساختدوربین، به عنوان کاتالیزور فرایندهای شیمیایی، ملغمه پرکردن دندان و ساخت برخی سازهای موسیقی اشاره کرد. ضمن اینکه سکه ها و شمش های نقره برای سرمایه گذاری و به عنوان پناه امن سرمایه به کار می روند.از هنر نقره سازی برای ساخت انواع زیور آلات، ظروف تزئینی شامل میوه خوری، شیرینی خوری، کشکول، آینه و شمعدان، بشقاب و کاسه و … استفاده می شود.

طراحی طلا و چگونگی پیدایش هنر طلاسازی در ایران