قرآن کلام خدا و کتاب آسمانی مسلمانان است که به وسیله جبرئیل به حضرت محمد(ص)، وحی شد. مسلمانان محتوا و الفاظ قرآن را نازلشده از سوی خداوند میدانند؛ همچنین معتقدند قرآن، معجزه و نشانه پیامبری حضرت محمد(ص) و آخرین کتاب آسمانی است. این کتاب بر معجزهبودن خود تأکید کرده و دلیل اعجازش را آن دانسته است که کسی نمیتواند مانندی برای آن بیاورد.
نخستین آیات قرآن ابتدا در غار حراء، واقع در کوه نور به پیامبر اسلام، وحی شد. دیدگاه مشهور این است که آیات آن، هم از طریق فرشته وحی و هم بدون واسطه و به صورت مستقیم، بر پیامبر نازل میشده است. به باور بیشتر مسلمانان، نزول قرآن به صورت تدریجی صورت گرفته است؛ اما برخی بر این باورند که علاوه بر نزول تدریجی آیات، آنچه قرار بوده است در یک سال بر پیامبر(ص) نازل شود، در شب قدر هم یکجا بر او نازل میشده است.
آیات قرآن در زمان پیامبر(ص) به صورت پراکنده بر روی پوست حیوانات، چوب درخت خرما، کاغذ و پارچه نوشته میشد. پس از رحلت پیامبر(ص)، آیات و سورههای قرآن توسط اصحاب جمعآوری شد؛ اما نسخههای بسیاری تدوین شد که در ترتیب سورهها و قرائت، با هم متفاوت بودند. به دستور عثمان نسخه واحدی از قرآن تهیه شد و دیگر نسخههای موجود را از بین بردند. شیعیان به پیروی از امامان خود، این نسخه را درست و کامل میدانند.
قرآن، فرقان، الکتاب و مُصحَف از مشهورترین نامهای قرآن است. قرآن 114 سوره و بیش از 6000 آیه دارد و به 30 جزء و 120 حزب تقسیم شده است. در قرآن، از موضوعاتی چون توحید، معاد، غزوات پیامبر اسلام(ص)، داستانهای انبیاء، اعمال شرعی دین اسلام، فضایل و رذایل اخلاقی و مبارزه با شرک و نفاق، سخن به میان آمده است.
...
وَسَارِعُوا إِلَىٰ مَغْفِرَهٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَجَنَّهٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ ﴿133﴾ الَّذِینَ یُنْفِقُونَ فِی السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ ۗ وَاللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ ﴿134﴾ وَالَّذِینَ إِذَا فَعَلُوا فَاحِشَهً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَکَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَمَنْ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّهُ وَلَمْ یُصِرُّوا عَلَىٰ مَا فَعَلُوا وَهُمْ یَعْلَمُونَ ﴿135﴾ أُولَٰئِکَ جَزَاؤُهُمْ مَغْفِرَهٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَجَنَّاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا ۚ وَنِعْمَ أَجْرُ الْعَامِلِینَ ﴿136﴾ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِکُمْ سُنَنٌ فَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَهُ الْمُکَذِّبِینَ ﴿137﴾ هَٰذَا بَیَانٌ لِلنَّاسِ وَهُدًى وَمَوْعِظَهٌ لِلْمُتَّقِینَ ﴿138﴾ وَلَا تَهِنُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ ﴿139﴾ إِنْ یَمْسَسْکُمْ قَرْحٌ فَقَدْ مَسَّ الْقَوْمَ قَرْحٌ مِثْلُهُ ۚ وَتِلْکَ الْأَیَّامُ نُدَاوِلُهَا بَیْنَ النَّاسِ وَلِیَعْلَمَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَیَتَّخِذَ مِنْکُمْ شُهَدَاءَ ۗ وَاللَّهُ لَا یُحِبُّ الظَّالِمِینَ ﴿140﴾
وَلِیُمَحِّصَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَیَمْحَقَ الْکَافِرِینَ ﴿141﴾ أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّهَ وَلَمَّا یَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِینَ جَاهَدُوا مِنْکُمْ وَیَعْلَمَ الصَّابِرِینَ ﴿142﴾ وَلَقَدْ کُنْتُمْ تَمَنَّوْنَ الْمَوْتَ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَلْقَوْهُ فَقَدْ رَأَیْتُمُوهُ وَأَنْتُمْ تَنْظُرُونَ ﴿143﴾ وَمَا مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ ۚ أَفَإِنْ مَاتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلَىٰ أَعْقَابِکُمْ ۚ وَمَنْ یَنْقَلِبْ عَلَىٰ عَقِبَیْهِ فَلَنْ یَضُرَّ اللَّهَ شَیْئًا ۗ وَسَیَجْزِی اللَّهُ الشَّاکِرِینَ ﴿144﴾ وَمَا کَانَ لِنَفْسٍ أَنْ تَمُوتَ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ کِتَابًا مُؤَجَّلًا ۗ وَمَنْ یُرِدْ ثَوَابَ الدُّنْیَا نُؤْتِهِ مِنْهَا وَمَنْ یُرِدْ ثَوَابَ الْآخِرَهِ نُؤْتِهِ مِنْهَا ۚ وَسَنَجْزِی الشَّاکِرِینَ ﴿145﴾ وَکَأَیِّنْ مِنْ نَبِیٍّ قَاتَلَ مَعَهُ رِبِّیُّونَ کَثِیرٌ فَمَا وَهَنُوا لِمَا أَصَابَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَمَا ضَعُفُوا وَمَا اسْتَکَانُوا ۗ وَاللَّهُ یُحِبُّ الصَّابِرِینَ ﴿146﴾ وَمَا کَانَ قَوْلَهُمْ إِلَّا أَنْ قَالُوا رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَإِسْرَافَنَا فِی أَمْرِنَا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْکَافِرِینَ ﴿147﴾ فَآتَاهُمُ اللَّهُ ثَوَابَ الدُّنْیَا وَحُسْنَ ثَوَابِ الْآخِرَهِ ۗ وَاللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ ﴿148﴾
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ تُطِیعُوا الَّذِینَ کَفَرُوا یَرُدُّوکُمْ عَلَىٰ أَعْقَابِکُمْ فَتَنْقَلِبُوا خَاسِرِینَ ﴿149﴾ بَلِ اللَّهُ مَوْلَاکُمْ ۖ وَهُوَ خَیْرُ النَّاصِرِینَ ﴿150﴾ سَنُلْقِی فِی قُلُوبِ الَّذِینَ کَفَرُوا الرُّعْبَ بِمَا أَشْرَکُوا بِاللَّهِ مَا لَمْ یُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا ۖ وَمَأْوَاهُمُ النَّارُ ۚ وَبِئْسَ مَثْوَى الظَّالِمِینَ ﴿151﴾ وَلَقَدْ صَدَقَکُمُ اللَّهُ وَعْدَهُ إِذْ تَحُسُّونَهُمْ بِإِذْنِهِ ۖ حَتَّىٰ إِذَا فَشِلْتُمْ وَتَنَازَعْتُمْ فِی الْأَمْرِ وَعَصَیْتُمْ مِنْ بَعْدِ مَا أَرَاکُمْ مَا تُحِبُّونَ ۚ مِنْکُمْ مَنْ یُرِیدُ الدُّنْیَا وَمِنْکُمْ مَنْ یُرِیدُ الْآخِرَهَ ۚ ثُمَّ صَرَفَکُمْ عَنْهُمْ لِیَبْتَلِیَکُمْ ۖ وَلَقَدْ عَفَا عَنْکُمْ ۗ وَاللَّهُ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ ﴿152﴾ إِذْ تُصْعِدُونَ وَلَا تَلْوُونَ عَلَىٰ أَحَدٍ وَالرَّسُولُ یَدْعُوکُمْ فِی أُخْرَاکُمْ فَأَثَابَکُمْ غَمًّا بِغَمٍّ لِکَیْلَا تَحْزَنُوا عَلَىٰ مَا فَاتَکُمْ وَلَا مَا أَصَابَکُمْ ۗ وَاللَّهُ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ ﴿153﴾
ثُمَّ أَنْزَلَ عَلَیْکُمْ مِنْ بَعْدِ الْغَمِّ أَمَنَهً نُعَاسًا یَغْشَىٰ طَائِفَهً مِنْکُمْ ۖ وَطَائِفَهٌ قَدْ أَهَمَّتْهُمْ أَنْفُسُهُمْ یَظُنُّونَ بِاللَّهِ غَیْرَ الْحَقِّ ظَنَّ الْجَاهِلِیَّهِ ۖ یَقُولُونَ هَلْ لَنَا مِنَ الْأَمْرِ مِنْ شَیْءٍ ۗ قُلْ إِنَّ الْأَمْرَ کُلَّهُ لِلَّهِ ۗ یُخْفُونَ فِی أَنْفُسِهِمْ مَا لَا یُبْدُونَ لَکَ ۖ یَقُولُونَ لَوْ کَانَ لَنَا مِنَ الْأَمْرِ شَیْءٌ مَا قُتِلْنَا هَاهُنَا ۗ قُلْ لَوْ کُنْتُمْ فِی بُیُوتِکُمْ لَبَرَزَ الَّذِینَ کُتِبَ عَلَیْهِمُ الْقَتْلُ إِلَىٰ مَضَاجِعِهِمْ ۖ وَلِیَبْتَلِیَ اللَّهُ مَا فِی صُدُورِکُمْ وَلِیُمَحِّصَ مَا فِی قُلُوبِکُمْ ۗ وَاللَّهُ عَلِیمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ ﴿154﴾ إِنَّ الَّذِینَ تَوَلَّوْا مِنْکُمْ یَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ إِنَّمَا اسْتَزَلَّهُمُ الشَّیْطَانُ بِبَعْضِ مَا کَسَبُوا ۖ وَلَقَدْ عَفَا اللَّهُ عَنْهُمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ حَلِیمٌ ﴿155﴾ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَکُونُوا کَالَّذِینَ کَفَرُوا وَقَالُوا لِإِخْوَانِهِمْ إِذَا ضَرَبُوا فِی الْأَرْضِ أَوْ کَانُوا غُزًّى لَوْ کَانُوا عِنْدَنَا مَا مَاتُوا وَمَا قُتِلُوا لِیَجْعَلَ اللَّهُ ذَٰلِکَ حَسْرَهً فِی قُلُوبِهِمْ ۗ وَاللَّهُ یُحْیِی وَیُمِیتُ ۗ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ ﴿156﴾ وَلَئِنْ قُتِلْتُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَوْ مُتُّمْ لَمَغْفِرَهٌ مِنَ اللَّهِ وَرَحْمَهٌ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ ﴿157﴾
وَلَئِنْ مُتُّمْ أَوْ قُتِلْتُمْ لَإِلَى اللَّهِ تُحْشَرُونَ ﴿158﴾ فَبِمَا رَحْمَهٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ ۖ وَلَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ ۖ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ ۖ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ ﴿159﴾ إِنْ یَنْصُرْکُمُ اللَّهُ فَلَا غَالِبَ لَکُمْ ۖ وَإِنْ یَخْذُلْکُمْ فَمَنْ ذَا الَّذِی یَنْصُرُکُمْ مِنْ بَعْدِهِ ۗ وَعَلَى اللَّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ ﴿160﴾ وَمَا کَانَ لِنَبِیٍّ أَنْ یَغُلَّ ۚ وَمَنْ یَغْلُلْ یَأْتِ بِمَا غَلَّ یَوْمَ الْقِیَامَهِ ۚ ثُمَّ تُوَفَّىٰ کُلُّ نَفْسٍ مَا کَسَبَتْ وَهُمْ لَا یُظْلَمُونَ ﴿161﴾ أَفَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَ اللَّهِ کَمَنْ بَاءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللَّهِ وَمَأْوَاهُ جَهَنَّمُ ۚ وَبِئْسَ الْمَصِیرُ ﴿162﴾ هُمْ دَرَجَاتٌ عِنْدَ اللَّهِ ۗ وَاللَّهُ بَصِیرٌ بِمَا یَعْمَلُونَ ﴿163﴾ لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ إِذْ بَعَثَ فِیهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِهِ وَیُزَکِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَهَ وَإِنْ کَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِی ضَلَالٍ مُبِینٍ ﴿164﴾ أَوَلَمَّا أَصَابَتْکُمْ مُصِیبَهٌ قَدْ أَصَبْتُمْ مِثْلَیْهَا قُلْتُمْ أَنَّىٰ هَٰذَا ۖ قُلْ هُوَ مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِکُمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ ﴿165﴾
وَمَا أَصَابَکُمْ یَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ فَبِإِذْنِ اللَّهِ وَلِیَعْلَمَ الْمُؤْمِنِینَ ﴿166﴾ وَلِیَعْلَمَ الَّذِینَ نَافَقُوا ۚ وَقِیلَ لَهُمْ تَعَالَوْا قَاتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَوِ ادْفَعُوا ۖ قَالُوا لَوْ نَعْلَمُ قِتَالًا لَاتَّبَعْنَاکُمْ ۗ هُمْ لِلْکُفْرِ یَوْمَئِذٍ أَقْرَبُ مِنْهُمْ لِلْإِیمَانِ ۚ یَقُولُونَ بِأَفْوَاهِهِمْ مَا لَیْسَ فِی قُلُوبِهِمْ ۗ وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا یَکْتُمُونَ ﴿167﴾ الَّذِینَ قَالُوا لِإِخْوَانِهِمْ وَقَعَدُوا لَوْ أَطَاعُونَا مَا قُتِلُوا ۗ قُلْ فَادْرَءُوا عَنْ أَنْفُسِکُمُ الْمَوْتَ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ ﴿168﴾ وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا ۚ بَلْ أَحْیَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ ﴿169﴾ فَرِحِینَ بِمَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَیَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ ﴿170﴾
...
و بهسوی آمرزشی ویژه از سوی پروردگارتان و بهشتی که پهنایش، [پهنای] آسمانها و زمین است بشتابید؛ بهشتی که برای [اطاعتکنندگان از خدا و] پرهیزکنندگان [از محرّماتش] آماده شده است (133) هم آنانکه در رفاه و تنگدستی انفاق میکنند، و خشم خود را فرو برده، [آتش هیجانش را با یاد خدا خاموش میسازند،] و از [خطای] مردم میگذرند، خداوند نیکوکاران را دوست دارد (134) هم آنانکه چون کار زشتی مرتکب شوند، یا بر خود [به سبب غفلت از پارهای از امور دینی و اخلاقی] ستم ورزند، و [پیش از فرصتسوزی] خدا را یاد کرده [قلباً مورد توجه قرار میدهند]، در نتیجه برای گناهانشان درخواست آمرزش میکنند؛ بهراستی چه کسی جز خداوند گناهان را میآمرزد!؟ و آگاهانه بر گناهانی که مرتکب شدهاند پافشاری نمیکنند (135) پاداششان آمرزشی است ویژه از سوی پروردگارشان، و بهشتهایی که از زیر [درختان] آن نهرها جاری است، در آن جاودانهاند، پاداشِ عملکنندگان [به مسائل الهی، که آمرزش و بهشت جاوید است] نیکوست (136) همانا پیش از شما روشهایی [چون فرمانهای عذاب بر ضد ستمکاران] به وقوع پیوسته است، [که هیچ جامعه ستمکاری از آنها مستثنا نیست،] پس در زمین بگردید و با تأمل بنگرید که پایان [زندگی] منکرانِ [حقایق الهی] چگونه بود؟ (137) این [قرآن] روشنگر [حوادث و وضع و حال جوامع] برای همۀ مردم است، و [همۀ آیاتش] هدایت و اندرزی است برای [اطاعتکنندگان از خدا، و] پرهیزکنندگان [از محرّمات او] (138) [در انجام فرمانهای خدا و پیامبر و در عرصۀ نبرد با دشمنان] سستی نکنید، و [از پیشآمدهای ناگوار و سختیها] اندوهگین نشوید، که شما اگر [از روی راستی و درستی] مؤمن باشید از همه برترید (139) اگر [در جنگ اُحُد] به شما آسیب و جراحتی رسید به گروه دشمن نیز [در جنگ بَدر] آسیب و جراحتی مانند آن رسید، ما این روزها[ی پیروزی و شکست] را [به عنوان امتحان و مایۀ بیداری] در میان مردم میگردانیم [تا پند گیرند]، و خداوند کسانی را که [از روی حقیقت و اخلاص] ایمان آوردهاند مشخص کند، و از میان شما گواهانی [در مورد پیروزیها که نتیجۀ طاعت و تقواست، و شکستها که محصول نافرمانی و بیتقوایی است] انتخاب کند، خداوند ستمکاران را [که با نافرمانی از خدا و پیامبر، بر خود و دیگران ستم میکنند] دوست ندارد (140)
[این پیروزیها و شکستها] برای این است که خداوند مؤمنان را [با دقتی که در علل پیروزی و شکست دارند، از عیوب و کمبودهای معنوی و نقاط ضعف] پاک و خالص گرداند، و کافران را نابود کند (141) آیا پنداشتهاید وارد بهشت میشوید؟ درحالیکه هنوز خداوند جهادکنندگان از شما و شکیبایان را مشخص نکرده است! (142) همانا شما [پس از جنگ بَدر و آگاهی از ارزش شهیدان،] مرگِ [در لباس شهادت] را پیش از آنکه با آن روبهرو شوید به شدت آرزو میکردید، چون [زمینۀ] آن را [در عرصۀ نبرد اُحُد] دیدید [درحالیکه به هراس افتاده بودید فقط] به تماشای [مقدمات] آن مشغول شدید، [و مشخص کردید که صادقانه در آرزوی شهادت نیستید] (143) محمّد [صلی الله علیه وآله] جز فرستادهای [از سوی خدا] نیست که پیش از او هم فرستادگانی [آمدند و] درگذشتند، آیا اگر او بمیرد یا کشته شود [اسلام را رها کرده]، به [فرهنگ منحط جاهلی] نیاکان خود برمیگردید؟! هرکس به [فرهنگ جاهلی] گذشتگان خود برگردد هیچ زیانی به خدا نمیزند، مسلّماً خدا سپاسگزاران را [که تحت هر شرایطی به اسلام وفادارند] پاداش میدهد (144) هیچکس جز به خواست خدا نمیمیرد، مردن سرنوشتی است معینشده، هرکه پاداش دنیا را بخواهد اندکی به او میدهیم، و هرکه خواستار پاداش آخرت باشد از آن پاداش به او عطا میکنیم، یقیناً سپاسگزاران را پاداش خواهیم داد (145) چه بسا پیامبرانی که انبوهی از الهیمسلکان به همراه آنان با دشمنان جنگیدند، و در برابر آسیبهایی که در راه خدا به آنان رسید سستی نکردند و ناتوان نشدند، و [در برابر دشمن] سرِ تسلیم فرود نیاوردند، خداوند صابران را دوست دارد (146) و سخن آنان [در عرصۀ جنگ و سختی آن] جز این نبود که گفتند: پروردگارا! گناهان ما و زیادهروی در کارهایمان را بر ما ببخش! و قدمهایمان را [در راه ایمان و عمل] استوار ساز! و ما را بر کافران پیروز کن! (147) خداوند هم پاداش این دنیا و پاداش نیک آخرت را به آنان عطا کرد؛ خداوند نیکوکاران را دوست دارد (148)
ای مؤمنان! اگر از کفرپیشگان اطاعت کنید شما را به [آیین جاهلی] گذشتگانتان بازمیگردانند، در نتیجه از تباهکنندگانِ [همۀ سرمایۀ وجودی خود] خواهید شد (149) [آنان نه سرپرست شمایند و نه شایستۀ اطاعتند،] بلکه خداوند سرپرست شماست و او بهترین یاریدهندگان است (150) بهزودی در دل کافران به سبب اینکه بدون نازلشدنِ دلیلی چیزهایی را شریک خدا قرار دادند ترس میاندازیم، جایگاهشان آتش است، و بد است جایگاه ستمکاران! (151) بهیقین خداوند وعدهاش را [در مورد شکست دشمن در جنگ اُحُد برای شما] تحقق بخشید، آنگاه که دشمنان را به خواست او تا مرز ریشهکن شدنشان میکشتید، [راه برای پیروزی نهایی و شکست قطعی دشمنان به روی شما باز بود] تا زمانی که [به علت چشمدوختن به مال دنیا] سست شدید، و [در کار جنگ و جمعآوری غنیمت و حفظ محل رخنۀ دشمن] به نزاع پرداختید، و پس از آنکه آنچه را [از غنیمت و پیروزی] دوست داشتید به شما نشان داد [از دستورهای پیامبر که ضامن تداوم پیروزی بود] سرپیچی کردید، برخی از شما خواهان دنیا بودند و بعضی خواستار آخرت، سپس خداوند برای اینکه شما را امتحان کند [تا دنیاخواهان از آخرتخواهان مشخص گردند] شما را از [پیروزی بر] دشمن بازتان داشت، و همانا [به سبب ندامت از کارتان] از شما گذشت کرد؛ خداوند بر مؤمنان دارای احسان است (152) [به یاد آرید] زمانی که [از میدان جنگ تا مرز پنهانشدن از دیدهها] دور میشدید، و به هیچکس توجه نداشتید درحالیکه پیامبر [که پاسخ به دعوتش واجب است] شما را از پشت سرتان [برای دفاع از حق، و عقبراندنِ دشمن] فرامیخواند [و شما جواب نمیدادید]، پس خداوند شما را به اندوهی پیدرپی مجازات کرد، تا اینکه [پس از آن] بر آنچه [از پیروزی و غنیمت] از دست دادهاید، و به آنچه [از آسیب و شکست] به شما رسیده محزون نشوید؛ خداوند به آنچه انجام میدهید آگاه است (153)
سپس بعد از آن اندوهِ [پیدرپی،] خواب آرامبخشی بر شما فرود آورد که گروهی از شما را [که با پشیمانی از فرار بهسوی پیامبر آمدید] فراگرفت، و گروهی وسوسۀ حفظ جانشان پریشانخاطرشان کرده بود [تاجاییکه خوابشان نمیبُرد]، آنان دربارۀ خداوند بر اساس [فرهنگ زمان] جاهلیت گمان نادرست داشتند، [مانند این گمان که: چون پیروِ حق هستیم باید خداوند بدون قید و شرط پیروزی را نصیب ما میکرد! اما با آن شکست، در حقانیت اسلام و وعدۀ خدا به پیروزی، دچار تردید شده و] گفتند: [با این وضعِ آشفتهای که پیش آمده] آیا از پیروزی نصیبی به ما خواهد رسید؟! بگو: [سررشتۀ] همۀ امور به دست خداست، [ولی اینگونه نیست که چون خدا وعدۀ پیروزی داده آن را بدون قید و شرط بهدستآورید، پیروزی میوۀ شیرین استقامت و اطاعت از پیامبر و داشتن تقواست، و شکست معلولِ سستی و مخالفت با اوامر حق و پیامبر است.] آنان در دلهایشان چیزی را پنهان میکنند که برای تو آشکار نمیسازند، [در دل] میگویند: اگر [به سبب مسلمانبودنمان] نصیبی از پیروزی داشتیم در اینجا کشته نمیشدیم، بگو: اگر شما در خانههای خود هم بودید کسانی که کشتهشدن بر آنان مقرر شده بود مسلّماً بهسوی آرامگاههای خود بیرون میآمدند، [این حوادثِ سخت] برای این بود که خداوند آنچه را [از نیتِ درست و نادرست] در سینههای شماست [در میدان عمل] بیازماید، و آنچه در دلهایتان [از عیوب و ناخالصیها] است پاک سازد؛ و خداوند به اسرار و نیات باطنها آگاه است (154) همانا روزی که [در میدان اُحُد] دو گروهِ [مؤمن و مشرک] با هم روبهرو شدند کسانی از شما فرار [را بر قرار اختیار] کردند، جز این نیست که شیطان آنان را به سبب برخی از گناهانی که مرتکب شده بودند لغزانید، یقیناً خداوند از آنان درگذشت؛ زیرا خدا بسیار آمرزنده و بردبار است (155) ای مؤمنان! مانند کفرپیشگان نباشید که دربارۀ برادران [ایمانی و نَسَبی] خود وقتی به سفری [برای امور دین] رفتند [و در سفر مُردند]، یا به جنگ رفته [و کشته شدند برای متزلزلکردن افراد] گفتند: اگر نزد ما [مانده] بودند نمیمردند و کشته نمیشدند، [شما به گفتار واهی و باطلِ آنان اعتنا نکنید] تا خداوند این گفتار را حسرتی در دلهایشان قرار دهد، [در آن زمان که برای آنان ثابت شود سفر و جهاد، علت و عامل مرگ و کشتهشدن نیست، بلکه] خداوند است که به [ارادهاش] زنده میکند و میمیراند، و خداوند به آنچه انجام میدهید بیناست (156) اگر در راه خدا کشته شوید یا بمیرید یقیناً آمرزش و رحمتی که از سوی خداوند نصیب شماست از آنچه آنان [در همۀ عمرشان از مالومتاع دنیا] جمع میکنند بهتر است (157)
و اگر بمیرید یا کشته شوید بهسوی خداوند محشورتان میکنند (158) [ای پیامبر!] فقط به سبب رحمتی از سوی خداوند به آنان [مهربان و] نرمخوی شدی، اگر درشتخوی و سنگدل بودی از پیرامونت پراکنده میشدند، بنابراین از [خطاکارانِ] آنان درگذر و برای آنان آمرزش بخواه، و درکارها با آنان مشورت کن! و چون تصمیم [بر انجامِ کاری] گرفتی بر خداوند توکل کن؛ زیرا خداوند توکلکنندگان را دوست دارد (159) اگر خداوند شما را یاری کند هیچکس بر شما چیره نخواهد شد، و اگر شما را واگذارد چه کسی بعد از او شما را یاری خواهد داد؛ مؤمنان باید فقط بر خدا اعتماد کنند (160) برای هیچ پیامبری [شایسته] نیست که [در اموال و غنایم و امور امتِ خود] خیانت کند، هرکه به خیانت آلوده شود روز قیامت آنچه را در آن خیانت کرده بیاورد، سپس به هرکس [عین همان] عمل [خائنانۀ] او را بهطورکامل [بهصورت عذاب دوزخ] میدهند، و [در این زمینه] مورد ستم قرار نمیگیرند (161) آیا کسی که [با ایمان و عمل صالح] به دنبال خشنودی خداست مانند کسی است که به خشم خدا [که مستحق آن بوده] دچار شده، و جایگاهش دوزخ است؟ و [دوزخ] عاقبت بدی است! (162) برای آنان، [چه خواهندگانِ خشنودی حق، چه دچارشدگان به خشم خداوند، بر حسب اعمالشان] نزد خدا درجات [متفاوتی] است، خداوند به آنچه انجام میدهند بیناست (163) یقیناً خداوند به مؤمنان نعمتی عظیم و ارزشمند عطا فرمود آنگاه که در بین آنان پیامبری از خودشان برانگیخت که آیات او را بر آنان میخوانَد، و [از هر نوع آلودگی] پاکشان میکند، و کتاب و معارف استوار و سودمند به آنان میآموزد، درحالیکه مسلّماً آنان [پیش از بعثت پیامبر] در گمراهی آشکاری بودند (164) آیا آن زمان که [در جنگ اُحُد] آسیبی به شما رسید که یقیناً دو برابرش را [در جنگ بَدر به دشمن] رساندید، [از روی بیصبری و بیتوجهی به وضع خودتان] میگویید: این [آسیب] از کجاست؟ بگو: از ناحیۀ خودِ شماست [که به دنبال مخالفت با پیامبر و نزاع با یکدیگر به شما رسید،] یقیناً خداوند بر هر کاری تواناست (165)
آنچه در [جنگ اُحُد،] روزی که دو گروهِ [مؤمن و مشرک] با هم روبهرو شدند به شما رسید به خواست خدا بود؛ تا مؤمنان را [که در همۀ حوادث و سختیها ثابتقدمند] مشخص نماید (166) و نیز برای این بود که منافقان را [در این عرصه] مشخص کند، [همانهایی که چون] به آنان گفته شد: بیایید در راه خدا بجنگید، یا [لااقل برای حفظ خود و نوامیسِ خویش] به دفاع برخیزید. گفتند: اگر یقین داشتیم جنگی اتفاق می افتد مسلّماً دنبال شما میآمدیم [چون یقین نداشتیم سرگرم امور دیگر شدیم و از جنگ بازماندیم] آنان در آن روز به کفر نزدیکتر بودند تا به ایمان، به زبانشان چیزی میگویند که در دلهایشان نیست، خدا به آنچه پنهان میکنند داناتر است (167) هم آنانکه [از جنگ در راه خدا امتناع کردند و در خانههایشان] نشستند، و دربارۀ برادرانِ [ایمانی و نَسَبی] خود گفتند: اگر [در نرفتن به جنگ] از ما اطاعت میکردند کشته نمیشدند، بگو: اگر راست میگویید [که اختیار مرگ در دست شماست] پس آن را از خود دفع کنید (168) هرگز آنان را که در راه خدا کشته شدند مُرده مپندار؛ بلکه زندهاند و نزد پروردگارشان روزی ویژهای به آنان عطا میشود (169) درحالیکه به آنچه خداوند از فزونبخشی و احسانِ خود به آنان عطا کرده شادمانند، و برای کسانی که از پی ایشانند و هنوز به آنان نپیوستهاند [به سبب مقاماتی که در برزخ و قیامت برای آنان است] خوشحالند، چون نه بیمی بر آنان است، و نه اندوهگین میشوند (170)
در هنگام خواندن آیه 169 سوره ی آل عمران از حزب چهاردهم قرآن کریم می خوانیم که می فرماید:
« وَلاَ تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُواْ فِى سَبِیلِ اللَّهِ اءَمْوَتاً بَلْ اءَحْیَآءٌ عِنْدَرَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ »
ترجمه :
و هرگز گمان مبر آنها که در راه خدا کشته شده اند، مردگانند؛ بلکه آنها زندگانى هستند که نزد پروردگارشان روزى داده مى شوند.
نکته ها
O ما بر مبناى قرآن که شهیدان را زنده مى داند، به شهداى راه اسلام و خصوصا شهداى کربلا سلام کرده ، با آنان حرف مى زنیم و توسل مى جوییم .
O ابوسفیان در پایان جنگ اُحد با صداى بلند فریاد مى زد: این هفتاد کشته ى مسلمانان در احد، به عوض هفتاد کشته ى ما در جنگ بدر. ولى رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله فرمود: کشته هاى ما در بهشت جاى دارند، ولى کشتگان شما در دوزخند.( تفسیر مجمع البیان)
پیام ها
1- شهادت ، پایان زندگى نیست ، آغاز حیات است . بسیارى از زندگان مرده اند، ولى کشتگان راه خدا زنده اند. (بل اءحیاءٌ)
2- شهادت ، باختن و از دست دادن نیست ؛ بلکه یافتن و به دست آوردن است . (بل اءحیاء... یرزقون )
3- کشته شدن ، آنگاه ارزشمند است که در راه خدا باشد. (قتلوا فى سبیل اللّه )
4- تصوّر هلاکت و یا خسارت براى شهید، تفکّرى انحرافى است که باید اصلاح شود. (لا تحسبنّ)
منبع: تفسیر نور / حجه الاسلام محسن قرائتى / تفسیر ذیل آیه 169 سوره آل عمران
نسخه خطی ایالت «بادن وورتمبرگ» آلمان
نسخه خطی «اندلسی» قرآن در تایلند
نسخه خطی قرآن «مسجد جامع» یمن
نسخه خطی دانشگاه بیرمنگام» انگلیس
