قرارداد خرید و فروش که در حقوق به آن عقد بیع می گویند ، به طور کلی به دو دسته تقسیم می شود . عقد بیع حال و عقد بیع موجل . تفاوت عقد حال و موجل این است که در عقد بیع حال مهلتی برای پرداخت وجود ندارد و فروشنده باید فورا مال به خریدار تحویل دهد اما در عقد بیع موجل ، برای تسلیم مال به خریدار مهلتی وجود دارد که در تحویل باید در آن مدت انجام شود . اصل در قرارداد بر حال بودن است مگر اینکه ثابت شود برای قرارداد مهلتی تعیین شده است . حال فرض کنید برای قراردادی مهلت تعیین نشده و خریدار هم هزینه خرید خود را پرداخت نمی کند . تکلیف فروشنده در این میان چه خواهد بود . در این محتوا به بررسی خیار تاخیر ثمن و شرایط اعمال خیار تاخیر ثمن می پردازیم .
خیار تاخیر ثمن چیست؟
ثمن یعنی هزینه ای که بابت خرید چیزی پرداخت می شود . خیار تاخیر ثمن یکی از انواع خیارات است که در ماده 402 قانون مدنی تعریف شده است . بر اساس این ماده هر وقت مال فروخته شده یک عین خارجی باشد و برای پرداخت هزینه ( تادیه ثمن ) آن بین طرفین قرارداد مهلتی تعیین نشده باشد و سه روز از تاریخ انعقاد قرارداد بگذرد و در این مدت نه فروشنده مال را به مشتری تحویل داده باشد و نه مشتری هزینه ای به خریدار پرداخت نکرده باشد ، فروشنده می تواند معامله را فسخ کند. بنابراین با توجه به این ماده اگر شرایط اعمال خیار تاخیر ثمن وجود داشته باشد ، فروشنده حق فسخ قرارداد را دارد.
شرایط اعمال خیار تاخیر ثمن
شرایط اعمال خیار تاخیر ثمن از قرار زیر است :
- قرارداد منعقد شده باید حتما قرارداد خرید و فروش باشد ؛ بنابراین این خیار از انواع خیارات مختص عقد بیع است .
- مال مورد معامله باید عین خارجی و یا در حکم آن باشد .
- قرارداد باید حال باشد .
- سه روز از تاریخ انعقاد قرارداد گذشته باشد و نه مبیع ( مال مورد معامله ) تسلیم شده باشد و نه ثمن ( هزینه ) پرداخت شده باشد .
بنابراین می بینیم که خیار تاخیر ثمن مخصوص فروشنده است و برای مشتری این خیار اعمال نمی شود . در صورتی که خریدار بتواند ثابت کند که فروشنده به نحوی از انحا ، خریدار را ملزم به پرداخت ثمن کرده است ، خیار فسخ او ساقط خواهد شد .
موارد عدم امکان فسخ قرارداد به علت تاخیر پرداخت ثمن
- 1- التزام به بیع از سوی بایع : مطابق ماده 403 قانون مدنی اگر بایع به نحوی از انحاء مطالبه ثمن نماید و به قرائن معلوم گردد که مقصود التزام به بیع بوده است خیار او ساقط خواهد شد. لازم به ذکر است که مطالبه ی ثمن به تنهایی موجب سقوط خیار نخواهد شد بلکه باید قصد اسقاط حق فسخ باید همراه با قرائنی باشد تا احراز گردد فروشنده قصد التزام به بیع را داشته است.
- 2- تحویل و تسلیم تمام مبیع به مشتری : لازم به ذکر است که تحویل بعض مبیع مسقط خیار تاخیر ثمن نیست. همچنین فرقی نمی کند که این تسلیم قبل از انقضای سه روز باشد یا بعد از سه روز
- 3- امتناع بایع از دریافت ثمن : به موجب ماده 405 قانون مدنی اگر مشتری ثمن را حاضر کرد که بدهد و بایع از اخذ آن امتناع نمود خیار فسخ نخواهد داشت
- 4- ضامن دادن مشتری یا حواله دادن بایع : اگر مشتری برای ثمن ضامن بدهد یا بایع ثمن را حواله دهد بعد از تحقیق حواله خیار تاخیر ساقط میشود.
نکات حقوقی مهم
- چنانچه در یک عقد حال، خریدار به جهت پرداخت ثمن، ضمانتی از هر نوع اعم از چک، سفته، سند ملکی و … را نزد شخص فروشنده و یا حکم قراردد براساس ماده ۴۸۳ قانون مدنی، خیار تاخیر ثمن ساقط می گردد. چرا که زمانی که حواله یا ضمانت طلب به فروشنده منتقل می گردد، در حکم قبض ثمن معامله می باشد.
- چنانچه فروشنده از دریافت ثمن معامله خودداری کند و این موضوع را خریدار اثبات نماید، خیار تاخیر ثمن معامله ساقط می گردد.
- عبارت اسقاط کافه خیارات در قراردادها شامل خیار تاخیر ثمن نیز می گردد.
- عبارت حق فسخ بدان معناست که فروشنده باید این حق را اعمال نماید. اعمال این حق باید به صورت رسمی و قانونی از طریق اظهارنامه و یا دادخواست باشد. در واقع، چنانچه این فسخ توسط فروشنده اعلام نگردد و پس از گذشت مدتی خریدار ثمن را پرداخت نماید، خیار تاخیر ثمن نیز قابل اعمال نیست.
مستندات قانونی در خصوص شرایط اعمال خیار تاخیر ثمن
- ماده ۳۶۲ قانون مدنی
- آثار بیعی که صحیحاً واقع شده باشد از قرار ذیل است:
- به مجرد وقوع بیع مشتری مالک مبیع و بایع مالک ثمن می شود.
- عقد بیع بایع را ضامن درک مبیع و مشتری را ضامن درک ثمن قرار میدهد.
- عقد بیع بایع را به تسلیم مبیع ملزم مینماید.
- عقد بیع مشتری را به تادیه ثمن ملزم می کند.
- ماده ۳۷۷ قانون مدنی
- هر یک از بایع و مشتری حق دارد از تسلیم مبیع یا ثمن خودداری کند تا طرف دیگر حاضر به تسلیم شود مگر این که مبیع یا ثمن موجل باشد در این صورت هر کدام از مبیع یا ثمن که حال باشد باید تسلیم شود.
- ماده ۳۹۴ قانون مدنی
- مشتری باید ثمن را در موعد و در محل و بر طبق شرائطی که در عقد بیع مقرر شده است تادیه نماید.
- ماده ۳۹۵ قانون مدنی
- اگر مشتری ثمن را در موعد مقرر تادیه نکند بایع حق خواهد داشت که بر طبق مقررات راجعه به خیار تاخیر ثمن معامله را فسخ یا از حاکم اجبار مشتری را به تادیه ثمن بخواهد.
- ماده ۴۰۲ قانون مدنی
- هر گاه مبیع عین خارجی و یا در حکم آن بوده و برای تادیه ثمن یا تسلیم مبیع بین متبایعین اجلی معین نشده باشد اگر سه روز از تاریخ بیع بگذرد و در این مدت نه بایع مبیع را تسلیم مشتری نماید و نه مشتری تمام ثمن را به بایع بدهد بایع مختار در فسخ معامله میشود.
- ماده ۴۰۳ قانون مدنی
- اگر بایع به نحوی از انحاء مطالبه ثمن نماید و به قرائن معلوم گردد که مقصود التزام به بیع بوده است خیار او ساقط خواهد شد.
- ماده ۴۰۴ قانون مدنی
- هر گاه بایع در ظرف سه روز از تاریخ بیع تمام مبیع را تسلیم مشتری کند یا مشتری تمام ثمن را ببایع بدهد دیگر برای بایع اختیار فسخ نخواهد بود اگر چه ثانیاً بنحوی از انحاء مبیع به بایع و ثمن به مشتری برگشته باشد.
- ماده ۴۰۵ قانون مدنی
- اگر مشتری ثمن را حاضر کرد که بدهد و بایع از اخذ آن امتناع نمود خیار فسخ نخواهد داشت.
- ماده ۴۰۶ قانون مدنی
- خیار تاخیر مخصوص بایع است و برای مشتری از جهت تاخیر در تسلیم مبیع این اختیار نمیباشد.
- ماده ۴۰۷ قانون مدنی
- تسلیم بعض ثمن یا دادن آن به کسی که حق قبض ندارد خیار بایع را ساقط نمیکند.
- ماده ۴۰۸ قانون مدنی
- اگر مشتری برای ثمن ضامن بدهد یا بایع ثمن را حواله دهد بعد از تحقیق حواله خیار تاخیر ساقط میشود.
- ماده ۴۰۹ قانون مدنی
- هر گاه مبیع از چیزهائی باشد که در کمتر از سه روز فاسد و یا کم قیمت میشود ابتداء خیار از زمانی است که مبیع مشرف به فساد یا کسر قیمت میگردد.
امیدوارم از محتوای مسائل حقوقی نهایت استفاده را برده باشید و برای کسانی که دچار مشکل حقوقی هستند، میتوانید ارسال نمایید. همچنین برای مشاهده ی مطالب پر محتوای دیگر میتوانید به بخش آموزش ساعدنیوز مراجعه نمایید. از همراهی شما بسیار سپاسگزارم.
خیار عیب در قانون مدنی به چه معناست؟
