خمس چیست و به چه چیزهایی خمس تعلق میگیرد؟

خمس از نظر لغت و شرع

خمس از نظر لغت به معنی یك پنجم است و در شرع خمس عبارت است از اینكه هر مسلمانی كه بالغ و عاقل باشد با شرایط و تفصیلی كه بعداً بیان خواهیم كرد بر او لازم است كه خمس هفت چیز را بعنوان حق واجب الهی بدهد و به صورت كلی خمس دو قسمت می شود یك قسمت از آن خدا و پیامبر و اولی الامر( امام) است كه با وجود امام معصوم سهم خدا و پیامبر نیز حق امام میباشد كه از آن به سهم امام تعبیر می شود و قسمت دیگر آن حق سادات مستمند و درمانده است كه به آن سهم سادات گفته می شود.

خمس از منظر قرآن

خداوند در آیه زیر وجوب خمس و مصارف آنرا به صورت فشرده بیان کرده و اهمیّت آنرا گوشزد كرده است.
« وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْ‏ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبى وَ الْیَتامی وَ الْمَساكِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلى عَبْدِنا »
( یعنی ای مؤمنان) بدانید كه آنچه به شما غنیمت و فایده رسد (كم یا زیاد) خمس (یك پنجم) آن مخصوص خدا و رسول و خویشان او و یتیمان و مسکینان و در راه ماندگان است اگر یتیمان به خدا و آنچه بر بنده خود نازل كرده ایم دارید.

خمس از چه چیزهائی واجب است؟

در هفت چیز خمس واجب است كه عبارتند از:

1. منفعت كسب: هر گاه انسان از تجارت یا صنعت یا كسب های ديگر مالی بدست آورد.
2. معدن: درصورتی که كسی از معدن« طلا، نقره، سرب، مس، آهن، نفت، ذغال سنگ، فیروزه، عقیق، زاج»، نمك و معدن های ديگر چیزی بدست آورد در صورتی كه به مقدار نصاب ( بعد از كسر مخارج به میزان 105 مثقال نقره سكه دار یا 15 مثقال طلای سكه دار قیمت آن) باشد باید خمس آن را بدهد.

3. مال حلال مخلوط به حرام:درصورتی که مال حلال با مال حرام به طوری مخلوط شود كه انسان نتواند آن ها را از یكدیگر تشخیص دهد و صاحب مال و مقدار آن هیچ كدام معلوم نباشد باید خمس تمام مال را بدهد.
4. گنج: گنج مالی است كه در زمین یا درخت یا كوه یا دیوار مخفی باشد و كسی آن را پیدا كند( و صاحب آن معلوم نباشد و خلاصه) طوری باشد كه به آن گنج بگویند( باید خمس آن را بدهد)
5. غنیمت:درصورتی که مسلمانان به امر امام معصوم ـ (ع) ـ با كفار جنگ كنند چیزهائی در جنگ بدست آورند به آن ها غنیمت گفته می شود و مخارجی كه برای غنیمت كرده اند مثل مخارج نگهداری و حمل و نقل آن و نیز مقداری كه امام ـ (ع) ـ صلاح می داند به مصرفی برساند و چیزهائی كه مخصوص به امام است، باید از غنیمت كنار بگذارند و خمس بقیه آن را بدهند.
6. جواهری كه به واسطه فرو رفتن در دریا به دست می آید:درصورتی که كسی به واسطه فرو رفتن در دریا لؤلؤ یا مرجان یا جواهر ديگر روئیدنی باشد یا معدنی، كه با فرو رفتن در دریا بدست می آید درصورتی که پس از كم كردن مخارجی كه برای بیرون آوردن آن كرده قیمت آن به هجده نخود طلا برسد باید خمس آن را بدهد.

آثار نپرداختن خمس

به همین جهت فقها در آثار نپرداختن خمس، مسایلی را مطرح نموده اند:
الف) انسان تا خمس مالش را ندهد، نمی تواند در آن تصرف کند. مثلاً غذایی که در آن خمس باشد نمی تواند مصرف کند.
ب) اگر با پول خمس نداده، خرید و فروش کند ( بدون اجازه حاکم شرع) به اندازه خمس مال، معامله باطل است. چنان که اگر آن را به کسی هدیه نماید، گیرنده هدیه نمی تواند به مقدار خمس، در آن مال تصرف نماید.
ج) اگر بخواهد پول خمس نداده را به صاحب حمّام بدهد و در حمام غسل کند، غسل او باطل است.

احکام خمس

مصرف خمس: سهم امام و سهم سادات

در آیه خمس، به شش گروه که صاحبان خمس هستند اشاره شده است: ۱.خداوند (لِلهِ)، ۲.رسول خدا (لِلرّسولِ)، ۳.ذی القُربی، ۴.یتیمان، ۵.مسکینان، ۶.کسانی که در سفر به فقر گرفتار شده اند.

«ذی القُربی» در لغت به همه خویشاوندان شخص گفته می شود ولی با توجه به روایات، منظور از ذی القربی در این آیه امامان اهل بیت هستند.

سهم امام: «سهم خدا» و «سهم پیامبر» و «سهم ذی القربی» مطابق روایات متعلق به امام جامعه اسلامی (پیامبر یا امام معصوم) بوده و به «سَهم امام» مشهور است که در زمان غیبت کبرا مراجع تقلید به عنوان نائبان عام امام زمان آن را دریافت کرده و در اموری که مطابق تاریخ و روایات، خود اهل بیت صرف می کردند هزینه می کنند.

سهم سادات: بحث دیگر این است که در آیه شریفه، آیا مراد از «یتامی»، «مساکین» و «ابن السبیل» مطلق این افراد هستند؛ یعنی هر کسی که عنوان یتیم، یا مسکین و یا ابن السبیل بر او صدق کند؟ و یا این که مراد، خصوص یتیمان و مساکین و در راه ماندگان از نزدیکان پیامبر و آل رسول است؟ علمای امامیه قائل اند: مراد، یتیمان، مستمندان، و در راه ماندگان از بنی هاشم اند. از این رو، این بخش را «سهم سادات» می نامند. با توجه به تقسیم مصرف خمس به دو بخش عمده «سهم امام» و «سهم سادات»، گاهی از خمس با عبارت «سَهْمَین» یاد می شود.

به نظر برخی فقیهان، خمس و انفال ملک اشخاص نیست، بلکه به حکومت حق و منصب امامت تعلق دارد که طی دوران مختلف بر پیامبر و امامان شیعه منطبق بوده است. و البته اداره زندگی شخصی و خانوادگی پیامبر از مهم ترین مصالح مسلمین و از جمله مصارف خمس است. در روایات نیز شواهدی مبنی بر این که خمس ملک عنوان است نه اشخاص وجود دارد.همچنین عناوین سه گانه یتیمان، مساکین و ابن سبیل که در آیه خمس آمده است، مصادیقی از مصارف خمس هستند و به معنای این نیست که خمس ملک و متعلق به آن هاست؛ چرا که رسیدگی به امور آن ها از وظایف حکومت است. یکی از دلایل این موضوع، وجود «لام» ملکیت و اختصاص برای عناوین سه گانه اول آیه خمس است که برای عناوین سه گانه دوم تکرار نشده است. و اساساً خمس یک حق مالی یکپارچه و غیرقابل تقسیم است که اولاً و بالذات به خداوند تعلق دارد و سپس به پیامبر و امامان معصوم از جهت حکومت و امامت.

احکام پوشش و آرایش چیست؟