خیانت در امانت:
جرم خیانت در امانت مانند بسیاری از جرائم علیه اموال، سابقه طولانی داشته و از قدیم الایام در جوامع بشری شایع بوده است و به عنوان یکی از جرائم علیه اموال محسوب می شود. ما در این نوشتۀ مختصر سعی خواهیم کرد ضمن ارائه تعریفی از جرم خیانت در امانت، به ارکان تشکیل دهنده جرم و تشریفات رسیدگی به آن بپردازیم.
قانونگذار مثل بسیاری از جرائم هیچ تعریفی از جرم خیانت در امانت ارائه نکرده و این باعث شده حقوقدانان در تعریف این جرم رویه واحدی را نپیموده که نتیجه آن وجود تعاریف متفاوت و متعدد از علمای صاحب نظر است.به طور ساده می توان جرم خیانت در امانت را این گونه تعریف کرد که اگر مالی از طرف مالک، متصرف قانونی یا ماذون به شخص خاصی سپرده شود تا آن را بعد از مدت معینی پس بدهد یا این که نزد خود نگه داشته و آن را به مصرف معینی برساند، به اصطلاح گفته می شود که این مال به آن فرد خاص امانت داده شده است؛ بنابراین اگر فرد مذکور مال مورد نظر را با سو نیت به ضرر مالکان یا تصرف کنندگان آن مال، تلف یا تصاحب کرده باشد یا این که آن را استعمال یا مفقود نماید، در امانت سپرده شده به دستش خیانت کرده است. در این صورت شخص مورد نظر خائن در امانت محسوب می شود و مستحق تحمل کردن مجازات قانونی خواهد بود. به طور کل از نظر قانون، خیانت به معنای پیمان شکنی، نقض عهد، بی وفایی و رعایت نکردن امانت داری است.
مال در چه صورتی امانت محسوب می شود؟
مهمترین رکن وقوع جرم خیانت در امانت آن است که ثابت شود مالی که تلف، تصاحب، استعمال و یا مفقود شده است، در نزد شخصی به امانت گذاشته شده باشد و برای حراز وصف امانت باید این مساله مهم را در نظر داشت که آن مال باید توسط مالک و یا متصرفی که تصرف وی قانونی، مشروع و مورد حمایت قانون قرار دارد به شخص امین سپرده شده باشد تا به تبع آن سپردن آن شخص نیز مشرع و قانونی بوده و مورد حمایت قرار گیرد. با این توصیف، هرگاه مالی از سوی سارق، غاصب یا امثال آن به امین سپرده شود و آن مال در نزد امین تلف، مفقود، استعمال و یا تلف شود، جرم خیانت در امانت رخ نداده است.همچنین باید در نظر داشت که برای امانت بودن مالی در نزد دیگری، اثبات سپردن مال از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است و اگر نتوان وصف سپردن مال را اثبات کرد، در واقع از اساس جرم خیانت در امانت را نمی توان اثبات کرد.
اصطلاحات موارد خیانت در امانت:
- امین: شخصی است که مالی از طرف مالک آن به او سپرده میشود تا در زمان مشخصی به او بازگرداند و یا به مصرف معینی برساند.
- مال مورد امانت: مالی است که شخص مالک به امین میدهد تا نگهداری کند مثلا کتابی را به صورت امانت به دوستش میدهد. کتاب، مال مورد امانت است.
- خائن: فرد امینی بوده که مالک، مال مورد امانت را به او سپرده تا نگهداری کند و یا به مصرف خاصی برساند ولی مال را تلف کرده و یا مورد استفاده قرار داده است.
ماده 673 تا ماده 674 قانون مجازات اسلامی:
ماده ۶۷۳: هر کس از سفید مهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده است یا به هر طریق به دست آورده سوء استفاده نماید به یک تا سه سال حبس محکوم خواهد شد.
ماده ۶۷۴: هر گاه اموال منقول یا غیر منقول یا نوشته هایی از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یابی اجرت به کسی داده شده و بنا بر این بوده است که اشیاء مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیاء نزد او بوده آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نماید به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.
زمان تحقق جرم خیانت در امانت:
زمانی كه مالک مال را مطالبه می نمايد و امين (شخصی كه مال به وي سپرده شده است) با سوءنیت (قصد عدم استرداد و ضرر زدن به مالک) از بازگرداندن آن خودداري نمايد، چه مال موجود باشد يا قبلا تلف يا مصرف شده باشد، جرم محقق خواهد شد. البته این عدم استرداد باید همراه با سوءنیت باشد، یعنی اگر شما در هنگام مطالبه به هر دلیلی بدون اینکه قصد عدم بازگرداندن و ضرر زدن به مالک را داشته باشید، از بازگرداندن مال ناتوان باشید، جرمی در کار نخواهد بود.
نکته: سوءنیت و انگیزه دو امر متفاوت هستند که باید آن ها را تفکیک نمود، سوءنیت به معنای قصد ارتکاب عملی است، در حالی که انگیزه هدف پنهان در انجام کاری است، عدم استرداد باید آگاهانه و از روی قصد و نیت ضرر رساندن به مالک باشد.
نوع رفتار لازم در جرم خیانت در امانت:
برای تحقق جرم خیانت در امانت باید یکی از رفتارهای زیر انجام شود:
- استعمال کردن (به کار بردن، مورد استفاده قرار دادن)
- تصاحب (تصاحب به این معنا است که شخص امین رفتار مالکانه ای نسبت به آن چه به او به امانت داده شده است، انجام دهد؛ مانند این که آن را بفروشد یا به دیگری ببخشد)
- تلف کردن (از بین بردن، نابود کردن)
- مفقود کردن (گم کردن)
دادگاه صالح برای رسیدگی به جرم خیانت در امانت:
دادگاهی صلاحیت رسیدگی به جرم خیانت در امانت را دارد که جرم در محدوده صلاحیتی آن به وقوع پیوسته باشد. به عنوان مثال، اگر شخصی یک قطعه فرش را به آقای الف در تهران امانت دهد و این فرد، فرش را در شهر اصفهان به فروش برساند، دادگاه اصفهان صلاحیت رسیدگی دارد چون جرم خیانت در امانت در اصفهان به وقوع پیوسته است.
چگونگی شکایت از جرم خیانت در امانت:
محل ثبت تمامی جرایم در وهله ی اول در دادسرای محل وقوع جرم صورت می گیرد. دادسرا با توجه به دلایل ارائه شده از سوی شاکی نظیر شهادتِ شهود، رسیدِ دریافت مال و اظهارنامه های بدون پاسخ، اقدام به تحقیقات می نماید و در نهایت یا جرم را محتمل دانسته و پرونده را با کیفرخواست به دادگاه کیفری فرستاده یا اساساً جرمی اتفاق نیفتاده و با صدور قرار منع تعقیب، شکایت را رد مینماید. هرچند امروزه با توجه به الکترونیکی شدن سیستم قضایی، در بعضی جرایم مانند صدور چک بلامحل باید از دفاتر خدمات قضایی اقدام نمود، لیکن این دفاتر فقط وظیفه ثبت و ارجاع شکایات به دادسرا را دارند و به هرحال اولین مرجع رسیدگی کننده به جرایم همان دادسرای محل وقوع جرم است.
در دادگاه کیفری نیز قاضی با بررسی پرونده، تصمیم مقتضی را خواهد گرفت و در صورت تحقق جرم نسبت به صدور حکم اقدام می کند.
خیانت در امانت در ملک مشاع به چه صورت است؟
افرادی که در یک قطعه زمین شریک هستند و تمام شرکا قطعه زمین را به یک شخص از میان خودشان می سپارند اگرفرد امین در مال مورد نظر تصرف کند و این تصرف بدون اجازه دیگر شرکا اتفاق افتد، در این باره حقوقدانان دارای دو نظر هستند:
- در نظریه اول معتقدند که فرد امین جرمی مرتکب نشده است و فرد امین نیز مانند تمام شرکا در تمام قسمت های زمین به همان اندازه شریک است.
- -نظریه دوم آن است که اگر چه شخص یکی از مالکین است اما اقدامی که انجام می دهد باید با نظر دیگر شرکا همسان باشد و نسبت به سایرین عملی مجرمانه است.
عدم اثبات خیانت در امانت:
در صورتی که شخصی نسبت به فرد دیگری اقدام به شکایت خیانت در امانت کند و نتواند اتهام خیانت در امانت را به اثبات رساند، فردی که به او اتهام وارد شده می تواند با شکایت افترا به دادسرا تقاضای تعقیب مفتری (اتهام زننده) را درخواست کند. در شرایطی که سوءنیت مفتری در دادگاه ثابت شود، مجازات حبس از یک ماه تا یک سال و تا ۷۴ ضربه شلاق برای وی در نظر گرفته می شود.
تفاوت خیانت در امانت با سرقت و کلاهبرداری:
جرم خیانت در امانت در زمره جرایم مقید است و رفتار مرتکب، منتهی به نتیجه خاصی می شود. بدین ترتیب ورود ضرر به مالک یا متصرف، بر اثر فعل مرتکب، لازمه تحقق خیانت در امانت است.
در کلاهبرداری، نتیجه جرم، بردن مال غیر است، در حالی که انتفاع کلاهبردار یا فرد مورد نظر وی از آن نیز شرط است اما در جرم خیانت در امانت، فقط ورود ضرر به مالک یا متصرف شرط است، حتی اگر خود خائن از مال منتفع نشده باشد. در کلاهبرداری متهم با توسل به اقدامات متقلبانه، مال غیر را به دست می آورد، در صورتی که در جرم خیانت در امانت زیان دیده از جرم، با میل و رضای خود مال خود را در اختیار متهم می گذارد.
تفاوت جرم خیانت در امانت با سرقت نیز این است که در سرقت مرتکب مال غیر را به طور مخفی می رباید.
شرایط اعمال مجازات جرم خیانت در امانت:
برای اینکه مجازات خیانت در امانت اعمال شود ، یک سری شرایط باید وجود داشته باشد . از جمله شرایط اعمال مجازات جرم خیانت در امانت می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- برای اینکه مجازات جرم خیانت در امانت رخ دهد فرقی نمی کند که مال امانی ( مالی که به امانت داده شده است ) منقول باشد یا غیر منقول باشد ، چک باشد یا سفته ، مهم این است که مال به عنوان امانت در دست دیگری باشد .
- فرقی ندارد مال امانی بابت چه موضوعی به امانت داده شود . برای مثال فرقی ندارد که شما مالی با نامه اجاره به دیگری امانت دهید یا با نام ضمانت یا رهن یا برای وکالت .
- فرقی ندارد که مال امانی برای انجام کاری است یا خیر یا اگر برای انجام دادن یک کار به امانت داده شده است فرقی ندارد که بابت آن کار اجرت پرداخت می شود یا خیر .
- اگر مال امانی هر یک از موارد بالا باشد ( مثلا چک امانی ) همین که در موقع مطالبه صاحب مال مسترد نشود و یا امانت دار آن را به ضرر مالک استعمال ، تصاحب ، تلف و یا مفقود کند به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم می شود .
