خیار عیب چیست و در چه مواقعی می توان از خیار عیب استفاده نمود؟
خیار یا خیار فسخ اصطلاحی در فقه و حقوق است که به معنی حق و اختیار برهم زدن (لغو) یک جانبه قرارداد می باشد. در قانون مدنی به انواع خیار فسخ پرداخته شده و مورد استفاده آن به صراحت تعیین گشته است.
ماده ۳۹۶ قانون مدنی: خیارات از قرار ذیلند: ۱- خیار مجلس ۲- خیار حیوان ۳- خیار شرط ۴- خیار تاخیر ثمن ۵- خیار رؤیت و تخلف وصف ۶- خیار غبن ۷- خیار عیب ۸- خیار تدلیس ۹- خیار تبعّض صفقه ۱۰- خیار تخلف شرط . ۱- خیار تفلیس (ماده ۳۸۰قانون مدنی) و تعذر تسلیم (مواد ۲۳۹ و ۲۴۰و ۳۸۰ قانون مدنی) را باید بر شمار خیارها افزود. ۲- خیار مجلس و حیوان و تاخیر ثمن ویژه بیع و بقیه خیارات از قواعد عمو می مربوط به معاملات است.(ماده ۴۵۶ قانون مدنی). با این اوصاف ۱۲ نوع خیار فسخ در قانون و مبانی فقهی در نظر گرفته شده است که هر کدام، مورد و شرایط استفاده به خصوص خود را دارا می باشند. در این نوشتار به خیار عیب خواهیم پرداخت.
گاهی اوقات مردم اقدام به خرید جنس یا کالایی می نمایند و پس از خرید جنس مربوطه متوجه وجود عیب و نقصی در آن می شوند؛ در این موارد قانونگذار و همچنین شرع مقدس این اختیار را برای خریدار محفوظ داشته است که با مراجعه به فروشنده جنس و کالای معیوب را پس داده و پول پرداختی اش را باز پس گیرد. در اصطلاح حقوقی به این اختیار خیار عیب اطلاق می شود. به تعبیر دیگر؛ خیار عیب امکان فسخ معامله را برای خریدار به جهت وجود نقص و عیب در کالای معامله شده فراهم می نماید.
نکته حائز اهمیت دیگر در بحث خیار عیب، موضوع تنوع و شرایط خیار عیب می باشد؛ برهمین اساس قانون گذار تاکید نموده است که تشخیص خیار عیب با توجه به عرف و قواعد معمول صورت پذیرفته و با عنایت به همین موضوع، خیار عیب می تواند در زمان و مکان های مختلف، تشخیص های متفاوتی را در برگیرد.
ماده ۴۲۶ قانون مدنی: تشخیص عیب بر حسب عرف و عادت می شود و بنابراین ممکن است بر حسب ازمنه و امکنه مختلف شود.
منظور از عیب در خیار عیب چه عیبی است؟
سوالی که در اینجا می توان مطرح نمود این است که منظور از عیب چیست و به چه چیزی عیب گفته می شود؟ بنا بر تعریف یکی از حقوقدانان معروف عیب عبارت است از وضعیتی در مورد معامله ای که برخلاف وضعیت عادی و در حال سلامت آن می باشد و به موجب ماده ۴۲۶ قانون مدنی تشخیص عیب بر حسب زمان و مکان به وسیله عرف انجام می شود. در راستای معرفی خیار عیب باید بگوییم که بر اساس ماده ۴۳۷ قانون مدنی از حیث احکام، ثمن شخصی مثل مبیع شخصی است. یعنی در صورتی که ثمن دارای عیب باشد تمام احکام راجع به خیار عیب برای فروشنده وجود خواهد داشت.
شرایط مورد نیاز برای خیار عیب
ماده ۴۲۳ قانون مدنی بیان نموده است که عیب کالا باید مخفی باشد و در زمان عقد موجود باشد. خیار عیب وقتی برای مشتری ثابت می شود که عیب مخفی و موجود در حین عقد باشد. بنابراین ماده، عیب کالا باید مخفی باشد ولی باید دانست که منظور از عیب مخفی این نیست که به نحوی پوشیده شده و از نظر پنهان شده باشد بلکه منظور این ماده این است که عیب موجود در کالا باید به گونه ای باشد که خریدار نتواند از آن اطلاع یابد اعم از این که آن عیب واقعا پوشیده باشد یا این که در حقیقت پوشیده نبوده است ولی خریدار بر آن آگاهی نیافته. بنابراین حتی اگر عیبی آشکار در کالا وجود داشته باشد و خریدار به دلیل بی دقتی و یا عدم اطلاعات کافی در آن آگاهی پیدا نکند در چنین حالتی نیز خیار عیب را خواهد داشت حتی در صورت کوتاهی و کاهلی او در بررسی کالا همچنان دارای خیار عیب می باشد . گاهی نیز ممکن است که خریدار بر عیب کالا اطلاع داشته باشد ولی نداند که این عیب در مصرف کالا و اختلال ایجاد خواهد نمود در این حالت نیز می توان گفت که او دارای خیار عیب خواهد بود. در صورتی که خریدار شخصی غیرمتخصص باشد است و عدم آگاهی او از عیب خواهد بود ولی اگر او خریدار حرفه ای و متخصص باشد ظاهر بر آگاهی او از عیب است و اوست که باید ثابت نماید که آن عیب بر او پنهان بوده است و از آن اطلاعی نداشته است در حالی که در حالت اول فروشنده باید ثابت کند که خریدار در عیب موجود در کالا اطلاع داشته است. بر اساس رای شماره ۱۵۹۷ شعبه ۴ دیوان عالی کشور مشتری مدعی خیار عیب علاوه بر اثبات وجود عیب باید ثابت کند که عیب حین العقد موجود بوده است. همچنین در این ماده بیان شده است که عیب کالا باید در زمان عقد، وجود داشته باشد در این رابطه باید گفت که اگر عقد بیع منعقد گردد و پس از انعقاد عقد بیع و قبل از تسلیم کالا به مشتری عیبی در کالا ایجاد شود این عیب در حکم عیب قبل از عقد است یعنی در چنین حالتی نیز مشتری می تواند ارش بگیرد یا اینکه معامله را فسخ نماید. توجه نمایید که اگر بر اثر سببی که پیش از عقد در کالا وجود داشته است و پس از عقد بر اثر همان سببی در کالا ایجاد شود این عیب سابق بر عقد محسوب می شود.
حق فسخ ناشی از خیار عیب
- اولین راه حلی که مشتری در برخورد با خیار عیب دارد، حق فسخ است. یعنی مشتری می تواند به طور کامل قرارداد را فسخ کند. البته در مواردی مشتری نمی تواند قرارداد را فسخ کند و تنها می تواند نسبت به عیب مابه التفاوت را دریافت کند. این موارد از قرار زیر است:
- در صورت تلف شدن مبیع نزد مشتری یا منتقل کردن آن به غیر.
- در صورتی که تغییری در مبیع پیدا شود اعم از اینکه تغییر به فعل مشتری باشد یا نه.
- در صورتی که بعد از قبض مبیع عیب دیگری در آن حادث شود مگر اینکه در زمان خیار مختص به مشتری حادث شده باشد که در این صورت مانع از فسخ و رد نیست.
- راه حل دومی که مشتری در برخورد با عیب در کالا دارد دریافت ارش بابت عیب است به این معنی که مشتری ما به التفاوت سالم و معیوب کالا را دریافت کند . به این ما به التفاوت ارش می گویند.
ماده ۴۲۷ در نحوه تعیین ارش می گوید: قیمت حقیقی مبیع در حال بی عیبی و قیمت حقیقی آن در حال معیوبی توسط کارشناس رسمی معین شود.
اگر قیمت آن در حال بی عیبی مساوی با قیمتی باشد که در زمان بیع بین طرفین مقرر شده است تفاوت بین این قیمت و قیمت مبیع در حال معیوبی مقدار ارش خواهد بود و اگر قیمت مبیع در حال بی عیبی کمتر یا زیادتر از ثمن معامله باشد نسبت بین قیمت مبیع در حال معیوبی و قیمت آن در حال بی عیبی معین شده و بایع باید از ثمن مقرر به همان نسبت نگاه داشته و بقیه را به عنوان ارش به مشتری رد کند.
اصل لزوم در قراردادها به چه معناست؟
