هنر زیبای طراحی سنگ

رشته خراطی سنگ یکی از رشته های صنایع دستی سنگی است .تراشیدن دورانی یک قطعه سنگ بوسیله چرخ خراطی ، برای ساخت اشیایی با حجم متقارن و مدور را خراطی می گویند . اشیایی مثل دیگ ، دیگچه ، هاون، قندان، قدح ،گلدان ،پایه های میز و...از تولیدات این هنر هستند. کار با سنگ یکی از هنرهای بسیار قدیمی است، که از سال های گذشته تا امروزه برای بشر بسیار جالب و جذاب می باشد، به همین خاطر از آن در شاخه ها و زمینه های متفاوتی همچون ساخت لوازم خانه و وسایل تزئینی استفاده می شود.

خراطی سنگ چیست؟

خراطی سنگ به تراشیدن دورانی یک قطعه سنگ بوسیله چرخ خراطی، برای ساخت اشیایی با حجم متقارن و مدور را خراطی می گویند. در گذشته اشیایی مثل دیگ، دیگچه، هاون، قندان، قدح ،گلدان ،پایه های میز و از طریق هنر خراطی سنگ تولید می شده اند. سنگ تراشی و قلمزنی روی سنگ، یکی از صنایع و فنون کهن ایرانی است. صنعتگران سنگ تراش از گذشته های دور با بهره گیری از بعضی ابزار و اشیا و اسباب خانه و وسایل آیینی و زینتی را می ساختند و استادان قلمزن بر روی آن ها نقش می انداختند.

سرپانتین از جمله سنگ هایی است که از آن به دلیل ضربه پذیر بودن و جنس نرم هم در ساخت اجسام تزیینی و هم ظروف استفاده می شود و چون در برابر آتش مقاوم است، به دلیل پخت ملایم، غذا را لذیذتر می کند. سرپانتین واژه ای لاتینی و به معنای ماری شکل است؛ چون روی سطح خارجی این سنگ، لکه هایی شبیه پوست مار به چشم می خورد به این نام نامیده شده است. سرپانتین هنوز هم سنگ اولیه ساخت دیگ های سنگی مشهد است.

تاریخچه

از گذشته های دور هنر ساخت اشیا و ظروف مدور سنگی به روش خراطی در ایران رواج داشته است . البته باید گفت که در سالیان دور برای ساخت این اشیا از ابزاری چون کلنگ ، تیشه ، قلم و چکش استفاده می شد ولی با ساخت دستگاه خراطی سنگ ، که دستگاه ساده ای بود و کمانه ای آ ن را به حرکت در می آ ورد ، ساخت و پرداخت این اشیا آسانتر شد.

کم کم جای این دستگاه را دستگاههای پیشرفته ماشینی گرفت .در استان قزوین نیز از دیر باز هنرمندانی در این رشته فعالیت می کرده اند . شاید زمان کوتاهی این هنر در شهر قزوین از رونق افتاد ولی با حمایت بعضی از ارگانهای متولی این هنر دوباره در این استان احیا شده است و آثار زیبای این هنر را در شهر قزوین می توان مشاهده کرد .آثاری چون گلدان، قندان ،پایه ستون ،نرده های سنگی و...

رایج ترین سنگ خراطی

در این از سنگ های بسیار زیاد و مختلف استفاده می شود از جمله سنگ مرمر سفید ، هرسین، مرمر سبز، سنگ چینی، تراورتن و بسیاری از موارد دیگر اما انتخاب هر کدام از این سنگ ها برای شروع به کار و ساخت یک اثر زیبا بستگی به وسیله مورد نظر دارد. شاید از خود بپرسید چرا؟ زمانی که شما می خواهید یک دیگ را برای استفاده شخصی بسازید بهتر از سنگ هایی که برای تزئین نیستند استفاده کنید زیرا قیمت این سنگ ها بالا می باشد؛ حال تصور کنید که شما لحظه ای غفلت کرده و دیگ از دست شما می افتند و می شکند، حتما می توانید تصور کنید که چه خسارت سنگینی را باید بپردازید.

پس بهتر از سنگ هایی که مخصوص این کار هستند استفاده کنید زیرا بافت محکم تری نسبت به سنگ های تزئینی دارند اما اگر خواستید گلدانی را برای تزئین خانه تهیه کنید با اطمینان کامل می توانید به سراغ سنگ های تزئینی بروید.

مراحل تولید

در این قسمت به شما یاد می دهیم که یک کار از ابتدا تا انتها چه پروسه ای را طی می کند اما قبل از آن به سراغ ابزار و وسایل مورد نیاز این کار می رویم.

ابزار و وسایل کار

• دستگاه برش
• دستگاه تراش
• مته های مختلف (که در ساخت ظروفی مثل قندان ویا گلدان استفاده می شود)
• کاغذ سمباده و یا سنگ سمباده به همراه آب

1. برش اولیه سنگ: در ابتدا باید با استفاده از دستگاه برش باید سنگ را تا ابعادی که نزدیک به کار اصلی می باشد برش دهیم؛ این برش ها اغلب به صورت مکعب مستطیل یا مکعب مربع یا چند ضلعی می باشد.
2. تراش دادن سنگ: در این قسمت یک سنگ دیگر را به عنوان نگهدارنده به سنگ اصلی می چسبانیم؛ سنگ دوم ارتفاع کمتری دارد اما سطح آن به اندازه سطح سنگ اصلی می باشد،این کار را با استفاده از چسب سنگ انجام می دهیم؛با انجام این مورد سنگ اصلی بسیار آسان تر روی دستگاه تراش نصب و آماده کار می شود. حال به سراغ دستگاه تراش می رویم و همان طور که می دانید از مته های مختلفی در این دستگاه استفاده می شود پس در نهایت اصل کار به خلاقیت و هنر شخص خراط بر می گردد که چگونه سطح بیرونی و داخلی سنگ را با فرم مورد نظر خود تراش بدهد. البته ناگفته نماند که در گذشته از دستگاه های سنگ تراشی استفاده می شد که یک محور آن را به چرخ در می آورد و زه آن به دور یک محور چوبی ( که با قیر به سنگ اتصال داده شده ) متصل شده بود، استفاده می کردند که روش کار دستگاه به این صورت بود مه به صنعتگر این امکان را می داد تا با جلو و عقب بردن کمانه ، سطح و لایه ی بیرونی سنگ را پرداخت بکنند.
3. صیقل دادن کار (مرحله آخر): در این قسمت باید با استفاده از کاغذ سمباده یا سنگ سمباده باید قسمت داخلی و بیرونی کار را صیقل دهید؛ دقت داشته باشید که در حین انجام کار باید قسمت بیرونی یا داخلی کار با استفاده از اسفنج خیس نگه داشته شود. پس از اینکه کار خوب صیقل داده شد اکنون با استفاده از دستگاه برش سنگ نگه دارنده را از سنگ اصلی جدا می کنیم و اکنون محصول مورد نظر شما آماده است.

سخن آخر

برای شروع این هنر ابتدا باید لوازم مورد نیاز و دستگاه آن تهیه شود که با توجه به شرایط ایران و بالا پایین شدن قیمت ها نمی توان قیمت ثابتی را برای این دستگاه ها تعیین کرد. اما در حال حاضر قیمت این دستگاه از 3 یا 5 میلیون به بالا شروع می شود.

آشنایی با هنر زیبای رشتی دوزی